Tíminn - 11.07.1973, Blaðsíða 9

8'
TÍMINN
Miðvikudagur 11. júli 1973.
Miðvikudagur 11. júli 1973.
9
:
X
lliÉtÍ

R £9 * Is&W '
...

.. t
Mántanta, Senegal og Mali
■
•WÆmM,
I - á# %811 >«► 1*1 b "
■ ■■■■■■:: ■ ' ■ ■ . "
:
íli..........
Wwœmí
wm m m
wSMMm
:■:
W" ' l i

wmmmmm
w0mmrnM.
.':. :.
wmsmm
■
„STARF RÁÐUNEYTISSTJÓRA
HEFUR VERIÐ ÁNÆGJULEGT
lljálmar Vilhjálmssoii I vinnuhcrbergi sinu.
Timamynd lih;
UM siðustu mánaðamót
lét Hjálmar Vilhjálms-
son af störfum ráðu-
neytisstjóra i félags-
málaráðuneytinu eftir
að hafa gegnt þvi emb-
ætti i 20 1/2 ár. — Ég
hefði getað starfað i
ráðuneytinu áfram
aldurs vegna i 11/2 ár til
viðbótar lögum sam-
kvæmt, en þessi timi
varð fyrir valinu til að
hætta, sagði Hjálmar
Vilhjálmsson i viðtali
við Timann á þessum
timamótum. — Ég
byrja nú á þvi að fara i
venjulegt sumarfri,
bætti hann við, — ætli
við hjónin höldum ekki
austur á gamlar slóðir.
Siðan ræðst það hvort ég
sný mér að einhverju
föstu starfi aftur.
Hjálmar fæddist að Hánefs-
stöðum i Seyðisfjarðarhreppi.
Hann lauk lögfræðiprófi árið 1929
25 ára gamall eftir tiltölulega
skamma skólagöngu. Um sumar-
ið dvaldist Hjálmar að Hánefs-
stöðum, en gerðist um haustið
fulltrúi hjá Ara Arnalds bæjar-
fógeta á Seyðisfirði. 1. jan. 1930
varð Hjálmar bæjarstjóri á
Seyðisfirði og gegndi þvi embætti
til 1936, að hann varð sýslumaður
Rangæinga meö búsetu i
Gunnarsholti. Siðan tók hann við
af Ara Arnalds sem bæjarfógeti á
Seyðisfirði og sýslumaður i N-
múlasýslu 1. júli 1937 og starfaði
eystra þar til hann varð ráðu-
neytisstjóri 1953. Kona Hjálmars
er Sigrún Helgadóttir frá Kirkju-
bæjarklaustri.
Sýslulnannsstarfið
fjölbreytt
— Flestar endurminningarnar
úr löngu starfi eru ánægjulegar,
sagði Hjálmar Vilhjálmsson. —
Ég var yfirvald hjá góöu fólki og
þurfti yfirleitt ekki að vera að
■setja menn i tukthús eða fást i
öðru þessháttar. En leiðasti þátt-
urinn i sýslumanns- og bæjarfó-
getastarfinu þóttu mér lögreglu-
stjóra- og sakadómarastörfin.
Ég hef haft ýmsa ágæta kenn-
ara, en fyrirrennari minn i sýslu-
mannsstarfinu fyrir austan, Ari
Arnalds, var sá bezti kennari,
sem ég eignaðist i verklegum úr-
lausnum, segi ég oft. Hann var
mjög reglusamur og hafði hvern
hlut á sinum stað og staö fyrir
hvern hlut. Mátti margt af honum
læra. —Sýslumannsstarfið hlýtur
að hafa verið fjölbreytt?
— Jú, þaö snerti allt mögulegt,
bæði opinber mál, sem sýslu-
maður hafði ég t.d. afskipti af
sveitarstjórnarmálum, og þar að
auki meiri og minni kynni af fólki,
einkum eftir að sýslumenn tóku
við umboði almannatrygginga. 1
þingaferðum hitti sýslumaður
flesta bændur i sýslunni. Allt gat
borið að i starfinu, sem var mjög
yfirgripsmikið, en maður varð
ekki sérfræðingur i ákveðinni
tegund mála eins og titt er um
lögfræðinga i þéttbýli.
