Tíminn - 21.12.1973, Blaðsíða 13

Köstudagur 21. desember 1973.
TÍMINN
Frá dagsins önn
Stundum virðist svo, sem
sumum þeim, sem telja sig sér-
fróða um listir og bókmenntir.
sé ömun að bókum. sem
kenndar eru við þjóðiegan fróð-
leik, svo sem ævisögur og
minningabækur venjulegra
manna. Hætt er við þvf. að hver
sagan verði annarri lík á
margan hátt. Þó mun það vera
sönnu nær, að engu minni liking
verði innbyrðis með bókum i
öðrum flokkum, svo sem ýmiss
konar skáldskap, sem er i tizku
þá og þá.
Eg fæ ekki séð, að minninga-
bækur séu verri afþreyingar-
lestur en hvað annað. Og það er
svigrúm fyrir öll tilþrif ritlist-
arinnar i þeirri grein: Orðsnilld
frásagnarlist, stilbrögð hvers
konar, og lýsingar á öllum fyrir-
bærum mannlegrar tilveru
rúmast þar. Og slikar bækur
verða naumast gerðar án
einhverra þjóðlifsmynda og þar
með fræðslu um það mannfélag,
sem við lifum i eða erum sprott-
in úr, en þekking á þjóðlffi sinu
og þvf, sem einir og aðrir búa
þar við, er ekki fánýtasti þáttur
menntunar.
Með þessum fáu inngangs-
orðum vildi ég færa rök að þvi,
hvað mér finnst gleðilegt við
það, að þjóðlegur fróðfeikur af
þessu tagi er stundaður, bækur
skrifaðar og lesnar. Hér verða
nú nokkrar slikar bækur
kynntar með örfáum orðum:
Halldór Pétursson:
Sól af lofti liður
Þættir úr lifsreynslusögu Þor-
bjargar Guðmundsdóttur Ijós-
móður frá Ólafsvfk. Skuggsjá.
Saga Þorbjargar er saga
fátækrar sveitastúlku, sem er
svipt æskuunnusta sinum þegar
hún gengur með barn þeirra, fer
siðar i ljósmóðurnám án
nokkurrar fyrri skólagöngu og
er siðan ljósmóðir og sjómanns-
kona i Ólafsvik. Þessir þættir úr
sögu hennar sýna meðal annars,
að sá skilningur er ei algildur,
að fátækt og basl kalli alltaf og
einungis fram illmennsku.
Þorbjörg segir þarna ýmsar
skritlur og smásögur, m.a. af
séra Árna Þórarinssyni. Sumar
þær sögur eru góðar, svo sem
sagan um skottu Jóns á Haust-
húsum.
Þátturinn um Steinunni
móðursystur Þorbjargar,
móður Jóhanns skálds, er sönn
og minnisverð mannlifsmynd.
Enn er þess að geta, að
Þorbjörg hefur verið draum-
spök og vitrast sitt af hverju
með slikum hætti:
höfund, en eigi að siður vel
vert. Sjöunda bókin i heilarsafn-
inu — Undraflugvélin — er ný-
komin út.
Þessi nýja barnabók
Ármanns heitir Niður um
strompiuu.sem raunar er reyk-
háfur. Strompur var og er ofur-
litið annað i minum huga, en
liklega hefur Laxness og al-
menningur þegar löggilt reyk-
háfsmerkinguna i málinu, svo
að ekki er um þetta að fást.
Þetta er saga frá Eldgosinu i
Vestmannaeyjum, segir frá
dreng, sem flýr eldinn með
móður sinni eins og aðrir, en
eftir komuna lil Reykjavikur
bregður hann á það ráð, að
áeggjan ungrar vinkonu sinnar,
að gerast laumufarþegi i flugvél
til Eyja, siga þar niður um
reykháfinn á húsi, sem er að
fara undir hraun, og bjarga
litlum hvolpi frá hungurdauða.
Þetta verður hetjulegt björg-
unarverk. Þótt ýmislegt sé með
nokkrum ólikindunv i sögunni,
er varla um það að fást.
þar sem skrifaö er fyrir börn.
Sagan er bráðskemmtileg, og
ýmissi gamansemi um fólk ofið
i, utan hins eiginlega sögu-
þráðar.
Ármann kann vel aðsegja frá,
og hann ritar ljósan og ein-
faldan stil. Málfar hans er slétt
og felit og aldrei tyrfið. Sagan
kemst ætið prýðilega til skila
án mikilla málalenginga.
Guðjón Vigfússon:
Sýður á keipum
Guðjón Vigfússon, skipstjóri á
Akraborginni, segir frá
siglingum sinum og veraldar-
svolki og misjöfnu mannlifi
heima og erlendis. — Bókaút-
gáfan Orn og örlygur:
Guðjón Vigfússon hefur frá
mörgu að segja, þvi að hann var
árum saman úti i Danmörku.
Þar var hann ekki aðeins venju-
legur farmaður, heldur komst
hann lika i sjóherinn danska,
auk þess sem hann saumaði og
seldi gluggatjöld i kóngsins
Kaupmannahöfn og var þar
meindýraeyðir. Siðan var hann
svo á islenzkum skipum af ýmsu
tagi.
