Tíminn - 25.07.1973, Blaðsíða 8

8
Miövikudagur 25. júll 1973.
Miövikudagur 25. júll 1973.
9
Ég sá hönd koma upp úr gröfinni, segir André og svitnar viö tilhugsunina. — Loks gat ég hlaupiö
burtu
A kvöldin safnast fólk út I skógana og hlustar á' Voodoo-trumburnar. Þær eiga aö kalla til þá guöi, sem færa þeim dánu ró I gröfunum
Á Haiti koma
hinir dauðu upp
úr gröfunum
HIN FAGRA eyjaHalti er senni-
iega eina rikiö i heiihinum, þar
sem hægt er aö finna tvær
tegundir leiöa. — Auk hinna
venjulegu, sex feta djúpu grafa
eru aðrar, fjögurra metra djúpar
meö geysistórum steini ofan á.
Eftir að hinn „látni” hefur veriö
látinn siga niöur, er steininum
velt yfir.
Haitibúar foröast þessar grafir
og skelfingin lýsir úr andlitum
þeirra, ef þeir eiga leið fram hjá
kirkjugarði þegar dimma tekur.
Undir steininum, í djúpu gröf-
inni liggur sem sé „zombie” lif-
andi dáinn maður og hann er til
bölvunar, bæði sjálfum sér og
öllum öðrum, sem koma I
snertingu við hann á einhvern
hátt.
Bara hjátrú?
Auðvitaö getum við hin, sem
köllumst „upplýst” fólk, brosað
að þessu og lýst því yfir, að
zombie og þess háttar sé bara
hjátrú. En enginn Haitibúi myndi
samþykkja það. Þeir trúa þvi
statt og stöðugt, að zombie sé
fórnarlamb haturs, hafi orðið
fyrir barðinu á vondum töfra-
lækni og fyrir tilverknað grás
dufts og svarts galdurs hafi hann
fallið i dá. t gráa duftinu eiga að
vera m.a. malaðir lærleggir af
manni....
Dáið lýsir sér þannig, að bæði
æða- og hjartsláttur stöðvast og
manneskjan er eins og látin.
Óvinurinn, hvort sem það er
eiginkona, sem orðin er leið á
manninum, eða öfundsjúk mann-
eskja, hefur fengið hefnd sina..
Að smyrja llk er óþekkt á Haiti.
Hitinn er svo mikill, að um er að
gera, að koma hinum dauðu sem
fyrst i jörðina. Aðeins klukku-
stundir liða, þar til búið er að
moka yfir.
Á meðan glymja voodoo-trum-
burnar. Þær kalla til guð þann,
sem leiðbeina á hinum látna inn i
leyndardóma eilifðarlandsins.
En hvers vegna er steinninn
þungi settur ofan á leiðið?
Astæöan er einfaldlega sú, að
zombie-inn á að halda sig þar sem
hann er kominn, i gröfinni. Þvi
allir eru sannfærðir um, að
Zombie getur ekki viljað hinum
lifandi neitt gott. Hann þýðir
bölvun fyrir alla sem sjá hann.
Það sést á augunum
Fólk á Haiti getur gengið niður
aðalstrætiö i Port au Prince,
Duvalier-breiðgötu og bent á það
fólk, sem er Zombie. Það segir,
að enginn vandi sé að þekkja þá
úr. Augu þeirra séu sviplaus og
allt lif vanti i andlitið. Þeir gangi
eins og i svefni. Þeir hafi ekki
sjálfstæðan persónuleika og það
sé nóg að horfast i augu við þá til
að bölvunin nái manni sjálfum.
Fyrir gestkomandi frá hinum
„upplýsta” heimi, virðist þetta
fólk ekkert öðruvlsi, kannske eru
þetta bara þeir, sem lifið leikur
ekki beinlinis við og eru þess
vegna svolitið þunglyndari á
svipinn.
Það er orðið svo venjulegt að
deyfa fólk og eitra fyrir það á
Haiti, að yfirvöld hafa samið
sérstök lög i von um að það
minnki. Þar segir, að sá sem gefi
öðrum eitur, með þeim
afleiðingum að hann missi með-
vitund, verði ákærður fyrir morð-
tilraun. Ef þetta gangi svo langt,
að fórnarlambið verði grafið,
hljóði ákæran á morð.
