Tíminn - 14.06.1970, Blaðsíða 8

3
TIMINN
SUNNUDAGUR 14. júní 1970.
Verða þingkosningar
í haust?
Fylgi flokkanna
nú og 1958
Að sjálfsögðu hefur margt verið
rætt og ritað unn úrslit sveitar
og bæjarstjórnarkosninganna á
dögunum. Að vanda látast állir
flokkar vera’ ánægðir, þótt allir
hefðu þeir þó vafaiaust viljað
igera betur en raun varð á.
Annars getur verið hæpiS
að gera aðeins samanburð við
næstu kosningar á undan, held-
ur er eðlilegra að reyna að gera
sér grein fyrir því, hver þróun
in hefur verið yfir lengra tíma
bil. Þar sem rúm 11 ár eru nú
liðin frá bví, að núv. stjórnar
fiobkar tóku höndum saman, er
ekki óeðililegt að gera sam-
anburð á stöðu flokkanna 1
najstu kosningum þar á und-
an, þ. e. bæjar- og sveitarstjórn
arikosningunum í jan-úar 1958
og í kosningunum nú. Samvinna
n-úverandi stjórnai'flokka hófst
tæpi. ári ef-tir kosningar 1958
eða í deseimber það ár og hef
ur haldizt óslitið síðan.
í þessu sambandi verður ein-
göngu að miða við kosningaúr-
slitin í kaupstöðunum, þar sem
firamboðin í kauptúnunum bæði
nú oig 1958 hafa verið meira og
minna óflokksbundin. Þess ber
einnig að gæta, að flokkaskilin
koma heldur ekki eins glöggt
fram í kaupstöðunnm í bæjar
stjórnarkosningum og í þingkosn
ingum. Þannig fær t. d. Sjálf
stæðisflokkurinn ailtaf mun
betri útkomu í Reykjavík í borg
arstjórnarkosningum en í þing-
kosningum, en hinsvegar or
þetta yfirleitt öfugt með minni
hlutaflokkana þar-
Hnignandi flokkar
Það er augljóst af þessum sam
anburði, að Alþýðubandalagið
er í hnignun. Alþýðubandalagið
flélkk í bæjarstjórnarkosningun
um 1958 um 18,1% af heildar
atkvæðamaigninu í kaupstöðun-
um, eða svipao og Sósíalista-
fiokkurinn hafði fengið í baejar
stjórnarkosningunum 1954. Árið
1958 þurfti Albvðubandalagið að
keppa við ÞJúðvarnarflokkinn
likt og Hannibalista nú o? fé''k
hann 3,3% af heUö-ia.l. .æoa-
magndnu. Hannibalistar fengu
hinsvegai’ nú 6,2% af heildar
atkvæðamagninu, eða 2,9% um-
fram Þjóðvarnarflokkinn 1958.
Nú fék!: Alþýðuibandalagið
13,5% af atkvæðamagnÍMi eða
4,6% minna en 1958. 'Það tapar
því mun meira en bvi, sem
Hannibalistar hafa fengið um;
frarn Þjóðvarnarflokkinn. í
heild er samánlagður hlutm’ Al-
þýðubandalagsins og Hannibal-
ista nú 19,1%, en samanlagður
Mutur AHiþýðubandalagsins og
Þjóðvarnarfiokksins var 21,4%
í kosningum 1958. Þessi öfl
'haf'a þ vi verið undanhaldi á
umræddu tjnabiii, og þó fyrst
og fremst Alþýðubandalagið.
Fallvalt fylgi
'Þjóðvarnarflokkurinn gefck tii
aamstarfs við Alþýðubandalagið
í þingikosninigunum 1963 og hef-
ur ekki komið fram sem sjálf
stæður aðili eftir það. Hins veg
ar reyndust ýmsir gamlir þjóð
varnarmenn miklir stuðnings-
menn Hannibals Valdimarsson-
ar í þingkosningunum 1967, og
mynda nú helzta kjarnann í
Samtökum frjálslyndra og
vinstri manna.
Hannibalistar hafa enn efcki
náð sama fylgi o,g Þjóðvarnar
fiokkurinn, þegar fylgi hans var
mest. Saga Þjóðvarnarflokksins
var þessi: Ilann fékk mann kos
inn á þing í Rvík 1953. í borgar
stjórnarkosningunum 1954 fékk
hann á fjórða þúsund atkv. og
hátt á annan mann. Hann var
þá hlutfallslega mik'u fylgis-
sterkari í Reykjavík en Samtok
frjálslyndra nú. í þingkosning-
unum 1956 minnkaði fylgi hans
næstum um helming og hann
féfck engan mann kosinn Fylgi
slfkra smáflokka rej'nist oftast
fallvailt.
