Frjáls þjóð - 21.12.1966, Síða 6

I
I
R
■
■
■
P
P
■
B
■
B
B
a
b
B
B
B
B
B
B
B
B
B
n
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
upp í langfercS". Hann rícS-
ur aftur og fram um sveit-
ina þama á hestasteininum.
„Vitanlega er mér alls stacS-
ar tekiS tveim höndum, ég
hef tal af fjölda manns,
ræcSi af búmannshyggind-
um grassprettu, veðurhorf-
ur, vöruverS og heilsufar í
byggSarlaginu . . Vita-
skuld stæSist slík frásögn
engan veginn í sjálfsævi-
sögu, og er blygSunarefni
aS þurfa aS segja þaS.
Fjögra ára drengur gæti
klifrazt upp í hnakk og þótzt
kominn á hestbíik. En hann
færi ekki í neina langferS;
því um síSir bryti hann upp
á umræSuefnum eins og
grasvexti, tíSarfari og verS-
lagi — slík hugtök eru
fjögra ára barni ókunn og
ofviSa. Hér er meS öSrum
orSum komiS yfir landa-
mæri hins raunsanna og inn
á víSa mörk skáldskapar-
ins. Frá þessu atviki, og öSr-
um hliSstæSum, er sagt í
þeim ósagnfræSilega og æv-
intýralega gamanstíl sem
heimtar og felur í sér ýkjur.
Þeim stíl er löngum beitt á
Ugga, og raunar ýmsar aSr-
ar persónur verksins á unga
aldri — allt fram aS and
Iáti móSur hans, þegar ver-
öldin breytir um svip og
verkiS um tón. Uggi er
hamingjusamt fórnarlarhb
stíls sem gerir hann allan
bráSgerSari og mannbor-
legri í sögunni en höfund-
inum — eSa nokkru öSru
barni — gat auSnazt í veru
leikanum. Uggi er jafnvel
kominn svo vel á veg í þess-
ari ferSasögu, aS hann viS-
hefur orSiS meykerling eins
og ekki sé, og án þess aS
mynd hans afskræmist.
Hann verSur þegar í upp-
hafi aS gerast sögulegur, til
þess aS saga sé rituS af hon
um. Gunnar Gunnarsson var
skírSur nærri fjögra vikna
gamall, en Uggi þegar á
þriSja degi — þar eS hann
gerSi sig líklegan til aS skila
andanum aftur „eftir stutta
en harSvítuga notkun‘‘, eins
og þar segir. Þannig verSur
ævi hans fréttnæm allt frá
upptökum. Höfundurinn
færir Ugga allan í aukana,
til þess aS hann verSi nægi-
Iega hugtækur — stækkar
hann, svo aS hann verSi yf-
irleitt sýnilegur. ÞaS er lög-
mál skáldskaparins og sí-
stæS aSferS hans.
Tvær frænkur Ugga
Greipssonar koma mjög viS
ferSalag hans á hestastein-
inum; þaS eru dætur séra
Sigbergs. Þær hitta Ugga
fyrir í langferS hans á hlaS-
inu, rjúka aS honum „eins
og þær hefSu séS mig áSur,
og eru nærri búnar aS
stöSva ferSalagiS fyrir
mér.‘‘ Eftir skamma stund
skilst þeim, hvaS á seySi
er, og taka eftir þaS heilla-
drjúgan þátt í förinni: eru
ábúendur á bæjunum sem
Uggi heimsækir, veita hon-
um góSgerSir, taka seinast
á móti honum þegar hann
kemur aftur heim á Ófeigs-
staS. FerSin hefur tekizt
meS afbrigSum vel, eins og
frásagan af henni. En nú má
einmitt skoSa hana í öSru
ljósi: þeirra heimilda, sem
völ er á um Gunnar skáld
í bernsku og þaS fólk er
