Morgunblaðið - 03.03.2005, Side 24

24 FIMMTUDAGUR 3. MARS 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
C
esar er fæddur 13. mars 1984, verður 21
árs í þessum mánuði. Hann er alinn upp
á Íslandi, á íslenska móður en faðir
hans býr í Bandaríkjunum. Hann bjó í
Bandaríkjunum um stutt skeið þegar
hann var barn, en fluttist þangað þegar hann var 18
ára gamall og lagði stund á nám í háskóla einn vetur
áður en hann ákvað að skrá sig í fótgöngulið banda-
ríska hersins í október 2003. Cesar bjó í New York á
þessum tíma.
„Ég sá ekki mikið á Íslandi sem mig langaði að
gera. Ég hef heyrt um herinn og hvernig lífið er í
hernum, það höfðaði til mín og gerir enn,“ segir
hann, þrátt fyrir það sem á undan er gengið. Cesar
vissi að hann yrði sendur til Íraks þegar hann sótti
um. „Þeir reyndu í marga daga að fá mig ofan því að
sækja um í fótgönguliðinu og vildu að ég skildi hætt-
una af því að vera þar.“ Þrátt fyrir fortölur varð þó
ekki aftur snúið.
Við tóku þrír mánuðir í æfingabúðum í Suður-
Karólínu, 2 mánuðir í sérstökum þjálfunarbúðum
fyrir fótgönguliða í Norður-Karólínu og 3 mánaða
æfingadvöl á Haítí. Fljótlega eftir að Cesar sneri
aftur til herstöðvarinnar í N-Karólínu fékk hann að
vita að liðsveit hans, 3. liðsveit í áttundu hersveit
landgönguliðsins, yrði send til Íraks. Við tók ströng
þjálfun áður en liðsveitin, rúmlega 900 manns, hélt
loks utan til Íraks þann 13. janúar sl.
Til Abu Ghraib
„Við flugum fram og til baka um heiminn þangað til
við komum loks til Fallujah,“ segir Cesar. Liðsveit-
inni var skipt í fjórar sveitir og sveit Cesars var stað-
sett í fangelsinu í Abu Ghraib, sem komst í kastljós
fjölmiðla á sínum tíma fyrir slæma meðferð á írösk-
um föngum.
„Við sáum algjörlega um öryggismál fyrir fang-
elsið. Við fórum út og leituðum að sprengjum og
pössuðum upp á smábæinn sem stendur við fang-
elsið og að ekki væri verið að ógna fólki. Við sáum
líka um öryggisgæslu á staðnum fyrir kosningarnar
í Írak. Við vorum í raun og veru lögreglan á svæð-
inu,“ segir hann.
Að sögn Cesars var lítið um skærur og árásir and-
spyrnumanna á þessum slóðum. „Það var ekki mikið
að gerast, það var aðallega hjá hinum hersveitunum
sem árásir voru gerðar, það var óvenju hljótt hjá
okkur. Síðan komu kosningarnar, og þá voru smá
skothríðir,“ segir hann.
Cesar segir að andspyrnumenn, sem ábyrgir eru
fyrir sprengjutilræðum gagnvart óbreyttum borg-
urum og hermönnum í Írak, hafi ekki mikla samúð
meðal heimamanna. Þeir klæði sig gjarnan eins og
konur, í svarta kufla frá hvirfli til ilja, með skýlu fyr-
ir andliti til að þekkjast ekki og feli vopn sín og
sprengjur innan klæða. „Þeir eru ekki mikið fyrir að
skjóta á okkur, þeir tapa oftast þeim bardögum. Þeir
eru meira fyrir að sprengja okkur og hlaupa í burtu.
Þetta er erfitt stríð að berjast í,“ segir hann.
Í smábænum við fangelsið sem Cesar gætti höfðu
andspyrnumenn sprengt upp vatnsveitu, og heima-
menn kunnu þeim litlar þakkir fyrir. Fólk sé hins
vegar hrætt við þá og hrætt við að segja til þeirra ef
þeir sjást koma fyrir sprengjum.
„Það þarf ekki nema eina byssu til að hræða fólkið
þarna. Lífið gengur þó sinn gang, fólkinu líkar vel
við okkur, sérstaklega krökkunum. Það er raunar
ótrúlegt. Maður liggur kannski á jörðinni vopnaður
og felur sig, þá gengur einhver fram hjá manni með
innkaupapoka – þeir reyna að hundsa þetta stríð
eins og þeir geta.“
Að sögn Cesars var eyðileggingin eftir stríðið í
bænum, þar sem hann var, ekki svo ýkja mikil þótt
greinileg ummerki hafi verið eftir skotbardaga. Fall-
ujah, um hálftíma akstur frá Abu Ghraib, sé hins
vegar rústir einar, en þangað sóttu bandarísku her-
mennirnir m.a. bréfapóst.