Það óhugnanlegasta við þennan
hátt á að „aflífa” fólk, er það, að
fórnarlambið vaknar í gröf sinni
skömmu eftir að jarðarförin
hefur farið fram. Að vakna i
kistu, fjóra metra undir yfirborði
jarðar, hlýtur annað hvort að
ganga endanlega að fólki dauðu,
eða gefa þvi ofurmannlegt afl. Til
eru dæmi um, að zombie-ar hafi
komizt upp úr gröfum sinum.
Aðrir eru grafnir upp aftur og
vaktir til lifsins með aðstoð
voodoo-presta og örvandi lyfja.
Þegar manneskja öðlast þannig
lif að nýju, veit hún ekki, hver hún
er og man ekkert hvað gerðist
áöur en hún „dó”. Þessi gleymska
þjónar sinum tilgangi fyrir þann,
sem óskaði að gera viðkomandi
skaðlausan.
Hneyksli
Til eru hlutir, sem Haitibúar
tala helzt ekki um. En ef gengið
er á þá, getur maður fengið að
heyra sögu um franskan plant-
ekrueiganda, sem með aðstoð
voodoo-prests lét gera 18 unga
menn að þrælum, það er að segja
zombie-a, sem hlýddu öllum
skipunum, án þess að mögla.
Hneykslið komst I hámæli,
þegar einn þessara vesælu ungu
manna myrti nágrannann, en
nágranninn átti einmitt
plantekru, sem sá franski vildi
gjarnan eignast. Morðið var
framið samkvæmt skipun frá
honum.
Hvað varð um Frakkann, veit
enginn. Hann hefur að minnsta
kosti hvorki heyrzt né sézt siðan
allt komst upp.
Onnur hryllileg saga er til um
unga vændiskonu, að nafni
Germaine. Hún var myrt I Port
au Prince og það var sænskur
sjómaður, sem framdi morðið.
Lögreglan hafði uppi á foreldrum
stúlkunnar, sem bjuggu i litlu
þorpi. En mikil varð undrunin,
þegar I ljós kom, að Germaine
var dáin og grafin fyrir einu ári.
Gröfin var opnuð og kistan
reyndist tóm. Þetta kom lögregl-
unni á slóð frú Gigi, sem rak
vændishús i Port au Prince.
Enginn vissi, hver þessi háa
granna kona um þrítugt var, en
eftir hreim hennar að dæma, gat
hún verið af frönskum ættum.
Aðrir töldu, að hún væri af
rússneskum uppruna og hefði
flúið heimaland sitt, þegar
kommúnistar tóku völdin.
Stúlkur frúarinnar voru
þekktar fyrir fegurð og hversu vel
þær sinntu óskum viðskiptavin-
anna. Hvernig hafði Germaine
komizt i klær frú Gigi?
Eftir langar og miklar yfir-
heyrslur skýrði frúin loks frá öllu
saman:
Saga frú Gigi
Frúin rak vændishúsið i félagi
við Michelle, sem kunni eitthvað
fyrir sér I göldrum, og notaði
kunnáttuna einungis i þjónustu
hins illa. Hún var sérfræðingur i
örvandi drykkjum og gat einnig
gert manneskju að zombie.
Með jöfnu millibili fór Michelle
út i þorpin á Haiti I leit að
fallegum ungum stúlkum i
vændishúsið. Venjulega byrjaði
hún á þvi að reyna að múta
foreldrum stúlknanna til að láta
þær af hendi, en þegar það dugði
ekki, greip hún til galdranna. Hún
sá til þess að hæfilegur eitur-
skammtur lenti i mat stúlkunnar,
þannig að hún missti meövitund.
Þá tóku hjálparkokkar Michelle
við og færðu „likiö” til öruggs
felustaðar. Þegar stúlkan svo
vaknaði seint og um siðir, var
fortið hennar þurrkuð út og hún
var viljugt verkfæri.
Strik i reikninginn
Þaö var með þvi að deyja i
alvöru,sem Germainesetti strik i
reikninginn fyrir frú Gigi. En
þegar er hún ,,dó” i fyrsta sinn,
olli hún Michelle vandræðum.
Áður en aðstoðarmennirnir
gátu komið likama hennar undan,
fann fjölskylduvinur einn hana.