Hernámsár
á Seyðisfirði
— Kom ekki ýmislegt minnis-
vert fyrir i starfi þinu, Hjálmar?
— Það fór ekki hjá þvi, að ýmis-
legt kom fyrir þegar litill staður
eins og Seyðisfjörður fylltist af
hermönnum á striðsárunum. Þá
er eftirminnilegt þegar
sprengjum var kastaö yfir okkur
úr þýzkum flugvélum. En til allr-
ar hamingju fór þetta allt vel,
þeir slösuðu að visu fyrir okkur
einn dreng, en annað verulegt
tjón varð ekki á eignum
íslendinga af völdum loftárása.
Sjálft hernám Seyðisfjarðar
var óneitanlega dálitið broslegt.
Daginn, sem Bretar gengu á land
hér, kom brezkur togaraskip-
stjóri, sem dubbaður hafði verið
upp I einkennisjakka og var ekki
sem allra hreinastur, arkandi inn
á skrifstofuna hjá mér á
Seyðisfirði, og i fylgd með honum
tveir kiðfættir dátar, með byssur
um öxl, og tilkynnti mér, að Bret-
ar hefðu hertekið Seyðisfjörð. Nú,
ég sagði honum, að litið yrði um
varnir, við notuðum ekki byssur
hér.
Fleira hlægilegt átti sér stað.
Bretarnir vildu t.d. halda böll, en
til þess þurfti leyfi bæjarfógeta og
löguregluþjónn skyldi vera við-
staddur samkomurnar. Liðs-
foringinn, sem átti að sjá um, að
Bretarnir dræpust ekki úr
leiðindum hér, kom til min og
spurði hvort hann gæti ekki i eitt
skipti fyrir öll fengið heimild til
að böll yröu haldin á föstudags-
kvöldum. Jú, ég tók vel i það. En
liðsforingi neitaði að hafa
islenzkan lögregluþjón á böllun-
um og borga honum kaup, ,,við
höfum okkar eigin lögreglu”,
sagði hann. ,,Þá fáið þið ekki
leyfiö”, svaraði ég. En liðsforingi
sagði: ,,Þá dönsum við bara án
leyfis”. „Gott og vel. Gerið svo
vel. En lögregluþjónninn verður i
nágrenninu og skrifar niður nöfn
stúlknanna, sem koma á böllin til
ykkar. Næstu daga koma þær
siðan fyrir rétt og verður gert að
borga sekt fyrir að sækja ólög-
legar samkomur.” „Vissulega
munum við hafa islenzkan lög-
regluþjón”, flýtti liðsforinginn
sér að skjóta inn I. Ég sagði nú, að
okkur heföi samið svo vel, að
hann skyldi ekki vera að hafa
áhyggjur af kaupi lögreglu-
mannsins, sem var að mig minnir
eitthvað 15 krónur, það skyldi ég
láta greiða sjálfur. „Vissulega
munum við borga kaupiö”, bætti
iiðsforinginn enn við, „það var
auðséð að hann kærði sig ekki um
að stúlkurnar yrðu dregnar fyrir
lög og dóm fyrir að sækja
skemmtanir Bretanna.
— Hvernig voru samskipti her-
mannanna og Seyðfirðinga?
— Þau gengu harla vel. En voru
með ólikum hætti meðan
Bretarnir voru og eftir að Banda-
rikjamenn komu. Bretarnir voru
alltaf stelandi, eins og þeir
reyndar enn stela fiskinum af
miðum okkar. Þeir stálu spýtum
og byggðu byrgi f fjallshliðunum,
en eigendurnir kvörtuðu.
Framhald á bls. 15.
HNEYKSLI
Hneyksli hjálparstofnana
Sunnan Saharaeyðimerk-
urinnar, í Vestur-Afríku,
eru hin svokölluðu Sahel-
lönd, 6 lönd, sem öll voru
fyrrum franskar nýlendur,
en eru í dag sjálfstæð ríki.
Á þessu landsvæði hefur,
eins og greint hefur verið
frá í f réttum upp á síðkast-
ið, ekki rignt að neinu
marki og sums staðar nán-
ast ekkert, allt síðan árið
1966. Þessi sex lönd eru:
Niger, Efri-Volta, Chad,
Máritanía, Senegal og
Malí.
