Frjáls þjóð - 21.12.1957, Page 7

FRJAL5 RJDÐ
cjCau ýurdaefinn 2/. desernL
esembcí’
(95 7.
Hte‘liur Vithjíítrtts
Taiað
Vilhjálmur S. Vilhjálmsson:
ViS, sem byggðum þessa
borg. Bókaútg. Setberg.
Reykjavík 195ö.
Vilhjálmur er orðinn all-
þekkíur skáldsagnahöfundur
og hefur einnig skráð nokkrar
ævisögur. „Við', sem byggðum
þessa borg“ er safn samtals-
þátta, og eru tvö bindi komin
út. Söguhetjurnar eru allar i
Reykjavík. Allar segja þær
sjálfar brot úr ævisögu sinni,
og eru flestir þættirnir talsvert
langir. Höf. hefur þann hátt á
að hafa inngang frá sjálfum
sér á undan hverri frásögn. Því
næst lætur hann sagnamennina
að mestu hafa orðið og' virðist
sem mest nota orðalag og
tungutak þeirra sjálfra.
Margir þáttanna eru vel
sagðir og læsilegir og bregður
á stundum nokkru skini yfir
atvinnuhætti, ævikjör og menn-
ingu þeirra tíma, er þeir ger-
ast á. Eftirtektarverð er frá-
sögn Steinunnar Þórarinsdóíí-
ur, sem alin var upp í algeru
umkomuleysi og lífið hefur
aldrei liossað, en hefur þó tek-
izt að rækta með sér hlýju og
fórnfýsi þrátt fyrir illt atlæti í
bernsku, hefur aldrei unnið
með það fyrir augum að krefj-
ast Iofsyrða eða verðlauna og
gefur kettinum og öðrum smæi-
ingjum af matnum sínum. Hún
segir líka prýðilega frá. Ekkí
er ólíkt á komið með henni og
Þórarni Jónssyni. Bæði hafa
þau alizt upp í örbirgð við
EÍkiLningsleysi vandalausra.
manna, en bæði hafa þau á
sinn hátt fengið svolítið út úr
lífinu þrátt fyrir allt. Gamh
maðurinn er ekki eins mildur.
Hann er ofurlítið hornóttur og
ósigrandi. „Maður, sem. alltai
segir nei, þó að tekið sé af hon-
um, er ekki sigraður.“ Þáiinig
hugsar og talar gamli maður-
inn. Og þetta er vissulega aug-
Ijós og einföld lífsspeki. Ann-
að er að beygja sig sjálfviljug-
ur undir ranglætið en neyðast
til að þola það. Oft bregður
fyrir glettni í frásögninni, t. d.
þegar hann þurfti að róa til að
fcorga kaupamanninum prests-
ins. Frásögn sr. Bjarna er
skemmtileg og lipur og stingur
mjög í stúf við hinar sam-
hengislausu og ólistrænu ræð-
ur, er hann flytur úr prédikun-
arstóli. Ekki má heldur gleyma
„Rúnka í Holti“, þeim
skemmtilega og sjálfumglaða
manni, sem er alltaf í brasld,
eða Eiríki Hjartarsyni, sem
fékk áhuga á raffræði hjá afa
sínum, þegar afinn sagði. ,.að
einhvern tíma myndi allt ís-
l.and uppljómað í rafmagns-
ljósi“, og áhuga á skógrækt hjá
ömmu, sem sagði drengnum
frá kofa í skóginum í ævintýr-
unum, sem hún var að segja
honum.
Þótt þættir þessir séu fjör-
lega skrifaðir og að jafnaði vel
sagðir, er þar talsvert mikið
um mállýti og málvillur. Vera
má, að sum þeirra stafi af því,
að höf. vilji hafa málfar sagna-
mannanna sem minnst breytt.
