Mánudagsblaðið - 28.09.1964, Blaðsíða 2

2
AAánudagsblaðið
Mánudagur 28. september 1964
Jónas Jónsson frá Hriflu:
Lítil bók og stór málefni
1 fyrravetur buðu nokkrir
góðvinir mér að gefa út eftir
mig fáeiriaf ritgerðir, bæði
gamlár og nýjar. Eg spurði
hvað þeim kæmi til að vilja
gefa út jafn lítið seljanlega
vöru eins og blaðagreinar. Þeir
sögðust vita sinu viti. Þeir sögð
ust vilja eiga fáeinar blaða-
greinar samhliða1 því mikla
magni daglegrar stóriðju flokks
blaðanna. Þeir sögðust vilja
eiga fáeinar greinar, tiltölulega
nýjar, sem höfundur hefði ritað
bækur sínar sendar heim um
næstu níánaðamót. Auk þess
verður ritið sem heild Aldir og
augnablik til sölu í allmörgum
bókabúðum og auglýst í blöð-
um og útvarpi. Einstakir menn,
fjarri útsölustöðum geta fengið
ritið með póstkröfu frá útgáf-
unni í Reykjavík.
KONUNGSGLÍMAN
Bókin skiptist í fimm kafla.
1. Frelsisglíman — Konungur
þakka riturum og prenturum. I
mínum augum er efnið og lífs-
magn ritaðs máls aðalatriði.
Þeir sem hafa nógan tíma og
takmarkað efni eiga að stunda
kommuvísindi nútímans. Þeir
bæta á sinn hátt fyrir syndir
annarra.
Fyrsti kaflinn segir frá úr-
slitaátökum þjóðarinnar sem
byggir ísland og konungs Dana,
en hann var talinn réttborinn
erfingi Hákonar gamla. Um
leið og fulltrúar Islands undir-
rituðu Gamla sáttmála og
hylltu erlendan konung var
frelsi og fullveldi þjóðarinnar
afhent erlendum valdamanni og
talið arfgengt. Norðlenzkir
bændur buðu að leggja frám úr
eigin sjóðum fé til að leysa sig
úr vandanum en það var of
seint. Frelsið var afhent erlend
um manni og erlendri þjóð.
Þannig liðu aldir. Erlendir
menn, norskir og dans'kir, kon-
ungsmenn og kirkjuþjónar
sóttu á kynslóð eftir kynslóð.
í nafni konungsvaldsins yfir Is-
landi var sópað burtu, rænt og
ruplað, flestu sem hendur náðu
til. Skattar, jarðeignir og af-
gjöld, sektarfé, listmunir og að
síðustu sjálf handrit hinna sí-
gildu bókmennta. Meðan erlend
ur þjóðhöfðingi réð yfir íe-
landi var húslykill hins andlega
og stjórnarfarslega valds í
höndum hans. Glíman um fjör-
egg lands og þjóðar stóð langa
stund.
STAUNING KEMUR
Síðasti áfanginn hófst 1264
og lauk 1944. Síðsumars 1939
kom langslyngasti stjórnmála-
maður Dana Þorvaldur Staun-
ing hingað með fulltrúum
stærstu flokka Dana í þvi skyni
að bjarga dýrmætasta lykli
dans'krar valdabaráttu, kon-
ungsvaldinu yfir Islandi fyrir
hið sameinaða veldi Danakon-
ungs eins og boðið var 1908.
Konungur var viss um sigur
allt fram á síðustu stund.
Meðan íslenzka skilnaðar-
bylgjan geysaði fengu konung
ur og danskir valdamenn þá
eina frétt um málið að það
væru aðeins örfáir íslendingar
gersamlega fylgislausir sem
vildu skilnað eða eins og Staun
ing komst réttilega að orði:
„den fulde frihed“.