Hann bar meðvitundarlausa
stúlkuna heim til hennar og
aðeins tveimur stundum siðar var
hún jörðuð. Foreldranir töldu, að
hún hefði látizt úr farsótt, sem
geisaði i þorpinu.
Um nóttina grófu Michelle og
menn hennar Germaine upp
og fóru með hana i hasti til
vændishússins, þar sem hún fékk
örvandi lyf og aðhlynningu. Siðan
hófst lif hennar sem vændiskonu,
ásamt hinum hlýðnu stúlkunum,
sem hiotið höfðu svipaða
meðferð. Engin þeirra vissi
nokkurn hlut um fortið sina.
Hönd upp úr gröfinni
Haitibúar kæra sig helzt ekki
um að tala um zombie-a sina við
útlendinga. Þeir kalla þetta bara
hjátrú.
En ungur maður að nafni André
sagði frá þvi, að hann hefði eitt
sinn upplifað nokkuð hræðilegt i
kirkjugarðinum að næturlagi.
Hann sá zombie rifa sig upp úr
gröfinni.
— Ég hafði verið við voodoo--
messu og var örþreyttur, þegar
ég lagði af stað heim, sagði
Andfé. Þegar ég kom að kirkju-
garðinum, ákvað ég að stytta mér
leið yfir hann.
Á HINNI fögru eyju Haiti eru
tveirheimar. Annars er sá sem
allirsjá en í hinum ríkir voodoo
— galdurinn sem eitrar tilveru
margra. Því ertrúað, að margt
fólk sé grafið lifandi og sumt
af því geti komizt upp úr
gröfum sínum aftur. Það
helduráfram lífinu sem lifandi
dáið fólk og skelfir alla..
Máninn lýsti upp hvlta
legsteinana og það fór hrollur um
mig. Skyndilega heyrði ég stundu
og stóð eins og frosinn bak við tré.
Ég hélt, að ég væri i sliku upp-
námi eftir messuna, að ég
Imyndaði mér hluti.
En þá heyrðist stunan aftur. Ég
hélt, að ég myndi deyja úr
hræðslu, en gat ekki hreyft mig.
Þá sá ég zombie-gröf og steinninn
tók að hreyfast. Siðan sá ég hönd
koma upp úr gröfinni.
Nokkrar hræðilegar sekúndur
stóð ég eins og negldur við
jörðina, en svo sagði einhver rödd
I mér: — Ætlar þú kannske að
standa hér og horfa á zombie
koma upp úr gröf sinni? Þá var
eins og fætur minir losnuðu og ég
hljóp allt hvað af tók út úr
garðinum.
Verndargripir
André var sannfærður um að
hann hefði orðið vitni að þvi að
látinn maður brauzt til lifsins á
ný. Aðeins tilhugsunin um það
sem hann sá, fékk svitann til að
renna I lækjum niðurandlit hans.
Til að verja sig fyrir illum
áhrifum bar André litinn poka i
bandi um hálsinn. 1 honum var
samsafn alls kyns hluta, sem
voodoo-prestur hafði útbúið með
aðstoð töfralækna og átti að vera
vörn gegn áhrifum zombie-a.
Hjátrú er fyrir þá heimsku, er
enginn vandi að segja. En hvað
gera ekki sumir, sem forðast að
ganga undir stiga, banka i borðið
og skelfast svarta ketti? Hvað um
skeifur yfir dyrum og lukku-
pening i vasanum?
Erum við, hin „upplýstu”
heldur nokkuð sérlega spennt
fyrir að ganga gegnum
kirkjugarða um miðjar nætur.
ÞýttSB
Hann ber voodoo-trumbu. Er voo
doo á Haiti aöeins hjátrú?
KNÖRR —
sjóminjasafn
ÞAÐ lyftist heldur en
ekki á mér brúnin, þeg-
ar ég las i dálkum Land-
fara Timans 8. júni s.l.
grein eftir Ólaf Þ.
Kristjánsson, þar sem
hann leiðréttir misskiln-
ing, er fram kemur i
annarri grein i sömu
dálkum hinn 5. mai s.l.
eftir B. Sk. að gera
hlægilega þá hugmynd
að smiða fornaldarskip,
knörr, en á þessum skip-
um komu landnáms-
menn til landsins frá
Norðurlöndum og Bret-
landseyjum. Fyrstur
manna að hugmyndinni
um knarrarsmiði mun
hafa verið Jón Kr.
