Mánudagsblaðið - 26.10.1959, Blaðsíða 2

2
MÁNUDAGSBLAÐIÐ
Mánudagur 26. október 1959
• w»*..
Skeiðin er eitb af hinum
elztu búsáhöldum. Frá steinöld-
inni yngri hafa fundizt sleifar
og skeiðar úr steini, hertum
leir, hjartarhornum og vígtönn-
um villigalta. Oftast hafa hinar
fornu skeiðar þó líklega verið
úr tré, því forgengilega efni.
Mörkin milli sleifarinnar og
ausunnar annars vegar mat-
skeiðarinnar hins vegar voru
framan af alls óglögg. Þau
urðu ekki verulega glögg fyrr
en hjá menningarþjóðum forn-
aldarinnar.
Ýmsir fræðimenn hafa reynt
að rannsaka, hvort skeiðin sé
sniðin eftir einhverjum ákveðn-
um fyrirmyradum. Um þetta eru
aðallega til tvær getgátur.
Sumir halda að fyrirmynd
skeiðarinnar sé ‘hinn kreppti
lófi, en á öllum öldum hafa
menn drukkið vatn úr lófa sín-
um, ef ekkert ílát hefur verið
nærtækt. Samkvæmt þessari
kenningu svarar skeiðarblaðið
til lófans, en skaftið til hand-
leggsins. Aðrir ætla, að ekeljar
séu fyrirmynd skeiðarblaðsins,
en ýmsar frumstæðar þjóðir
nota skeljar líkt og skeiðar og
setja stundum á þær skaft. Á
samband skeiðanna við skeljar
minnir latneska orðið cochleare
og franska orðið cuiller. Orðin
s'keið og spónn tákna bæði í
öndverðu klofið tré.
Þróun skeiðarinnar
Fornaldarþjóðirnar fóru að
nota skeiðar úr málmum, gulli,
silfri, bronsi o.fl. Voru þær
skeiðar stundum skreyttar
helgimyndum eða helgirúnum
einkum hinar egypzku. Róm-
verjar se’du stundum Ger-
mönum skeiðar, t.d. hafa silf
urskeiðar frá tíð Rómverja
fundizt í Danmörku. Á miðöld-
um var það aðeins heldra fólk,
sem borðaði með skeiðum úr
gulli og silfri, allur almenning-
ur notaði þá spæni úr tré
eða horni. Eins og kunnugt er
voru hornspænir notaðir í ís-
lenzkum sveitum langt fram
eftir síðustu öld og á stöku
stað jafnvel fram yfir aldamót.
Á miðöldum voru sköft málm-
skeiða oft sívöl, en um 1700
fóru þau að verða flöt. Fyrr á
öldum var skeiðarblaðið oft
hringlaga, eins og enn má sjá
á ausum, en á síðustu öldum
hefur hið ílanga skeiðarblað
víðast hvar gengið með sigur
af hólmi. Eins og annað fornt
erfðasilfur voru skeiðar aðals-
manna oft prýddar skjaldar-
merkjum ættanna, en einnig
stundum helgimyndum.
Litlar matskeiðar voru til
þegar í fornöld, t.d. hjá Róm-
verjum, og finir menn á mið-
öidum sötruðu stundum vín úr
ditlum skeiðum. Hin eiginlega
teskeið kemur ekki til sögunn-
ar í Evrópu f.yrr en á 17. öld,
er te- og kaffidrykkja tók að
tíðkast.
Skeiðin hefur þróazt á marga
og ólíka vegu, og það er heil
fræðigrein út af fyrir sig að
þekkja gerðir skeiða frá ýms-
a’m tímum og ýmsum löndum.
Og það eru til sérfræðingar
í þeirri grein eins og öðrum.
Mesti skeiðafræðingur allra
alda var Englendingurinn C. J.
Jackson, sem var uppi á síð-
f n hluta 19. aldar. Rit hans,
The spoon and its history“ er
enn í dag hið klassíska fræði-
rit um skeiðar.
Skírnarskeiðin
Víða í Evrópu er það gamall
siður að gefa börnum skeiðar
í skírnargjöf. Stundirm eru það
ættingjar barnsins, sem gefa
skeiðina, stundum skírnarvott-
ar. Talið er, að börn verði
miklu seinni til máls en ella,
ef þau fá engá sldrnarskeið.
Ef það dregst lengi, að börn
fari að tala, er skírnarvottur
stundum látinn slá þau þrisvar
á. munnirín með skírnarskeið,
og trúa menn þvi, að þá fari
þau fljótlega að tala.
Búðkaupsskeiðin
Þá tíðkast það einnig víða að
gefa skeiðar í brúðkaupsgjöf.