Staðnaður flokkur
Staða Alþýðuflokksins var svip
uð í kosningunur.i 1958 og .lún
varð nú. Hann fékk 12,4% af
heildaratkvæðamagninu 1958, en
13.0 í kosningunum á dögun-
um. Borgarstjórnarkosningarnar
1958 voru fyrstu kosningaraar, _
þar sem reyndi á fylgi flokks-. ‘
ins, eftir að Hannibal Valdi-
marsson klauf sig úr honum.
Sennilega hefur flokkurinn feng
ið raunverulegt fylgi sitt í báð
um þessum kosningum. Bætt
staða hans í þingkosningunum
á þessu tímabili, stafar fyrst og
fremst af því, að Sjálfstæðis
fflokkurinn hefur talið sér fteppi
legt að lána honum atk''æði og
tryggja sér hann sem hækju
Allt bendir til að Aiþýðuflokk
lii'jwii Oií ukutiíi&iiigii- . J'.
urinn sé orðinn staðnaður flokk
ur og fái sízt meira fylgi í
næstu þing'kosningúm en hann
fé'kk nú, nema hann fái veru
legt lán firá Sjálfstæðisflokkn
um eða breyti um forustu og
vinnubrögð.
Tap Sjálfstæðismanna
Sjálfstæðisflokkurinn fékk í
bæjarstjórnarkosningunum 1958
um 51,2% af heildaratkvæða-
magninu í kaupstöðunum. Nú
fékk haTin aðeins 43% af heild
aratkvæðamagninu. Hann hefur
m.ö.o. tapað um 8,2% af heildar
atkvæðamagninu á hessum tíma.
Fyrir Sjálfstæðisflokkinn er bað
sérstaklega alvarlegt, að hann
hefur ekki misst þetta fylgi tii
Alþýðuflokksins, heldur til
stjórnarandstöðunnar, þar sem
Alþýðufiokkurinn gerir akki
meira en að standa í stað.
Alveg sérstaklega er athyglis
vert að gera samanburð á fylgi
Siálfstær: ttlokksins í Reykja
vík og á Akui jyri. Hann fékk
1958 20,027 atfcv. j Reykjavík,
en nú 20,900 atkv.. þrátt fvrir
hina miklu fjölgun kjósenda 4
Akureyri er þó útkoman inn
verri. í kosningunun: 1958 féki<
hann 1631 atkvæði á Akureyri,
en ekki nema 1588 atkv. nú
Eini flokkurinn,
sem vinnur á
Augljóst er, að bað fylgi, em
Sjálfstæðisflokkurjnn hefur
misst. hefur farið ti) Framsokr
arflokksins. bar sem ailir hia.i
flofckarnir hafa tapað eða standa
í stað. * Framsóknarflóikkurinn
fék'k í kosningunum 1958 12,7%
af heildarat'kvæðamagninu, en
fékk nú 19,4% a£ því. Hann hef-
ur því aukið hlut sinn um
6,7% a£ heildaratkvæðiamagn-
inu. Einna mest hefur hann auk-
ið fylgi sitt í Reykjavík eða
um 8% af heildaratfcvæðaimagn
inu. Þess ber að gæta. að fcoan
ingarnar 1958 voru Framsóknar
flokknum mjög hagstæðar, eins
og sést af því, að í kosningun
um 1954 fékk hann ekki neana
'10,1% atf heildaratkvæ’ðamiagn
inu í kaupstöðunum.
Tiltölulega beztum árangri hef
ur flokfcurinn náð j Reykja'jÁ
og á Akureyri. Hann fékk 1958
í Reykjaví'k 3277 atkv. en fékk
nú 7547 atkv. Hann féfck á Afcur
eyri 980 atkvæði í kosningun
um 1958, en fékk þar nú 1683
atkv. og varð stærsti Slokkurinn
þar. Árið 1953 hafði Sjálfsræð
isflokkurinn 650 fleiri atkvæSi
á Akureyri en Framsófcnarfiokk
urinn, en nú fékk Framsöknar
flokkurinn um 80 atkv. fleiri en
Sjáifstæðisflokkurinn.