Siöastliðið ár voru þurrkarnir
meö mesta móti, að likindum þeir
mestu, sem komið hafa á þess-
um slóðum siðan árið 1913. Það
var i rauninni ljóst þegar i
september i fyrra, að uppskeran
var af afar skornum skammti
vegna þess hve vætan var litil
undangenginn rigningartima.
Mörgum var hið geysialvarlega
ástand ljóst þegar um haustið að
meira eða minna leyti, en engu að
siöur tóku menn ekki við sér
nándar nærri strax. Við vikjum
betur aö þvi hér á eftir.
Astandið fór hriðversnandi
með hverjum mánuði þessa árs,
og nú er svo komið að þúsundir
manna i þessum löndum hafa
þegar látizt vegna fæðu- og
vatnsskorts. Sömu sögu er aö
segja um dýrin, einkum kýrnar.
Þær hafa hrunið niður þúsundum
saman undanfarnar vikur, vegna
þess að svo til hvergi er deigán
dropa að finna til að svala
þorstanum. Hjarðirnar reika um i
örvæntingarfullri leit að vatni og
fara jafnvel allt niður til strandar
þar sem þær belgja sig upp af sjó
og drepast. Gróðurinn á svæðinu
er einnig orðinn afar strjáll og
skrælnaður, þar sem hann er.
Saharaeyðimörkin er að teygja
sig lengra suður á bóginn, skref
fyrir skref.
Lifi 6-10 milljón ógnað
Nú i byrjun júli, er svo málum
komið, að lifi 6-10 milljón manna
og hundruð þúsunda dýra er
stefnt i bráða hættu, ef fæðubirgð-
ir berast ekki eða læknisaðstoð og
hvers kyns utanaðkomandi hjálp,
— og regntiminn fer ekki að
byrja. Að visu var búið að dreifa
nokkru af vistum, er þetta er rit-
að, 3. júli, en samt i mjög óveru-
legum mæli. Og regntiminn verö-
ur að fara að byrja og það á næstu
dögum, annars... En einn hængur
er á. Vegna þess hve vistaflutn-
ingarnir eru óhemjulega seint á
ferðinni, gætu rigningarnar tekiö
fyrir þá skyndilega, en þeir hafa
mestmegnis farið fram með
vörubilum. Þær gætu þurrkaö út
heila vegi og gert flutninga á
landi mjög erfiöa eöa ógerlega.
Þá væri hægt að gripa til loft-
flutninga, sem raunar hefur þeg-
ar verið gert að nokkru marki, en
til þess að þeir tækjust, þarf
geysimikið, tafarlaust og sam-
stillt átak. Þegar er byrjað að
rigna sums staðar á svæðinu.
En hvers vegna eru hjálparað-
gerðirnar svona seint á feröinni.
Víkjum að þvi siðar.
Ef regntiminn bregzt einu sinni
enn, er hætt við, þrátt fyrir allar
björgunaraðgerðir, að ægilegt
hallæri riki á svæðinu næstu
mánuði, ár og jafnvel áratugi. Ef
regnið bregzt, verður uppskeran i
haust minni en nokkru sinni
undanfarin ár og úthaga hrakar
enn.
Fjölmargt fleira spilar hér inn
i. Harðæri undanfarin ár hafa
bókstaflega saxað fólkiö á svæð-
inu niður, sérstaklega á siðustu
mánuðum. Ýmsar tölur hafa ver-
ið nefndar i sambandi við mann-
fall og dýradauða. En eftir
heimildum frá svæöinu að dæma
upp á siðkastið, er ástandið miklu
verra nú og hefur verið undan-
farin ár en flesta hafði óraö fyrir.
Allt bendir til þess, aö jafnvel
hundruð þúsunda fólks hafi látizt
á liðnum árum beint eða óbeint af
völdum hungurs. Og lingerðari
bústofninn hefur orðið vantsskor-
tinum og snauöum haganum illi-
lega að bráð.
