Mánudagsblaðið - 18.05.1964, Blaðsíða 5

Mánudagur 18. irai 1964
Mánudagsblaðið
5
Olafur Hansson menntaskólakennari:
Helltu út úr einum kút
Til eru ekki svo fáar íslenzk-
ar þjóðsögur, þar sem draum-
vísur koma fyrir. Ein hin
skemmtilegasta af þessum visum
er ,,Helltu út úr einum kút“.
Eins og margir muna er sagan
á þá leið, að ungur maður var
búinn að lofa öldruðum kunn-
ingja sínum því, að bjóða hon-
um í brúðkaupsveizluna sina.
Það fylgir sögunni, að gamli
maðurinn hafi verið ölkær. En
ekki naut hann brúðkaupsveizlu
vinar síns, því að hann dó áður
en hún var haldin. En nóttina
fyrir veizluna dreymdi unga
manninn, að kunninginn gamli
kæmi til hans og kvæði þessa
vísu:
Helltu út úr einum kút
ofan í gröf mér búna,
beinin mín í brennivin
bráðlega langar núna.
Þegar brúðguminn vaknaði fór
hann að leiði vinar síns og
hellti brennivíni úr fjögurra
potta kút yfir það, og svo er að
sjá sem gamli maðurinn hafi
gert sig ánægðan með það, því
að unga manninn dreymdi hann
aldrei framar.
Þetta er góðlátleg og skemmti-
leg þjóðsaga, og hún er í sam-
ræmi við það, sem sumir spírit-
istar halda fram, „að andamir
drekki eins og svin á öðru til-
verustigi“.
En öðrum þræði bendir þessi
saga aftur í gráa fomeskju.
Brennivinið í sögunni er i nán-
ustu tengslum við ævafomar
greftrunar- og dánarfómir.
Næstum þvi allar þjóðir heims,
hversu frumstæðar sem þær
annars eru, trúa á framhaldslíf
eftir dauðann. Margar hinna
frumstæðari þjóða virðast hafa
litla trú á þvi, að breytni manna
í hinu jarðneska lífi hafi veru-
leg áhrif á aðbúnað þeirra í
framhaldslífinu. Siðrænar hug-
myndir í sambandi við fram-
haldslífið koma sjaldan fyrir
fyrr en í hinum æðri trúarbrögð-
um, en þar eru oft sælustaðir
og kvalastaðir lífsins fyrir hand-
an málaðir sterkum og skærum
litum. Frumstæðir menn trúa
þvi oftast, að framhaldslífið sé
um flest mjög svo svipað hinu
jarðneska og að menn stundi
þar svipaða iðju og hafi svip-
aðar þarfir og héma megin. Af
þessari trú eru dánarfómir
runnar, þó að ótti manna við
afturgöngur hafi eflaust ýtt mjög
undir þær. Þegar á steinöld var
það algengt, að leggja ýmisleg
áhöld í grafir með fólki. Her-
maðurinn fékk vopn sín með
sér í gröfina, smiðurinn smíða-
tól sín, húsfreyjan búsáhöld o.
s frv. I sumum fomum gröfum
sést, að þessi tæki voru brotin
áður en þau voru lögð í gröf-
ina og sá siður þekkist enn með
sumum frumstæðum þjóðum. Á
bak við þetta býr sú mjög frum-
stæða hugmynd, að það verði að
„drepa“ áhöldin, svo að hinn
dauði hafi þeirra not, dauður
maður getur ekki notað „lif-
andi“ vopn eða áhöld.
Höfðingjar fengu oft miklar
dánarfómir með sér í gröfina,
ekki aðeins vopn og áhöld held-
ur og fjölda hræfami og stund-
um þræla og konur. Enn á
m'tjándu öld var við útfarir
sumra stórhöfðingja í Afríku
slátrað hundruðum þræla og
kvenna til að þjóna höfðingjum
hinum megin. Ekkjubrennur Ind-
verja voru að svipuðum rótum
Krossgátan
t X 3 • i
t J
10 ■
IX " 1

/4 mr
XX ' m
V» u
19
i/
liárétt: 1 Öldur 5 Blóm 8
Stöðuvatn í Sovétríkjunum 9
Tafl 10 Hrakti 11 Sögn 12 Smá
vara 14 Hár 15 Hundur 18
Fangamark 20 I rúmi 21Skeyti
22 Vond 24 Líffæri 26 Askar
28 Erfiði 29 Bítur 30 Ósamst.
Lóðrétt: 1 Seglskipið 2 Púk-
ar 3 Tekur saman 4 Ósamstæð-
ir 5 Syngi 6 Bjó til dúk 7 Barði
9 Stór vörubáll 13 Ánægjuhljóð
16 Prostskemmd 17 Eyddist í
eldi 19 Firðir 21 Bær á Vest-
fjörðum 23 Söngur 25 Lærði
27 uGð.
runnar. Sá siður, að leggja höfð-
ingja til hinstu hvílu í skipum
mun vera sprottinn af þeirri
fomu trú að leiðin til dánar-
heima liggi yfir höf eða fljót
(sbr. fljótið Styx hjá Fom-
Grikkjum). Enn í dag setur þetta
svip á lögun líkkistunnar, því
að lítill vafi er á því, að fyrir-
mynd hennar er líkbáturinn,
líkkistan er lítið skip, þó að
mörgum sé sá uppruni gleymdur.
Matur og drykkur koma mjög
við sögur í flestum fómum.