Gunnarsson, forstjóri
Sædýrasafnsins i Hafn-
arfirði.
Svo er að sjá, sem Jón sé einn
þeirra allt of fáu manna, sem ekki
lætur hugmyndir sinar fúna i
naustum. Hann fékk I lið með sér
Þorberg Ólafsson, forstjóra
Skipasmfðastöðvarinnar Báta-
lóns, þéir fóru til Noregs og skoð-
uðu þar fornaldarskip. — Knerrir
voru flutningaskip, kaupskip,
kubbslegri i lögun og burðarmeiri
— þá höfðu engir knerrir fundizt.
Þorbergur lét það ekki á sig fá,
heldur teiknaði skip með hliðsjón
af Gokslaðskipinu,sem er þekkt-
ast þeirra skipa, er fundizt hafa,
en hafði það hlutfallslega styttra,
breiðara og dýpra. Siðan sneru
þeir félagar heim, en þá vantaði
aura, svo ekkert varð úr smiði.
Ekki lögðu þeir árar i bát, þótt
móti blési, heldur biðu byrjar eins
og fornmenn gerðu forðum. Næst
snúa þeir sér til Þjóðhátiðar-
nefndar i Hafnarfirði og i Reykja-
vik. Indriði G. Þorsteinsson, sem
nú er framkvæmdastjóri nefnd-
arinnar, tók máli þeirra vel.Hann
leitaði fyrir sér um fjáröflun,
m.a. hjá útgerðarfyrirtækjum,
sem tóku málinu ekki óliklega, en
vildu af eðlilegum ástæðum fá að
vita um varðveizlu skipsins siðar
meir. Það var hugmynd Indriða
að láta knörrinnsigla kring um
landiö sem sýningargrip og koma
inn á hverja höfn, strjálbýlis-
mönnum til augnayndis, en að þvi
búnu var allt óákveðið.
Næst gerist það, að fréttir ber-
ast um fund nokkurra skipa i
botnleðju Hróarskeldufjarðar, og
var eitt þeirra knörr, fyrsti
knörrinn, sem fundizt hefur. Þá
fór nú að fara fiðringur um hann
Þorberg Ólafsson, og siðastliðið
sumar stóðst hann ekki lengur
mátið. Hann brá sér út til Hróars-
keldu og vildi fá að sjá og teikna*
skipið. Það mun hann ekki hafa
fengið. Af augljósum ástæðum er
Dönum annt um þennan dýrgrip
sinn og gæta hans eins og sjáald-
urs auga sins, og ekki aó ástæðu-
lausu, þvi fleiri en Þorbergur
hafa áhuga á að sjá og teikna
knörrinn. En Danir eru drengir
góöir, stendur skrifað, og málalok
viðræðna Þorbergs við þá mátti
vel við una, eftirþvi, sem efni
stóðu til. Samsetningu skipsins
verður ekki lokið fyrr en næsta
vor, og fyrr er ekki hægt að fá af
þvi fullkomna teikningu.
Og nú er bezt að snúa aftur að
upphafinu. 1 grein sinni bendir
ólafur Þ. á, að nlutverk knarrar-
ins eigi að vera annað og meira en
að vera sýningargripur á 11 alda
afmælinu, hann eigi að skipa veg-
legan sess i sjóminjasafni, sem
brýn nauðsyn beri til að komið sé
upp sem fyrst. Að lokum getur
Ólafur þess, að i jólablaði (1972)
Alþýðublaös Hafnarfjarðar séu
viðtöl við niu mæta menn um
þetta efni. Sendi hann mér blaðið
að beiöni minni, og úr þvi hef ég
flestan þann fróðleik, sem hér er
fram borinn. Veit ég, að lesend-
um verður ekki skotaskuld úr þvi
að finna, hvaö er fróðleikur og
hvað ég segi frá eigin brjósti.