gengur fram á sviSiS í sögu
hans. Séra SigurSur Gunn-
arsson átti tvær dætur, sem
voru samtíSa Gunnari skáldi
í frumbernsku hans á Val-
þjófsstaS. í leiknum á
hestasteininum er yngri
frænkan, Sigga, tveimur eSa
þremur árum eldri en Uggi,
en Gréta, „fáum árum eldri
en Sigga“. Aldursmunurinn
mátti ekki meiri vera, ef
þær áttu aS taka þátt í
leiknum meS Ugga. En
fyrri dóttir séra SigurSar
var tíu árum eldri en Gunn
ar frændi hennar; og fjórt-
hafSi fyrst vistaskipti: for-
eldrar hans fluttust aS Arn-
aldsstöSum voriS 1 89 1 ; og
hann kann enga sögu af sér
og frænkum sínum fyrir
þann tíma. Uggi var einung-
is eitt ár á Hjalla, en Gunn-
ar þrjú ár á ArnaldsstöS-
um; hann fór ekki aftur aS
ValþjófsstaS fyrr en fimm
ára aS aldri, voriS 1894,
þegar séra SigurSur föSur-
bróSir hans fluttist burt þaS-
an. í Fjallkirkjunni segir, aS
séra Sigbergur hafi fariS
frá ÓfeigsstaS meS skyldu-
liS sitt sama daginn og
Greipur Uggason fluttist
þangaS aftur. ÞaS er mjög
sennilegt, aS sú grein sé
sögulega rétt — vegna þess,
hve fardagar voru fastráS-
inn tími í þá daga. En þá
yrSi niSurstaSan sú, aS
Gunnar skáld og frænkur
hans hefSu aldrei dvalizt á
sama bæ eftir aS hann náSi
tveggja ára aldri. Frásögnin
af skiptum þeirra frænd-
systkina í hestasteinsförinni
væri þá einnig af þeirri á-
stæSu skáldskapur, hug-
smíS. Myndin af Ugga
Greipssyni og frænkum
hans er ógleymanleg, en
þessi ferS hefur aldrei veriS
Begga gamla uppábúin.
án ára stúlka hefSi vart
gerzt förunautur fjögra ára
drengstaula á hestasteini.
Þó kynni annaS atriSi aS
vera þyngra á metunum.
Uggi var aS vísu orSinn
fimm ára er hann fluttist
frá ÓfeigsstaS fyrra sinniS,
en Gunnar skáld var aSeins
tveggja ára þegar hann
farin annarstaSar en á síS-
um Fjallkirkjunnar. Þau
frændsystkin voru aS öllum
líkindum aldrei samvistum
eftir voriS 1891, og þau
skildust aS fullu og meS
vissu skömmu eftir fimm ára
afmæli Gunnars litla. Menn
kunna engar samfelldar sög
ur af sér frá þeim aldri.
I
Minningar fimm ára barns
eru aSeins snögg leiftur. En
skáld man hvaSeina, sem
ímyndunarafl hans megnar
aS skapa. Sköpunargáfa
hans er minni hans. Og
lýkur hér þessari barnaskóla
æfingu í lestri sögunnar.
Hve margar frásagnir
verksins skyldu vera af
sömu rótum runnar og ferSa
lag Ugga á hestasteininum?
Enginn veit. Hitt verSur
staShæft meS fullri vissu,
aS viS getum ekki gengiS
aS ejnstökum atburSum
þess og neglt þá niSur sem
sögulegar staSreyndir, aS
ókönnuSu máli. ÞaS er
aldrei hægt aS stySja fingri
á síSu í Fjallkirkjunni og
segja: þetta atvik, sem hér
greinir frá, er raunsannur
viSburSur og hafSi þessi
eSa hin áhrif á líf og þroska
Gunnars Gunnarssonar. I
Fjallkirkjunni segir aSeins
frá því, hvernig atburSirnir
orkuSu á Ugga Greipsson.
Eg vík aS öSru dæmi.