Gömlum öndum og vættum er
fómað mat og drykk til að
blíðka þá og gera þá sér hlið-
holla. Og ekki sízt eru matur
og drykkur mikilvægur þáttur
í dánarfómum. Hinn framliðni
fær mat og drykk með sér í
gröfina, og stundum er þvi hald-
ið áfram árum saman að láta
þar mat og drykkjarföng. Hér
er ekki eingöngu að verki ást
á hinum dauða, og umönnun um
hagi hans í hinu lífinu. Engu
síðri þáttur í þessum fómum er
óttinn við það, að hinn dauði
gangi aftur og geri illt af sér
ef hann hefur ekki nóg að bíta
og brenna. Auðvitað hafa menn
sjaldnast efni á því til lengdar
að halda alla sína dauðu i mat
og drykk, það getur oft orðið
nógu erfitt að ná í þessar nauð-
synjar handa þeim, sem enn eru
á lífi, þó að hinir dauðu séu
ekki aldir líka. Því er það, að
matur og drykkjarfómir breyt-
ast oft i táknfómir. Menn láta
einhverja verðlausa hluti, sem
eiga að tákna mat og drykk, á
gröfina. Stundum eru þetta blóm
og trjágreinar, en oftast þó stein-
ar. Þannig mun dysin orðin til,
að minnsta kosti stundum. Stein-
amir í dysinni eru táknfómir,
sem oft eiga að tákna mat og
drykk eða önnur raunveruleg
gæði og verðmæti. Stundum
fylgja þau ummæli, að hver sá,
sem framhjá dysinni gengur,
skuli leggja í hana stein, sem
í rauninni táknar að færa hinum
dauða fóm.
Þegar í fomöld var það al-
gengt að láta vín og önnur
drykkjarföng í grafir dauðra.
Fram á nítjándu öld tiðkaðist
þetta sumstaðar i sveitum Mið-
og Austur-Evrópu. Þóttust menn,
þá stundum heyra glaum og
gleði i kirkjugörðunum, þegar
hinir dauðu sátu að sumbli og
þótti þá vist framhaldslffið engu
síðra hinu jarðneska. Oftast voru
drykkjarföng látinn i kistu hins
dauða eða hjá henni. Stöku sinn-
um voru þó flöskur eða ker með
áfengum drykk látin á leiðið
löngu eftir greftrunina, jafnvel
mörgum árum seinna til að veita
hinum dauða glaðning öðru
hverju. Var þetta talsverð freist-
ing drykkjurútum héma megin
grafar, enda mun það gömul
saga, að matar og drykkjarfóm-
um væri stolið, og segir meðal
annars frá slíku í Gamla testa-
mentinu. Þjóðtrúin kom hér til
hjálpar, en samkvæxnt henni áttu
þeir, sem stálu drykkjarföngum
af gröfum dauðra ekki von á
góðu. Kvað mest að sögnum um
þetta í Þýzkalandi og Póllandi.
Draugurinn átti það til að hefna
sín grimmilega á þeim sem
stálu frá honum brennivíni.
Stundum breyttist vínið í ban-
vænt eitur, stundum voru þau
álög á, að sá sem stal dauðra
víni varð dauðadrukkinn allt til
æviloka, jafnvel þó að hann
smakkaði ekki áfengi. Engar sög-
ur af þessu tagi þekki ég frá
lslandi, enda mun þessi siður
tæplega hafa þekkzt hér. Það
var þá i mesta lagi, að menn
helltu víni á gröfina eins og
segir í þjóðsögunni hér á undan,
og þvi víni varð ekki stolið. En
þessi skemmtilega íslenzka þjóð-
saga er í nánum tengslum við
ævafoma drykkjufómarsiði og
dánarfómir almenn.
Grein Jónasar
Framhald af 2. siðu.
um þjóðarsjónvarp eru tungl-
speki. Ef einhverjir vilja sýna
manndráp á Kípur, nautaat og
villidýraveiðar, þá er þeim ó-
hætt að opna sjónvaxp frá öðr
um þjóðum. Ekki andast ís-
lenzkan af kynnum við ensku
úr þvi að slysið hefur ekki
gerzt þó að landinn hafi sótt
fast á um langa stund.
//*
.Skeldýrafána íslands I —
Samlokur í sjó"
eftír Ingimar Ósbarsson er komin út í nýrri útgáfu.
Ségir frá öllum skeljategundum, er fundizt hafa við
Island. 108 myndir. Fróðleg, skemtíleg, gagnleg.
BÓKAÚTGÁFAN ASÓB
Pósthólf 84, Reykjavík.
Sjúkraþjálfari
(FYSIOTERAPEUT)
óskast að Borgarspítalanum í Heilsuvemdarstðð-
inni frá 1. ágúst n.k. Umsóknir sendist yfirlæknin-
um fyrir 1. júní n.k.
Sjúkrahúsnefnd Reykjavíkur.
ATHUGIÐ!
Auglýsingar sem birtast eiga
í Mámidagsblaðimi
þurfa að berast ritstjorn
eigi síðar en á miðvikudögum
næstum á undan útkomudegi
blaðsins.
Radionette
umboðið
FLYTUR FRÁ RAUÐARÁRSTÍG 1
AÐ AÐALSTRÆTI 18.
nýja símanúmerið
er 16995
Radionette sjónvörp
Radionette bílaútvörp
Radionette segulbandstæki
Fjölbreytt úrval — Gjörið svo vel að líta inn.
Radionette umboðið
Aðalstræti 18. — Sími 16995.