Aðsópsmikill bókasafnari,
Gunnar Hall kaupmaður í Rvík
eignaðist úr dánarbúi Knud
Berlems úrklippur úr öllum að-
aðblöðum Dana um allt sem
snerti sambúð Dana og ís-
lendinga á árabilinu 1939—44.
Gunnar hefur lánað mér þessar
heimildir og á þeim byggi ég
grein mína um konungsglím-
una. Síðari kafli hennar kemur
út næsta vor. Danir vissu eft-
ir vorfréttina frá Reýkjavík
um hug íslendinga og að þing
og þjóð vildi skilnað og lýð-
veldismyndun, en kænustu
menn Dana vörðust vel og fögn
uðu eindregið þegar í Ijós kom
að allmiklar veilur voru í liði
Islendinga þegar til átti að
taka. Sumir voru fúsir að bíða
með lýðveldismyndun eftir frið
arfundi að stríðinu loknu. Einn
af þeim mönnum, þjóðkunnur
forystumaður, gekk svo langt,
að hann taldi konungsvaldið
eilíft, grundvallað á ótal erfa-
hyllingum og jafnvel Kópavogs
samþyktinni nafnkenndu. Kon-
ungssinnar á íslandi gáfu ekki
upp vonina að bjarga málstað
Kristjáns X. fyrr en lokabréfi
hans var vikið til hliðar af
stjórn og þingi.
KONUNGSÆTT DANA
OG ROOSEVELT
Stríðið hafði mikil áhrif á
málið, Hitler lagði mikla á-
herzlu á að danska stjórnin
héldi fast í tauma við íslend-
inga. Allt sem Stauning sagði
um íslandsmál í ríkisþingiitu
var áður lesið og þá leyft af
þýzku. yfirvöldunum í borginni.
Danakonungur var frændmarg
ur meðal konungborinna manna
í Englandi og á Norðurlöndum.
Var honum að því mikill styrk-
ur. Sænsk blöð voru köld í garð
Islendinga í skilnaðarmálinu.
Roosevelt forseti átti góðan
þátt í að bjarga lýðveldismynd-
un Islendinga. Her hans var
nokkur missiri til varnar land-
inu. Þjóðin auðgaðist á fáum
árum svo að við stríðslok átti
hún 600 milljónir í pundum og
dollurum. Dönsk blöð viður-
kenndu réttilega að bættur
efnahagur Islendinga á stríðs-
árunum hefði aukið skilnaðar-
mátt þeirra.
Framhald á 4. síðu.
eingöngu af áhuga fyrir þjóð-
málum án þess að fá að launuiri
þökk eða fé. Eg þakkaði vin-
semd þessara áhugamanna og
dáðist að dirfsku þeirra að
leggja út í fyrirtæki, sem tæp-
lega gat orðið arðvænlegt. Sam-
komulag varð milli mín og út-
gefenda að 'ég skyldi leggja til
efni í tvær 12 arka smábækur.
Sú fyrri átti að koma út í ár en
hin síðari næsta vor. Þeir söfn-
uðu nokkrum áskrifendum hér
og þar um landið. Nú fá þeir
og þjóð
n. Blöðin tala.
III. Austanbylting — Vest-
anbylting — Landaura-
ríkið.
IV. Arfur byltingarinnar.
V. Hugsjónamál í Keflavík.
I þessum þáttum er víða kom
ið við, einkum í blaðagreinum
og stuttum þáttum um bylting-
ararfinn. Blaðagreinar mínar
eru samdar líkt og þingræður
eða málflutningur á áróðurs-
fundum. Þar á ég margt að
Skömmu fyrir helgina
birtu dagblöðin þá frétt, að
samþykkt hefði verið að
byggja veglegt hús yfir
handritasafnið, og er það vel.
Ýmsar nefndir hafa verið
skipaðar, og eflaust skipar
þar dýrðarmaður hvert emb-
ætti. En það er ekki laust
við, að okkur, hinum ólærðu
mönnum, verði oft hugsað,
að Reykvíkingar eigi ekki
sérstakt úrval starfshæfra
manna, þegar skipað er í
svona stórmerkilegar nefnd-

s
,í
•%
ir.