Þeir átu bara fræið
Það er álit sérfróðra að hægt
hefði verið að fara aö skipuleggja
hjálparstarfið f jórum eða jafnvel
fimm mánuðum fyrr, en raun
varð á. Enda þótt regntimanum
lyki i september s.l.,varö mönn-
um ekki að fullu ljóst fyrr en i
janúar i vetur, hverjar afleiðing-
ar hans voru i raun og veru. Siöan
leiö fram i marz, og þá fyrst höfðu
Sahel-rikin tekið sig saman um
að biðja um alþjóölega hjálp. Sex
vikum siðar hófst Matvæla- og
landbúnaðarstofnun S.Þ. (FAO)
handa við hjálparstarfið, sem
fyrst nú fyrir fáum dögum náði að
nokkru marki til hinna hartleiknu
svæða.
Og hver vika, em liður, eykur
hættuna á þvi, að erfitt verði að
koma hjálp við á svæðinu vegna
vegspjalla og af völdum rigninga,
eins og fyrr sagði. Það getur orðið
tvieggjaður örlagavaldur hvenær
regntiminn hefst.
Geta má þess til marks um
neyðina, að fræ, sem þegar hefur
verið sent til Chad til sáningar,
hefur verið étið i stað þess að sá
þvi. Það var orðið of seint að fara
að sá.
Hefðu hættumerkin verið
greind fyrr og hefðu alþjóðlegar
hjálparstofnanir hafiö ráðstafan-
ir skjótar, eftir að menn gerðu sér
hættuna ljósa væri ástandið i
Sahel-rikjunum allt annað nú.
Hægt hefði verið aö dreifa mat-
vælum, lyfjum og öðru á
þurrkatimanum þar sem hann
stendur yfirleitt i sex mánuði, frá
þvi i nóvember fram i april (á
þessu timabili rignir yfirleitt
sáralitið eða ekkert). En það fór
sem fór. Allt lenti i vitleysu vegna
fyrirhyggju- og skipulagsleysis.
FAO-Hneyksli?
Stoltið
Um siðustu helgi lágu um hálf
milljón tonna af matvælum, ætluö
Sahel-rikjunum, á lager i vestur-
afriskum höfnum. Engin farar-
tæki, hvorki flugvélar né önnur,
fengust til að flytja þau inn á
þurrkasvæðið. Þessi matvæli
lágu undir skemmdum, og liggja
aö öllum likindum enn, meöan
hundruð manna fórust úr hungri
suður af Sahara.
Er hægt að hugsa sér annað
eins andvaraleysi og slælegt
skipulag? Og það hjá svoköll-
uðum alþjóðlegum hjálparstofn-
unum!
Ekki eiga þessar stofnanir þó
alla sökina. Hún deilist á miklu
fleiri. Þegar hjálparstarfið hófst
loks i vor og ljóst var, að miklum
vandkvæðum yrði bundið að
koma vistum á staðinn, hefðu
þjóðir heims átt að bregðast fljótt
við og láta i té eins mikið af flug-
vélum og öðrumflutningatækjum
og þeim var frekast unnt, ásamt
þvi að leggja fram fjármagn. En
tilfellið var bara, að „heimurinn”
vissi alls ekkerttil skamms tima,
hversu alvarlegt ástandið var og
hvað var i rauninni á ferðinni.
Nefna má fleira, sem til trafala
varð. Yfirvöld Sahel-rikjanna,
þessara fyrrum frönsku nýlenda,
eru orðin langþreytt, úrræðalaus
og dofin vegna hinna hörmulegu
þurrka undanfarin sex ár. Að visu
munu þau yfirleitt hafa þótzt sjá
fyrir siöastliðið haust, fljótlega
eftir að regntimanum lauk, að
uppskeran yrði meö alminnsta
móti. Skorturinn var engin ný
bóla, og þau hugsuðu sem svo, að
þetta hlyti að bjargast eins og
undanfarin ár, með einhverju
móti. Yfirvöldunum var að
mörgu leyti vorkunn.
Fleira kom einnig til. Stolt
þessara tiltölulega nýsjálfstæðu
rikja er mikið. Þeim er það þung
raun aö þurfa að snúa sér til hvita
mannsins um hjálp, jafnvel til
fyrrverandi nýlenduherra. Þvi
leiö og beið langt fram á vetur,
unz þau lokst sameinuöust i þvi aö
leita á náðir hinna alþjóðlegu
hjálparstofnana.