Skal vikið að nokkrum atrið-
urn af þessu tagi. Bls. 16: Flugu
f. Flögu, hljóðvilla eða prentv.;
bls. 52: nú til dags, — sem er
ósvikin danska; bls. 84: rekst-
mrsins, — röng beyging . f.
rekstrar: bls. 114: Askur sigldi
á Miðjarðarhafslöndin, — en
skipið hefði sennilega ekki
farið fleiri ferðir. hefði það
siglt á löndin (sbr. að sigla á
sker), en þetta mun eiga að
merkja: að sigla til Miðjarðar-
hafslandanna. Það liggur við,
að maður fái velgju af svo
heimskulegu og óislenzku mál-
fari. Bls. 193: Til aft byrja með,
íllræmd, en algeng dönsku-
sletta, en merkir á islenzku: í
fyrstu. Margt fleira mætti
nefna, eins og t. d. að Báran
(húsið) hafi sfaðið í blóma (bls.
206). Hvernig -getur nokkur
komizt svo að orði? Þar sem
sögnin ráða kemitr fyx"ir, er hún
jaínan rangbeygð. T. d. er alltaf
sagt: Ég eða hann réðist f. réðst,
sem er hið rétta. Þessi ranga
beyging endurtekur sig æ ofan
í æ. Talsvert kveður að leiðum
stafvillum, hvort sem það eru
'upphaflegar ritvfllur eða prent-
villur, t. d. örfun f. örvun (bls.
65), Þorkells f. Þorkels (bls.
124), svo að eitthvað sé nefnt.
TJm síðara bindi i'itsins er
mjög hið sama að segja og hið
fyrra, enda ritað allmjög of hið
sama far, þó að söguhetjurnar
séu aðrar. í þessari bók eru
söguhetjurnar átta, en samt er
bókin nálega eins löng og hin
fyrri. Þetta er talsvert mislitur
hópur sem í fýrri bókinni, en
ílestir mega þó alþýðumenn
kallast. Söguþættirnir eru allir
hinir læsilegustu, en vitaskuld.
dálítið misjafn'ir. Ekki finnst
mér þessi bók taka hinni fyrri
frám, sem ef til vill er ekki
við að búast. Verið getur líka,
að lesandinn verði heimtufrek-
ari á meira lostæti, eftir því
sem hann les meira af sama eða
svipuðu tagi. Þó er breytileiki
talsverður í þáttunum, ævikjör-
in og störfir. misjöfn, frá emb-
ættismannssyni, sem verður
prófessor, og sjómannssyni, sem
gekk á roðskóm í bernsku, en
verður síðar mikill kaupsýslu-
maður, sem er meinilla við
höftin, er heíta hagnað hans, —
til verkamanna, sem hafa vciið
snauðir alla ævi. Þó að þetta
séu ævisöguþættir, bundnir við
söguhétjurnar, eru þarna ým-
:is fróðleikskorn um atvinnu-
hætti og menningu, eins og í
hinu fyrra bindi.
Beztir eru að mínum dómi
þættir Hannesar Jónssonar,
^ÓIafs G. Einarssonar. Sesselí-
usar Sæmundssonar og Ilann-
^esar Kristinssonar. Frásögn
Hannesar Jónssonar er fjöi'leg,
exxda tálsvert viðburðarík. Þátt-
ur Ólafs er á margan háít góð-
ur og veitir nokkra persónulýs-
ingu á söguheljunni, sem seg-
ir: „Maður missir allt, ef mað-
ur fær fyrirlitningu á sjálfum
sér.“ Þáttur Sesseliusar er
sagðui af hreinskilni og ritað-
ur af nærfærinni samúð af
hendi höfundar. Ef til vill er
st-íllinn á þætti Hannesar Krist-
inssonar einna beztur.
Formálar þeír, sem höf. hefur
að æviþáttunum, virðast mér
óþarfir eða að minnsta kosti
óþarflega langir, en það eru
álls kónar hugíeiðingar höf.
sjálfs, og það eykur t. d. ekk-i
ert gildi frásagnar Guðm. Thor-
odasens, þótt höf. hafi í fyrsta
skipti, sem hamr sá Guðmund,
séð hann rjúka á Jón Bala (í
gamni) í anddyri gamla Al-
þýðuhússins.