Kjarni málsins er sá, að
það er ekki verið að hnýta í
liæfileika þeirra, sem hér
eiga hlut að máli, heldur í
hitt, að allir þeir, sem skip-
aðir voru í þessar miklu
nefndir, skipa þegar í stað
stöður, sem ætla mætti að
fylltu sæmilega starfsdag
þeirra, og sumir hverjir
margar stöður, stöður sem
iðulega þarfnast þess, að
þeir séu af landi brott svo
vikum eða mánuðum skiptir
á ári hverju. /
Við skulum bara athuga
hvemig þessi síðasta skipan
er, og hugleiða jafnframt,
hvort raunverulega sé slík
maimfæð í þessu hámenntaða
landi, að draga verði úr
starfsgetu okkar starfsöm-
ustu manna með því að
troða þeim í svona nefndir,
eða — hvort skipað sé í
þessar nefndir .egna þess,
að það þykir að því nokkur
virðing en lítið starf, að
vera í téðri nefnd.
Einn af þeim, sem skip-
aðir voru, var hvorki meira
né minna en sjálfur slökkvi-
liðsstjóri Reykjavíkur. En
Kakali skriíar:
I hreinskilni sagt
Önnum kafnir of hlaðnir embættismenn í nefndir — Óhugnanlegur
skrípaleikur — Slökkviliðsstjóri og bankastjóri — Ekki einsdæmi
— Blóðugt bruðl hins opinbera — Skortir þjóðina enn hæfileikamenn?
myndu menn ætla, að með
öllum þessum brunum, hinu
mikla skipulagsleysi á
slökkviliðsstörfum borgarinn
ar, og svo byggingu hinnar
nýju slökkvistöðvar — sem
margir telja, enn sem komið
er, algjört óhóf — hefði
hinn nýskipaði slökkviliðs-
stjóri ærið nóg í að vafsast
a.m.k. hin fyrstu misseri í
nýja starfinu. Onei — og
alls ekki. Hann er nú kom-
inn í handritahússnefnd,
sennilega af því að hann
stendur í að byggja slökkvi-
liðsstöð og hikar ekki við að
taka við virðingarheitinu —
eflasut af hrennandi áhuga.
Hitt er víst, að ekki hefur
verið tiltakanlega mikið rætt
um þennan ágæta mann sem
verndara handritanna, á-
hugamenn um skinnhandrit
né nokkuð annað varðandi
hinar fornu bókmenntir í fór
um Dana.
Enn er svo skipað af bless
uðum yfirvöldunum, að einn
af umsvifamestu bankastjór-
um þjóðarinnar taki sæti í
nefndinni. Nú er því þó að
fagna, að sá góði maður er
náskyldur frægum prófessor,
sem mikið þekkir til þjóðar-
bókmennta okkar og hefur
komið þar víða við. Auk þess
mun hann hafa lagt stund
á einhverja mynd bókmennta
þó hvergi nærri eins og hinn
nákomni ættingi. En, ef við
hugum að öðru í sambandi
við skipun hins ágæta banka
manns, þá munu margir og
ætla, að hann sé svo störf-
um hlaðinn þegar, að auka-
störf eins og þetta verði hon
um alveg ofviða, þ.e. ef hann
hugar að öllu öðru eins og
bezt verðuir á kosið. Banka-
stjórinn er oft ytra í erind-
um embættis síns og þarf í
mörg horn að líta. Þá er
hann og meðlimur ýmissa
ráða og nefnda annarra, sem
vissulega hljóta að taka upp
tíma hans. En ekki ber á
þvi, að hann hafi mótmælt
mjög, enda grunur um það,
að bankastjórinn hafi verið
í Asíu, þegar skipun í nefnd-
ina var birt í opinberum blöð
um.