Stakk puttanum í vinstra augað
Áttunda febrúar dró til tíðinda hjá Cesari og dag-
urinn líður honum seint úr minni. Um þrjúleytið
þann dag fóru um 20 hermenn að leita að sprengjum
á tveimur þjóðvegum sem liggja milli Fallujah og
Bagdad, skammt frá fangelsinu, en algengt er að
andspyrnumenn komi sprengjum fyrir á vegunum.
Eftir um klukkustundarleit fann Cesar sprengju.
„Við stoppuðum og umkringdum sprengjuna til að
afstýra því að einhver lenti í henni. Síðan kölluðum
við á sprengjusveitina, sem kom um fjórum tímum
síðar, en þá var komið kvöld og svartamyrkur.“
Sprengjusveitin tók við og sá um að gera sprengjun
óvirka en Cesar og hans menn héldu í átt að Abu
Ghraib- fangelsinu í svartamyrkri og áttu um 300
metra ófarna þangað. Cesar var fremstur fótgang-
andi og langt var á milli hans og næsta manns, sem
gert er í öryggisskyni. Þá voru nokkrir úr hópnum
tveimur Hummer-jeppum.
„Ég átti ekki að vera fremstur, staða mín var
fjórði, en strákurinn sem var fremstur var nýkom-
inn og vissi ekkert hvað hann var að gera þannig að
„Vissi að ég va
Cesar Arnar Sanchez, undir-
liðþjálfi í bandaríska land-
gönguliðinu, sem slasaðist lífs-
hættulega í sprengjuárás í Írak
8. febrúar sl., kom heim til Ís-
lands í gærmorgun í mánaðar
frí. Kristján Geir Pétursson
ræddi við Cesar um dvölina í
hernum, árásina og hvað hann
hyggst taka sér fyrir hendur.
Á hersjúkrahúsinu í Washington. Frá vinstri, for
gönguliðsins, sem sæmdi Cesar purpurahjartanu
„En ég er heppinn að vera á lífi og er ánægður m
TIL BÓTA – EN DUGIR ÞAÐ?
Valgerður Sverrisdóttir, iðnaðar-og viðskiptaráðherra, lagði í gærfram á Alþingi þrjú frumvörp um
nýskipan samkeppnis- og neytenda-
mála. Með þessum frumvörpum er
stefnt að því að hrinda í framkvæmd að
hluta til tillögum nefndar ráðherrans
um stefnumótun íslenzks viðskiptaum-
hverfis, sem skilaði skýrslu í lok ágúst
sl.
Í frumvarpi til nýrra samkeppnislaga
er gert ráð fyrir að styrkja samkeppn-
isyfirvöld með því að ný stofnun, Sam-
keppniseftirlitið, taki að sér þau verk-
efni núverandi Samkeppnisstofnunar,
sem snúa að meiri háttar samkeppnis-
málum og hinu raunverulega eftirliti
með samkeppnishömlum og samþjöpp-
un á hinum ýmsu mörkuðum. Fram
kemur í fylgiskjali með frumvarpinu að
þessa stofnun eigi að efla, m.a. með því
að ráða til hennar sjö nýja sérfræðinga
til viðbótar við þá tíu, sem fyrir eru á
núverandi samkeppnissviði Samkeppn-
isstofnunar. Ennfremur verður skipu-
lag samkeppnisyfirvalda einfaldað og
samkeppnisráð lagt niður, en í stað þess
kemur sérstök þriggja manna stjórn
Samkeppniseftirlitsins, sambærileg við
stjórn Fjármálaeftirlitsins.
Þessar breytingar eru jákvætt skref.
Það hefur lengi legið fyrir að Sam-
keppnisstofnun væri að drukkna í verk-
efnum, réði ekki við mörg stór mál í
einu og alltof mikill tími og athygli færi
í minni háttar mál, sem snúa að mark-
aðseftirliti, verðmerkingum, auglýsing-
um og öðru þess háttar. Þau mál verða
nú leyst í sérstakri stofnun, Neytenda-
stofu.
Samhliða þessu er lagt til að lögfest
verði skýr og ótvíræð heimild sam-
keppnisyfirvalda til að krefjast þess
að fyrirtæki, sem brotið hefur gegn
ákvæðum samkeppnislaga eða skapar
aðstæður, sem hafa skaðleg áhrif á
samkeppni, breyti skipulagi sínu. Í því
getur falizt að fyrirtæki verði skipt
upp. Þessi heimild er í samræmi við
nýlegar breytingar á samkeppnis-
reglum Evrópusambandsins, sem
einnig munu ná til EFTA-ríkjanna. Í
greinargerð með frumvarpinu kemur
fram að sambærileg ákvæði eru í sam-
keppnislöggjöf Noregs, Bretlands, Ír-
lands og Bandaríkjanna og sambæri-
legar tillögur liggja fyrir í Þýzkalandi.
Heimildin til að krefjast skipulags-
breytinga er þó töluvert ströngum skil-
yrðum háð. Lagt er til að einungis verði
heimilt að beita henni ef fullreynt þykir
að ekki sé fyrir hendi jafnárangursríkt
úrræði til að breyta samkeppnishaml-
andi hegðun fyrirtækisins sem um ræð-
ir eða slíkt úrræði væri meira íþyngj-
andi fyrir fyrirtækið en breyting á
skipulagi.