Við lestur blaðsins og viðtal-
anna i þvi opnaðist fyrir mér nýr
heimur. Þá kemur i ljós, aö hópur
manna i Hafnarfirði og nokkurra
hér i Reykjavik hefur brennandi
áhuga á því að koma upp sjó-
minjasafni og hafa fornaidarskip
eins og þau, sem landnámsmenn
sigldu á, þegar þeir fundu og
byggöu ísland, sem miödepil
safnsins og aðdráttarafl við
myndun þess. Sérstaklega
ánægjulegt er að heyra um áhuga
þjóðminjavarðar, og er ekki að
efa, að þar er um eina sterkustu
stoðina að ræöa, þegar til átaka
kemur.
Ég lét svo ummælt i viðtali, er
ég átti við Ólaf Þ. Kristjánsson,
að sjóminjasafn ætti sér tvibura-
bróður. A ég þar við Siglingasögu
íslands, eða kannske ætti hún að
heita Saga íslenzkra skipa. Mér
finnst þetta tvennt svo náskylt, að
hvorugt geti án annars verið, og
að vöxtur hvors um sig yrði létt-
ari og auðveldari, ef þau yxu upp
saman. Þessi skilningur finnst
mér vera til staðar hjá þjóð-
minjaverði og fleiri viðmælend-
um Aiþýðublaðs Hafnarfjarðar,
þótt það kæmi ekki skýrt fram.
Það er satt að segja tæplega
sæmandi fyrir þjóð, sem byggir
tilveru sina á fiskveiðum og sigl-
ingum, að hafa ekki fyrir löngu
skrifað slika sögu. Nóg er til af
ritfærummönnum, sem til þess
væru hæfir, og má jafnvel finna
einn slikan á meðal þessara niu i
Hafnarfirði. Ritun slikrar sögu
yrði mikið verk og seinlegt, en þó
vel vinnandi.
Þá vil ég snúa mér aftur að
málefni knarrarins. Litil von
virðist vera til þess, að hann geti
verið tilbúinn á ellefu alda af-
mælinu næsta ár. óneitanlega
hefði það verið ánægjulegt, að svo
hefði getað orðið, þar sem þessi
tegund skipa er svo samgróin
landnáminu ef svo má að orði
komast.
Ekki hefði Island fundizt og
ekki hefði það verið byggt á þeim
timum nema fyrir tilveru þessara
haffæru skipa, heldur ekki Græn-
land né Vinland hið góða. En enga
ástæðu get ég séð til að hætta við
smiði knarrarins af þeim sökum,
þvi eins og Ólafur Þ. bendir rétti-
lega á, þá hefur knörrinn mikil-
vægu hlutverki að gegna öðru en
þvi að vera sýningargripur á
þessu eina ári. Smiðin gæti hafizt
á ellefu alda afmælinu, og á þann
hátt yrði knörrinn tengdur þeim
merku timamótum. Varðveizla
knarrarins ætti að vera tryggð
með þeirri ákvörðun, að hann
verði hluti af sjóminjasafni, þótt
ekki sé húsrými til fyrir hann
fyrstu árin, þá ætti bráöabirgða
skýli að nægja til þess að hann
yrði ekki fyrir skemmdum. Með
þessari framtiðartryggingu yrði
léttara að afla fjár til smiði
knarrarins og til sjóminjasafns-
ins. Indriði G. Þorsteinsson lætur
á áér skilja i viðtalinu, að út-
gerðarmenn hafi ekki tekið ólik-
lega I það að styrkja fyrirtækið
með fjárframlögum ef framtiðar-
varðveizla knarrarins væri
tryggð sem sýningargrips, og hef
ég tröllatrú á þvi,að þeir muni svo
gera. Heldur ekki trúi ég öðru en
að bankar, sparisjóðir, vá-
tryggingafélög og aðrar peninga-
stofnanir létu sitt ekki eftir liggja.
Og svo er það okkar ótæmandi
rikissjóður. Af orðum þjóðminja-
varðar má ráða, að ekki komi
annað til mála en að sjóminja-
safnið verði opinber stofnun, og
má þvi vænta nokkurs stuðnings
úr þeirri átt, Nú, og svo eru það
viö sjálfir, þ.e. almenningur. Það
hefur verið hafin söfnun til
margra hluta á seinni árum, og
þvi þá ekki til að smiða knörr og
koma upp sjóminjasafni. Ég tala
nú ekki um, ef tækist að vekja
áhuga kvenþjóðarinnar. Konurn-
ar hafa oft reynzt liðtækar við
slik störf.