FöSurforeldrar Gunnars
skálds hétu GuSrún Hall-
grímsdóttir og Gunnar
Gunnarsson, og bjuggu á
Brekku í Fljótsdal. Afi og
amma á Fjalli koma ekki oft
viS sögu í Fjallkirkjunni —
samt nægjanlega títt til
þess, áS þau HSa lesandan-
um ógjarnan úr minni. Þau
hjón eru meSal þeirra per-
sóna, sem HéraSsbúar voru
fljótir aS átta sig á hér áSur
fyrr: afi á Fjalli er auSvit-
aS Gunnar á Brekku, afi
skáldsins; og hver ætti
amma á Fjalli aS vera önn-
ur en GuSrún Hallgríms-
dóttir amma hans? Á einum
staS í Leik aS stráum er
mynd af ömmu og afa á
Fjalli. Uggi og afi eru úti
í kirkjugarSi: „FöSurmóSir
mín, Elísabet, — amma á
Fjalli —, kemur gangandi
til móts viS okkur meSal
leiSanna, há og grönn og
virSuleg, andlit hennai^ um-
leikiS mjallhvítu hári, er
uppljómaS af elli og sigur-
sælli reynsu. Afi réttir
henni höndina brosandi, þau
hverfa hvort til annars og
standa þannig um stund,
lokuSum áugum, hin silfur-
hærSu höfuS þeirra hneigj-
ast hvort aS öSru. Þegar
þau lyfta höfSum, horfast
þau Iengi í augu . . . SíS-
an virSa þau Ugga fyrir
sér um stund. Eftir þaS ræS
ir amma á Fjalli fagurlega
viS hann um framtíSina,
hvaS hann langi til aS
verSa. Þessi konumynd er
ein fegursta persóna verks-
ins, og þó rís fegurS hennar
enn og dýpkar síSar meir.
IBBBBBBBBB9!
Því aS einn dag, þegar Uí?s*i
hefur flutzt í fjarlæga sveit.
fer sláttumaSurinn mikli á
stjá meS amboS sín og slær
afa á Fjalli til jarSar. ..Afi
átti sér . . . andlátsorS: Þú
verSur ekki lengi ein, Elísa-
bet! — OrS hans voru
aldrei töluS ót í bláinn, —
þegar faSir minn kom heim
frá jarSarförinni, hafSi
hann ekki aSeins staSiS yfir
moldum afa á Fjalli, heldur
einnig ömmu á fjalli, beggja
foreldra sinna. . . . Þau
höfSu þá orSiS samferSa —
og lágu nú samsíSa, þar sem
þau höfSu valiS sér legstaS,
— þar sem ég hafSi oft áS-
ur séS þau standa höfuS-
lút".
Látum svo vera, aS Gunn
ar á Brekku sé aS einhverju
leyti fyrirmynd afa á Fjalli.
En amma á Fjalli stySst
alla daga ekki viS minningu
skáldsins um GuSrúnu
ömmu sína. Höfundur Fjall-
kirkjunnar sá aldrei föSur-
móSur sína. ÞaS er enginn
fótur fyxir samræSunni í
kirkjugarSinum. FöSurfor-
eldrar Gunnars skálds voru
ekki hafnir út viS sömu
jarSarför, heldur meS ell-
efu ára millibiIL Amma
hans á Brekku hafSi legiS
um hríS í gi-öf, þegar hann
var lagSur í vöggu. Hún
andaSist sumariS 1887, en
sonarsonur hennar fæddist
voriS 1889.
Á sama hátt fae ég ekki
betur séS en sjálf Begga
gamla sé hugarfóstur. Svo
mikiS er víst aS engin kona,
sem gæti veriS fyxirmynd
hennar, á heima á Valþjófs-
staS eSa ArnaldsstöSum
samtímis Gunnari skáldi.
Ein kona þar í grenndinni
gæti, vegna stöSu sinnar og
aldurs og sonareignar, ver-
iS kveikjan aS Beggu
gömlu; en aSrar upplýsing-
ar sálnatalsins mæla gegn
því. Sú kona virSist til dæm
is hafa veriS næsta fáráS
persóna — og alls ólík
þeirri Beggu, sem kunni
Eglu og Vídalínspostillu
upp á sína tíu fingur, og
var enda lífsspekingur í
allra fremstu röS.
Uggi Greipsson er sjö
ára gamall, þegar hann miss-
ir móSur sína. ÞaS er sorg-
legasti atburSurinn í allri
sögu hans og markar dýpst
spor í hug hans. Hann hef-
ur veriS f jarskalega nákom-
inn móSur sinni, eins og þau
systkin Öll; hún er kærleik-
urinn holdi klæddur, um-
burSarlyndi og ástúS í
manlegu gervi. HörSum
smekk nútíSarmanna kann
aS þykja viSk.væmni hennar
Frjáls þjóð — JÖLABLAÐ 1966
i