Nú mega illgjarnir Islend-
ingar ekki halda, að verið
sé að kasta rýrð á þessa tvo
heiðuirsmenn. Síður en svo.
Það eina, sem manni blöskr-
ar, er hversu óendanlega fá-
tækir við erum að mannafla,
þegar svo mjög verður að
hlaða á þá, sem þegar eru
hlaðnir fyrir. Þetta eir ekki
nýnæmi hér á landi, einkum
og sér i lagi þegar allir
flokkar vilja fá gæðing sinn
í einhverja óþarfa nefndina.
Við sitjum uppi með alls-
kyns al-óhæfa menn i mik-
ilsháttar nefndum, menn, er
þjóðin verður að skammast
sín fyrir, þegar þeir kona
fram opinberlega. Taka niá
fram, að slíkt gildir ekki um
þau tvö dæmi, sem tekin
voru hér að ofan. Hitt snýr
maður alls ekki aftur með,
og það er, að við erum að
sliga ýmsa menn með þessu
embættafargani, sem hlaðið
er á þá.
Það er ekki heldur lítil
móðgun við þau miklu em-
bætti þjóðarinnar eins og t.
d. bankastjóri, slökkviliðs-
stjóri eða útvarjisstjóri skipa
að þau skuli ekki vera um-
svifameiri en svo, að þeir
geti verið að vasast í hinu
og þessu, jafnvel horfið af
landi brott í Iangan tíma,
en unnið þó þokkalega ,hlut-
verk sitt. Eru ráðamenn
þeir, sem í nefndirnar skipa,
að sýna allri alþjóð, að að-
alstörf — fyrir hver menn
hljóta 30—50 þúsund krónur
í mánaðarlaun, auk bifreiða
kostnaðar og annara fríðinda
sé ekki annað en einskonar
tómstundavinna? Það væri
ekki fallegt til afspuirnar, að
svo skuli vera, en hvað eiga
menn að hahla, þegar svona
er hlaðið á þessa hæfileika-
menn í miklu embættunum?
Það eru til margir menn,
sem hefðu getað skipað þessi
nefndarstörf alveg eins vel
og þeir, sem þau fengu. Það
er og víst, að eðli slíkra
nefndarstarfa er oft ekki
annað en hvimleiðasta teg-
und af sýndarmennsku. Dug-
mildiir menn eru nú orðnir
sVo, að þeir beinlínis sækj-
ast eftir ýmsum nefndar-
stöðum af þvi, að kaupið er
gott, vinnan hverfandi, og
fríðindin ýmisleg. Hve lengi
getur ríkisstjórnin fóðrað
svona bruðl? Hve lengi ætl-
ar borgarstjórn að afsaka
allar sínar nefndir, öll þau
laun og risnu, bílakostnað
og brennivíns, sem hefur hel
tekið allt líf opinberra starfs
manna? Þetta eru vissulega
spurningar, sem hið opin-
bera verður að horfast i
augu við. Heldur borg og
ríki, að menn finni ekki nóg
fyrir skattabyrðurium og sjái
engin missmíði á þessum ei-
lífu skipunum, sem dynja yf-
ir þjóðina?
Það fer aldrei svo, þegar
hver maður nýtur góðu ár-
anna til lands og sjávar, að
hann finni ekki um leið, að
auðlegð almennings er stung
ið í annan vasann en num-
in birott úr hinum. Mdrei
hafa fleiri fyrirtæki nú nú
orðið gjaldþrotá, aldrei fyrr
lögbirtingur birzt í aukaupp-
lagi, tvöföld stærð. Heldur
hið opinbeira enn, að við
þekkjum ekki skrspaleikinn ?
Þar taka ýmsir menn
skakkan pól í hseðina. Máske
verður hægt að birta þeirra
útgjöld, þeirra bitlinga og
þeirra — hvw
veit"