Í einu þeirra frumvarpa, sem iðnað-
ar- og viðskiptaráðherra lagði fram í
gær, er að finna ákvæði um stofnun
embættis talsmanns neytenda, sem á að
standa vörð um hagsmuni og réttindi
neytenda. Stofnun þessa embættis
verður vafalaust til þess að styrkja
stöðu neytenda gagnvart fyrirtækjum.
Margt er þannig jákvætt og til bóta í
þeim frumvörpum, sem Valgerður
Sverrisdóttir lagði fram á Alþingi í gær.
Vonandi er enginn þó svo bláeygur að
hann haldi að þessar breytingar dugi til
að snúa við þeirri þróun í átt til æ meiri
samþjöppunar og samtvinnaðra eigna-
tengsla, sem er vaxandi vandamál í ís-
lenzku viðskiptalífi.
Rétt eins og Morgunblaðið taldi
skýrslu nefndar viðskiptaráðherra um
viðskiptaumhverfið á Íslandi ekki
ganga nógu langt, þrátt fyrir margar
ágætar tillögur, telur blaðið að þessi
frumvörp viðskiptaráðherra dugi ekki
heldur, jafnvel þótt þau verði að lögum.
Í frumvarpinu til samkeppnislaga er
að finna ákvæði um að Samkeppniseft-
irlitið skuli gera og birta opinberlega
skýrslur þar sem leitast sé við að „meta
hvort í íslenzku viðskiptalífi sé að finna
einkenni hringamyndunar, óæskilegra
tengsla eða valdasamþjöppunar sem
takmarkað geta samkeppni.“ Og hvað
svo? Mun hin nýja eftirlitsstofnun í
reynd hafa völd til að koma böndum á
valdablokkir í viðskiptalífinu? Það blas-
ir alls ekki við.
Á Alþingi Íslendinga er það útbreidd
skoðun í flestum flokkum að samþjöpp-
un, valda- og eignatengsl í viðskiptalíf-
inu séu of mikil og hafi óæskileg áhrif á
íslenzkt samfélag. Líklegt má telja að
meirihluti alþingismanna telji ekki
æskilegt að þessi þróun gangi lengra en
þegar er orðið. Hvernig hyggjast þeir
koma í veg fyrir það?
DAUÐAREFSINGAR Í BANDARÍKJUNUM
Hæstiréttur Bandaríkjanna úrskurð-aði í fyrradag að aftökur morð-
ingja, sem voru yngri en átján ára þegar
glæpurinn var framinn, samræmdist
ekki ákvæðum stjórnarskrárinnar um
bann við grimmilegum refsingum. Það
er greinilegt að hæstiréttur Bandaríkj-
anna er um þessar mundir að endur-
móta forsendur dauðarefsinga. Árið
2002 batt rétturinn enda á aftökur
þroskaheftra og ýmsir spá því að reyndi
á það hvort taka ætti geðsjúka sakborn-
inga af lífi yrði úrskurðað á sama veg.
Anthony Kennedy hæstaréttardóm-
ari skrifaði álit meirihlutans þar sem
hann sagði að Bandaríkjamenn stæðu
„einir í heimi, sem hefur snúið baki við
dauðarefsingum unglinga“. Í álitinu er
rakið að frá árinu 1990 hafi aðeins sjö
ríki önnur en Bandaríkin tekið menn af
lífi fyrir glæpi, sem þeir frömdu á ung-
lingsárunum, og þessi ríki hefðu meira
að segja lagt slíka refsingu af. Afstaða
umheimsins hafði því greinilega áhrif á
úrskurð dómsins.
Þessi dómur vekur vonir um að
Bandaríkjamenn hafi nú stigið skref í þá
átt að leggja niður dauðarefsingar. Það
er hins vegar ástæða til að vara við of
mikilli bjartsýni. Rétt eins er hægt að
segja að með því að banna dauðarefs-
ingar í umdeildustu málunum sé verið
að tryggja meiri sátt Bandaríkjamanna
um dauðarefsingar almennt. Frá 1976
hafa tæplega 1.000 manns verið teknir
af lífi þar í landi. Meðal iðnríkja heims
eru Bandaríkjamenn sér á báti í þessum
efnum ásamt Japönum.
Margar röksemdir má finna gegn
dauðarefsingum. Oft er vísað til þess að
dómstólar séu ekki óskeikulir og því sé
hætta á að saklausir menn verði dæmdir
til dauða, þyngst vegur vitaskuld sið-
ferðisþátturinn. Dauðarefsingar eru í
beinni andstöðu við kröfur um siðferði
og mannréttindi. Það á að taka hart á
glæpum, en ríkið á ekki að vera í hlut-
verki böðulsins. Með dómi hæstaréttar
hafa Bandaríkjamenn stigið skref í
rétta átt, en þeir eiga stóra stökkið eftir.