Þessi siður er í góðu gitdi enn
í dag, en hann mun vera ævá-
Ekaiðina í hatti sínum á brúð-
kaupsdaginn. Þetta sést t.d. á
frægu málverki af brúðkaupi
eftir P. Brueghel. Það er
reyndar ekki eingöngu í sam-
bandi við brúðkauþ, að skeið-
ar eru bornar í höfuðfötum.
Janítsjararnir, hinir frægu her-
menn í tyrkneska hernum,
báru að jafnaði skeiðar í her-
mannahúfum. Hér er skeiðin
orðin almennt heillatákn.
Skeiðin í þjóðtrúnni
Skeiðin kemur við sögu á
marga fleiri vegu í þjóðsög-
um og þjóðtrú. Ef maður
missir skeið á gólfið á maður
að vera feigur. Þetta skeður nú
svo oft, að mikill yrði mann-
dauðinn, ef rétt væri. Þegar
Ólafur Hansson, menntaskólakennari:
SKEIÐ
forn og standa í sambandi við
ýmislegar frumstæðar frjósem-
ishugmyndir. Meðal frumstæðra
þjóða er brúðinni oft gefin
sleif í brúðkaupsgjöf, og þetta
hefur einnig tíðkazt til skamms
tíma í ýmsum löndum Evrópu,
t.d. Belgíu og íumum héruðum
Þýzkalands. Sleifin er tákn
húsmóðurvaldsins. Þegar gaml-
ar húsmæður láta af bústjórn
og fara í hornið hjá dætrum
sínum eða tengdadætrum, af-
henda þær þeim stundum sleif
til merkis um það, að nú hef-
ur ný húsmóðir völdin. Stund-
um er brúðarekeiðin brotin að
brúðkaupinu loknu, og er hér
líklega um að ræða leifar af
fornum fórnum til frjósemis-
goðmagna. Skeiðafórnir þekkj-
ast í fleiri samböndum, t.d. eru
í Alpalöndunum skeiðar stund-
um brotnar til að reyna að af-
stýra þrumuveðri. Hér mun
skeiðin skoðast sem fórn til að
blíðka veðurguðina.
Stundum ber brúðguminn
maður borðar með nýrri skeið
í fyrsta sinn skal blása þrisvar
í hana, annars getur maður
orðið veikur. Hættulegt er að
láta skeiðar liggja á hvolfi, þá
draga þær að sér illa anda.
Og ef skeið er látin liggja
ónotuð á borði, á meðan mat-
azt er, fer djöfullinn sjálfui
að borða með henni. Skeið, sem
einhver hefur matazt með í
síðasta sinn í þessu lífi, býr
yfir miklum töframætti og er
til margra hluta nytsamleg.
Hún fælir brott illa anda, og
einnig má nota hana í stað
fuglahræðu, því að enginn fugl
þorir að koma nærri þeim stað,
þar sem hún er.
Skeiðar, og þó einkum sleif-
ar, eru stundum notaðar í sam-
bandi við regngaldur. Þegar
þurrkar ganga ausa menn vatni
úr fötu með sleifum eða skeið-
um og .trúa því, að þá fari
bráðlega að rigna. Hér er á
ferðinni líkingagaldur í einni
af sínum mörgu mymdum.
BlLLINN
Höfum til sölu allar gerðir bifreiða,
verð og skilmál^r við allra hæfi.
Allskonar skipti koma til greina:
Varðarhúsinu við Kalkofnsveg
Sími 18 8 33
Framhald af 1. siðu.
stoppa þarna, þar sem við vild-
um flýta för okkar til Raufar-
hafnar en Ólafur ekur í hlaðið
á Ærlæk, og er 'okkur boðið þar
inn, og spyr ég' bóndann hvort
hann gæti ekið okkur til Rauf-
arhafnar, á jeppabifreið sinni,
en hann kveðst ekki geta það,
en þetta er um miðnætti á föstu-
dagskvöld, snúum við okkur þá
að Ólafi og segjum að hann
verði að ábyrgjast að við verðum
komnir til Raufarhafnar fyrir
hádegi á laugardag þar sem ég
þurfti að gera upp reikninga
mína hjá atvinnuveitanda mín-
um þar, og lofar hann því. Gist-
um við svo á Ærlæk um nóttina.