Strandferðin.Hana lizt mér illa á.
svo illa, að ég tel ekkert vit i að
leggja út i slika siglingu. Skal ég
nú færa fram nokkur rök fyrir
þeirri skoðun minni. 1 fyrsta lagi.
Knörrinn skal vera eins nákvæm
eftirliking af knerrinum i Hróars-
keldu eins og frekast er unnt. Það
þýðir, ma. að seglabúnaður skal
vera sá sami. Þessi skip voru ein-
sigld og seglið var litið og fer-
kantað rásegl. Af þeim sökum
náðu skipin ekki jafnlengd. þ.e
komust ekkert á móti vindi. Viöa i
sögunum er þess getið. að menn
biðu byrjar, sigldu ekki fyrr en
þeir fengu hagstæðan byr. sömu-
leiðis er frá þvi sagt. að þegar
þeir fengu mótvind i hafi. þá
hrakti þá til baka eða út af leið. Af
þessu sést. að skipið er ósjálf-
bjarga. ef leiði bregzt. Nú hugsa
ég, að einhver róðraútbúnaður sé
á skipinu. en til þess að róa þvi
þyrfti marga menn. og róður á
svo borðháu skipi yrði afskaplega
erfiður. Róður og dráttur á skips-
bátnum kæmi þvi ekki til greina
nema á lygnum sæ. Þess má enn-
fremur geta. að þessi skip eru
þung i vöfum. og stýri hafa þau
ekki. heldur er þeim stýrt með ár.
1 öðru lagi yrði hér um gifurleg-
an kostnað að ræða. þvi ekki
kæmi annað til mála en að láta
dráttarskip fylgja knerrinum alla
leiðina. og auk þess yröi knörrinn
að vera full-mannaður. Hve stór
sú áhöfn ætti að vera. veit ég ekki.
en geri ráð fyrir 12 til 20 mönnum
Og hvar ætti að fá þá menn. þegar
rifizt er um hverja vinnandi hönd.
1 þriðja lagi yrði áhættan mikil.
sem með sliku ferðalagi yrði tek-
in. og stæöi i mjög óhá^stæðu -
hlutfalli við þann ávinning. sem
með ferðinni næðist. Hér yrði um
að ræða dýrgrip. ómetanlegan og
óbætanlegan dýrgrip. og er þa
verðmæti hans i krónutölu ekki
haft i huga.
A f framangreindum ástæðum
ræð ég eindregið frá þvi. að i slikt
ferðalag sé ráðizt.
Ekki er sopið kálið þó i ausuna
sé komið. Mörg ljón eru á vegin-
um önnur en fjáröflun. svo sem
efnisval og útvegun þess og
margt fleira. og smáatriðin. sem
við köllum svo. geta oft verið
býsna erfið viðfangs. En til þess
eru erfiðleikar að þeir séu yfir-
unnir. er haft eftir mætum
manni. Þvi þá ekki að hafa sama
hátt á og þeir. sem þessum skip-
um sigldu i gamla daga — safna
liöi og herja á óvininn. Og það er
ég viss um. að menn munu
streyma að i tuga — og hundraða-
tali um leið og herör er upp skor-
in. 1 Hafnarfirði biða foringjarnir
gráir fyrir járnum. tilbúnir til
orrustu (sem i raun og veru er
þegarhafin). og til Hafnarf jarðar
skal herfangið flytja. þegar sigur
er unninn.
Ég vona að hér sé ekkert of-
sagt. en ég veit að margt og mikið
erósagt. enda er hér um svo stórt
mál að ræða. að þvi verður ekki
gerð nein skil að ráði i stuttri
blaðagrein. Tilgangur minn er
fvrst og fremst sá. að vekja at-
hvgli sem flestra á þessu merka
máli. og vona ég fastlega að þeir
sem meira vita og betur geta
skrifað bæti hér um og haldi mál-
inu vakandi.
Ég er nú farinn að eldast og er
ekki heilsuhraustur en vona þó að
ég fái að tóra svo lengi. að mér
auðnist að sjá knörrinn vagga sér
á fjarðarbárunni fyrir framan
Bátalón i Hafnarfirði.
Reykjavik. 25. júni 1973.
Jón Eirikssou. fyrrv. skipstjóri