Framsóknarflokku rinn ná ði
beirri stöðu í bæjarstjóraar-
kosningunum 1966 að verða
annar stærsti flokkurinn í kaup-
st-iðunum Þessa stöðu styrkti
hann verulega : fcosningunum
nú.
Tap stjórnar
flokkanna
Síðan 1958 hafa stjórnarflokk-
arnir íapaó samanlagt 7,6% af
heildaratkvæðamagninu í kaup
stöðunum, en 3,5% síðan i bæj
■airstjórnarkosningunum 1966.
Þeir fengu í þingkosn. 1967
isamaniagt 53,2% atkv. Ef ’ eir
missa 3,5% í þingkosningum,
er meirihlutinn úr höndum
þeirra. Ailt bendir tll, að tap
s t jórn arf iokkan n a hefði orðið
enn meira, ef nú hefðu farið
fram þingkosnimgar í stað
sveitar- og bæjarstjórnarkosn-
inga. Þótt Sjálfstæðisflokkur
inn beri sig vel eftir fcosning-
arnar, hefur þetta nýja viðhorf.
að meirihíluti stjórnarflokkanna
sé að líkindum tapaður, ekki
síður vakið ugg og heilabrot
hjá Sjálfstæðismönnum en Al-
þýðuflofcksmönnuim.
Áætlun Gylfa
Innan Alþýðufiokksins hafa
kosningaúrslitin valdið veruleg-
um deilum, sem eru þó að smá-
hjaðna og bendir flest til, að
Gylfi Þ. Gíslason sé óðum að
ná fuillum töfcum aftur. Áætlun
Gylfa er mú í stuttu máli þessi:
Ríkisstjómin sitji til vors. Al-
þýðuflofckurinn setji Sjálfstæð-
isflofcknum skilyrði fyrir áfram
haldandi stjórnarsamvinnu, en
búið verði þó að tryiggja þeim
stuðning Bjarna Benedifctsson-
ar áður en þau verði sett fram.
Aðalsikilyrðið á að fjalla um
endurbætur á aimannatryigging-
unum, sem þegar er þó þing-
meirihluti fyrir! Báðir stjórnar-
flokkarnir eiga svo að ganga
tiil kosninga undir því kjörorði,
að þeir ætii aS. vinna saman
áfram, ef þeir halda meirihlut-
anum. Sjálfstæðísfiokknum er
svo ætlað að vanda að lána Al-
þýðufilokknum 2000—3000 atfcv.
eða jafnvel enn meira að þessu
sinni.
Þrautir Bjarna
Það þykir líikleigt, að Bjarni
Benediktsson sé meðmæltur
þessari áætlun Gylfa, þótt hann
láti ekki á því bera. Góð sam-
vinna he'fur verið miili þeirra
Bjarna og Gylfa og Bjarni trú-
ir enn á leiðsögn Gylfa og Jó-
hannesar Nordals í efnahagsmál
unum. Margir áhrifamiklir
flokksbræður Bjarna eru hins
vegar í miklum efa um, hve
viturleg þessi áætlun er. Aðal-
rök þeirra eru þau, að Sjálf-
stæðisiflokkurinn sé ekki lengur
aflögufær á atkvæði, heidiur
þurfi á ölliu sínu að halda. Sjálf-
stæðisflokkurinn og Aiiþýðuflokk
urinn séu að líkindum búnir að
missa meirihlutann og þess
vegna eiigi efcki að treysta á
samvinnu þessara flokka leng-
ur, nema hægt verði að inntoyrða
Hannibal í Alþýðuflokkinn.
Fyrst svona sé komið, sé
efcki eftir neinu að bíða og bezt
að fá kosningar strax. Næsti
vetur geti orðið erfiður og
hyggilegt að kjósa áður en það
kemur greinilegar í ljós hver
viðskilnaðurinn hjá stjórn Sjálf-
stæðisfJo'kksins og Alþýðuflokks
ins verður.
Þessir menn segja, að nú
verði Sjálfstæðisflokkurinn að
hugsa meira um s.iálfan sig en
Gyifa. Bjarni hlustar og segir
enn lítið. Hann á bersýnilega
erfitt með að ákveða sig. En
eins og þessi mál standa nú,
geta haustkosningar verið alveg
eins líklegar og vorkosningar.
Þ. Þ.