Komið á áfangastað
- glaóst með konum
Um kl. 101/2 daginn eftir leggjum
við af stað, stönzum snöggvast á
Kópaskeri og tökum benzín og
höldum svo áfram, en eigi að
síður náðum við ekki til Rauf-
arhafnar fyrr en kl. 12.15, og
ökum við í hús það er Norður-
slóð“ nefnist, en þar hafði ég
haft aðsetur meðan ég var við
vinnu á Raufarhöfn, og aðstoðar
Ólafur mig við að pakka niður
dót mitt, og kemur okkur sam-
an um að gista á Raufarhöfn um
nóittina og lara daginn eftir.
Leggst Ólafur þá til hvílu, en ég
fer að skemmta mér með félög-
um mínum. Um kvöldið ræsi ég
Ólaf og ekur hann mér um þorp-
ið ásamt vinkonum mínum. en
síðar um kvöldið vill Ólafur fara
að sofa, og útvega ég honum þá
húsnæði á öðrum stað í þorpinu
og skiljum við svo, en ég fer á
dansleik.
Hefjast deilur
- Bílstjóri neitar a$
afhenda fé
»• <>
Bílstjóri týnist enn -
Lendir í harki
Neita ég að taka Víð því. Ek ég
þá til lögreglunnar með Stefáni
og kæri Ólaf. Lofa þeir mér að-
stoð sinni og taka af mér skýrslu
og ætla jafnframt að taka
skýrslu af Ólafi. En hann finnst
þá ekki í þorpinu. Eftir langan
tíma stanzar lögreglan Ólaf er
hann er að renna inn í þorpið
með farþega í bílnum, og er ég
þá staddur hjá lögregl'unni á-
samt Stefáni, og spyr þá lög-
reglan Ólaf hver hafi bílinn á
leigu. Ólafur svarar því til að
ég hafi bílinn. Fer þá lögreglan
inn með Ólaf og tekur af hon-
um skýrslu og endurtekur Ól-
afur þar að ég eigi ekki meira
hjá sér en kr. 2.000,00. Segir þá
lögreglan Ólafi að aka mér til
Húsavíkur og ræða þessi mál
við sýslumanninn þar.
Um hádegi á sunnudag sendi
ég eftir Ólafi, þar eð ég svaf í
öðru húsi og kom hann innan
skamms, og bið ég hann þá að af
henda þá peninga er hann
geymdi fyrir mig. Færist hann
undan því, og segir að ég eigi
nóga peninga inni hér á Raufar-
höfn, og biður mig að lána sér
þessa peninga, þar sem hann
skuldi svo mikið í bílnum. Aftek
ég slíkt með öllu, og hóta að
kæra hann ef hann afhendi mér
ekki peningana strax. Skiljum
við Ólafur nú þarna ósáttir, þar
sem hann vill ekki láta mig hafa
peningana. Sæki ég nú kunn-
ingja minn Stefán í Hliði Eyr-
arbakka en hann á Volkswagen
X—337, og bið ég hann að hafa
áhrif á Ólaf og förum við svo
saman til hans. Reynir Stefán
að leiða honum fyrir sjónir, að
hann geti ekki haldið þessum
peningum án samþykkis míns,
þar sem ég sé búinn að
borga honum túrinn. Vill þá Ól-
afur rétta mér kr. 2000,00 og seg-
4ir að ég eigi ekki meira hjá sér.
Leiðir skitjast
En þá segir Ólafur að hann
aki mér hvorki eitt né annað
meira, og hvarf hann úr þorp-
inu þá um kvöldið og skildi
okkur Arna Jóhannesson eftir.
Daginn eftir (mánud.) gerði
ég svo upp við atvinnuveitanda
minn, og tók mér bíl til Akur-
eyrar er kostaði kr. 1200. Svo á
þriðjudagsmorgun kl. 9.30 tók-
um við svo áætlunarvagninn
frá Akureyri og suður til
Reykjavíkur, og borgaði ég þar
kr. 440,00 í fargjald fyrir okkur
Árna. Á leiðinni bilaði bíllinn
og þurftum við að skipta um
bíl á Blönduósi, og töfðumst
við um ca 2'A tíma við þetta,
svo að við komum ekki til
Reykjavíkur fyrr en undir mið-
nætti. Og lauk þennig því fé-
flettingamesta ferðalagi, sem ég
hef nokkurntíma lent í!
Bergur Pálsson.
Eins og sjá má er hér orðrétt
skýrsla Bergs, en mál þetta er
nú í rannsókn. Blaðið telur
enga ástceðu til að rengja
skjrsluna, því bœði lögregla
og aðrir hafa vitnað í málinn.
Eramkoma bílstjórans er hins-
vegar heldur furðuleg og verða
vcentanlega gerðar ráðstafanir af
hálfu Hryfils að svona komi
ekki fyrir aftnr.
Ritstj.
Auglýsið
í Mánndags-
blaðinn