Fjárhagur þessara rikja er
mjög bágborinn, einkum vegna
undangenginna harðindaára. Þau
eru þvi alls ekki aflögufær sjálf.
Og þaö munu liða mörg ár, áður
en þeim tekst að rétta úr kútnum,
jafnvel þóttfærðist til betri vegar
með veðurfarið.
Stórgallað eftirlitskerfí
Fyrir um fimm árum kom FAO
upp varúðarkerfum eða eftirlits-
kerfum i 78 vanþróuðum löndum,
einmitt til að geta greint merki
um ástand eins og það, sem nú er
orðið i Sahelrikjunum. 1 septem
ber siðastliðið haust gaf þetta
kerfi vissulega til kynna, að likur
væru á slakri uppskeru. En hins
vegarsagðiþaðekkerttilum, hve
alvarlegar hörmungarnar yrðu.
„Maður okkar á staönum litur
út um gluggann hjá sér til þess að
athuga hvort rignir, og hringir
siðan i Landbúnaðarráðuneytið
til að grennslast fyrir um, hvort
alvarlegt vandamál sé á ferö-
inni”. — Eitthvað á þessa leið
lýsti einn háttsettur starfsmaður
FAO i blaöaviötali nýverið starfs-
aðferðum (samkvæmt markaðri
stefnu) eftirlitsmanna stofnunar-
innar.
Ljóst er orðið að fyrrnefnt
varúöar-eöa eftirlitskerfi sem
FAO hefur komið upp, er stógall-
að. Megingallinn er talinn sá, að i
stað þess að nota nútima tækni og
alþjóðasamvinnu visindamanna
við öflun upplýsinga og láta þær
siöan rikisstjórnum viðkomandi
landa I té, þá byggist frumeftir-
litskerfi FAO að mestu leyti á
upplýsingum, sem koma frá við-
komandi rikisstjórnum. A þessu
ári hefur svo komið i ljós i Sahel-
rikjunum, að hér er um hrapaleg
mistök að ræða.
//Ef við bara hefðum".
Eftir allt saman voru þeir menn
til staðar á svæðinu sjálfu, sem
hefðu getað sýnt greinilega fram
á, að hverju stefndi. 1 Dakar
höfuðborg eins hinna þurrka-
hrjáðu rikja, Senegal, er starf-
rækí frönsk veðurathugunarstöð i
þágu öryggis almenns flugs. Hún
heldur daglega (og hefur haldið)
og mjög nákvæmar veðurskýrsl-
ur og studdist þar meðal annars
við athuganir á 80 stöðum á Sahel-
svæðinu.
Starfsmönnum þessarar
stofnunar varð fljótlega ljóst i
fyrrasumar af upplýsingum sin-
um, að hverju stefndi. Enda voru
tölurnar frá þessum 80 stöðum á
þann veg, að hvaða veöurfræðing
sem er hefði rekið i rogastanz.
Hvað hefur svo einn af ráöa-
mönnum FAO um þessa stað-
reynd að segja nú? Ekki annað
en: „Hefðum við fylgzt með þess-
um tölum gegnum allan regntim-
ann i fyrra sumar, hefðum við
getað sagt nákvæmlega fyrir um
hörmungarnar ekki seinna en um
miðjan september”. Það var ekki
annað!
Eitt sinn var lítið þorp i
Mali
Ekki hafa borizt fréttir frá
Sahel-svæðinu nýverið, en þegar
siðast fréttist voru komnir i gang
nokkrir flutningar með flugi auk
vörubilanna. Vonandi hefur tekizt
að fá hentugar og nægar flugvél-
ar nú.
Það er hungur og þorsti hjá
mönnum og dýrum i Sahel.
Sahara teygir loppur sinar æ
lengra suðurá bóginn. Undan öllu
saman hrekjast hirðingjar og dýr
tugþúsundum saman. Börn og
gamalmenni hrynja niður eins og
flugur. Hræ nautgripanna, sem
hvarvetna má sjá, auka á ömur-
leikann. Eitt sinn var þorp i Mali,
sem ekki er lengur til.
— Stp.
ógnartimar I Afriku. — Þessi mynd nægir. Hún er reyndar frá 1969 og sýnir sveltandi börn í
Biafra. Astandið er nú hálfu verra i Sahel-rikjunum.
iili
iii:

11111111