Nokkur mállýti eru eins og
í fyrra bindinu, og skal fátt
eitt nefnt. Orðið lifibrauð
(bls. 83) er danska: levebrþd.
Ekki er vel að orði komizt að
tala um að rjóðra sápu á vanga
(bls. 81). Rjóðra (í’aunar aflög-
un úr rjóða) merkir upphaf-
lega að gera rautt, sbr. rauður
og roði. Að forkjölas.t (bls.
114) er mesta orðskrípi og úr
dönsku. Því ekki að nota: að
ofkælast? Nokkrar aftuvgöng-
ur koma þai'na úr fyrra bind-
inu, t. d. til að byrja með og
nú til dags. Ymis óvönduð orð
og orðtæki, t. d. úr sjómanna-
máli, koma þarna fyrir, en höf.
hefur ef til vill viljað sýna það
málfar, sem tengt er þeim at-
vinnugreinum, er sagnamenn-
irnir eru að lýsa, og rná auð-
vitað réttlæta það viðhorf. Ljót
er þessi málsgrein: „Ég held,
að þó að þau hafi ekki þekkt
skort í æsku sinni, þá hafi þeim
verið í blóð borin virðing fyr-
ir matnum“ (bls. 125). Hún
ætti að orðast svo: Ég held, að
þeim hafi verið í blóð borin
virðing fyrir matnum, þó að
þau lxafi ekki skort mat í æsku
sinni.
Jóhann Sveirxsson.
Minningar
söngvara
Benjamino Gigli. — End-
urminningar. Kvöldvöku-
litgáfan, Akureyri.
Þessi bók er miklu merki-
legi'i en; gerist og gengur um
slíkar ■ minningar frægra
manna. Þessi stórkostlegi
söngvari segir frá æviferli sín-
um á hógværan hátt og þann-
ig', að sagan hefLir mikið menn-
ing'argild'i. Hann ólst upp við
þröngan kost, en kemst til
náms með dugnaði, og í fjöru-
tíu ár og lengur syngur hann
opinberlega viða um heim.
Frægð hans og vinsældum þarf
ekki að > lýsa.
Söngvarinn segir svo á bls.
170: „Ég minnist þess, að þegar
ég' var hálfsextugui', spurði
mig annar tenórsöngvai’i, sem
var talsvert yngri en ég, hvern-
ig ég hefði íarið að halda rödd-
inni svona hreinni — sín væri
farin að verða hi’júf. „Ég held,“
sagði ég honum, ,,að ég hafi allt-
af haldið vel á röd$ minni —
enda á ég til kotbænda að
telja —, en þér hafið verið
verið eyðslubelgur og sungið
höfuðstólinn út í veður og
vind.“ “
Mér virðist þýðingin . betur
unnin en, maður á að venjast
yfirleitt.
Sveinbjörn Benteinsson.
r
//
UarsœLt lomandi ár!
Sveinn Heigason h.f.
MMIIélliillllllllllll
lo
Gamla kompaníið h.f.
,j\4 414: .^>4 ^'4 ^14. ^14. ^14. ^14
c'iis> áii? VSi 3-fc? ÁiSt íásé §&
_s\4 .n\4 ^14. ^14 .vý ■
Prentsmiðjan Edda h.f., Lindargötu.
Sælgætisgerðin Opal h.f.
^14 _vM4 ^14 ^,14 ^14 ^14 ^14 ^14 4-14 4'4 ^14 ^.14 ^\'4 ^14 ^14 ^14 ^14 ^,14 ^14 ^14 ^14 ^14
^45» éúá> jáj* 14»
t
Sundhöll Reykjavíkur.
Sundlaugar Reykjavíkur.
Marteinn Einarsson & Co.
^14 ^14 ^14 ^14 ^14 ^14 ^14 ^14 ^.14 .A'4 4 cs\4 ^'4 ^>4 ^s'4 ^14 c _
&& && éjgý 'é-öf gaá> ^45» é
Verzlunin Vaðnes, Klapparstíg
L
Fiskhöllin.
Kjötbúðin, Langholtsvegi 17.