öll er frásögn Guðjóns
hispurslaus og yfirlætislaus. Þó
hann hafi tekið þátt i svaðil-
förum eins og i siglingum með
fisk til Bretlands á striðs-
árunum finnst enginn ýkju-
hreimur hjá honum.
Guðjón segir eðlilega frá
ýmsum atvikum, þar sem
honum þykir, sem aðrir hafi
farið öfugt að. Má þar nefna, að
honum þóttu réttar reglur og
mannasiðir sniðgengnir, þegar
menn hækkuðu i tign hjá
Eimskipafélaginu, og hann
telur skipherrann á Þór eiga sök
á þvi, að Laxfoss náðist ekki af
strandstað. Frásögn hans af
sliku er róleg og reiðilaus.
Guðjón skýrir það, að sér hafi
tekizt bærilega að mæla fyrir
minni kvenna þannig: ,,Ég
hugsa aðeins um móður mina,
sem öllum vildi hjálpa og gera
gott”.
Sú mynd, sem ég á af Guðjóni
eftir lestur bókarinnar, er á þá
lund, að hann sé maður
góðgjarn, frjálslyndur og
fordómalaus, sem beiskjulaust
minnist sársauka og sælu frá
margbreyttum og misviðra-
sömum æviferli.
Cæsar Mar:
Siglt um nætur
Sjóferðaminningar, — Prent-
smiðjan Leiftur.
Samkvæmt þvi, sem segir á
bókarkápu og auglýsingum,
mætti ætla að hér væri einkum
sagt frá siglingum um kafbáta-
slóðir Þjóðverja 1917 og 1918.
Svo er ekki. Sögumaður tók sér
far ásamt fleiri Norðurlanda-
búum með brezku flutninga-
skipi til Noregs. Þar varð hann
svo sjómaður, lengst á strand-
ferðaskipi innan skerja, en
stundum þó á sildveiðibátum.
En það er ekki nema rétt
Þessir kostir hafa gert bækur
hans svo vinsælar, sem raun ber
vitni.
Baltasar hefur teiknað
nokkrar myndir i bókina, og þær
tala sinu máli betur en flest orð.
Útgáfan öll er smekkleg og
vönduð. —AK
Stefán Júliusson:
Haustferming, —
skáldsaga. Setberg.
Þessi saga hefur nokkra sér-
stöðu, skilur sig frá öðrum
skáldskap samtimans. Þetta er
nútimasaga. Slika sögu var ekki
hægt að segja fyrir örfáum
árum. Hún er helguð þjóðlifi
okkar á liðandi stund. Hún er
ávöxtur af reynslu manns, sem
,,kennir til i stormum sinna
tiða”.
Fermingarbarnið, sem er
söguhetja þessarar bókar, er 14
ára stúlka, sem lent hefur utan-
garðs, svikizt frá skólanámi
os..frv. Hins vegar hefur hún
hlotið gáfur og táp i svo rikum
mæli, að sizt er undir meðallagi.
Mörgu eldra fólki er það ráð-
gáta hvers vegna ungt fólk
lendir á villigötum svo oft sem
raun ber vitni. Nú skulum við
ekki láta gamlar hugmyndir
binda okkur. Hins vegar skulum
við þó ætlast til þess, að fólk
verði dugandi þátttakendur i
mannlegu félagi og geti lifað i
liðlega helmingur bókarinnar,
sem er sjóferðasögur höfundar.
A blaðsiðu 132 byrjar kafli, sem
heitir: Býlin á nesinu. Þar með
vindur höfundur sér formála-
laust i skáldsögu, þar sem
söguhetjan byggir höfn og
stofnar til stórútgerðar á eyði-
býli á afskekktu nesi einhvers
staðar á landi hér. Það er eftir-
tektarvert i þeirri sögu, að
Þórður, sem er kaupmaður i
fyrri hlutanum, er allt i einu
orðinn kaupfélagsstjóri, þegar
á hana liður og helzt það úr þvi.
Frekar hefði ég kosið, að
bókin væri fyllt með sjóferða-
sögum.
Þó er rett að geta þess, að
þegar sögumaður er ávarpaður
með nafni á norsku skipunum er
hann nefndur Arne, en á mynd,
sem birt er i bókinni af farseðli
yfir Norðursjó, dagsettum i
Newcastle, 5-mai 1917, er hann
nefndur Cæsar Hallbjörnsson,
enda er höfundur sonur Hall-
bjarnar Oddssonar prests i
Gufudal og bróðir Páls
kaupmanns og rithöfundar.
Vigfús Kristjánsson:
í ólgusjó lifsins
Vigfús Kristjánsson segir hér
minningar sinar frá ýmsum
köflum ævinnar. Auk þess er
siðasti kafli bokarinnar
minningar móður hans, sem
hann hefur skrifað eftir henni.
Höfundur gerir þá grein fyrir
þvi, að hann varð rithöfundur,
að i Vikingslækjarætt var móðir
hans sögð hafa andazt 1905, en
það var faðir hans sem þá dó.
,,Ég reyndi að fá þetta lagfært,
en þvi var lofað, en aldrei
lagað. Ég sá þá eina úrræðið að
gefa út Sagnaþætti”. Þá fékk
hann fræðimannastyrk 1955.
Fyrir þvi dreymdi hann, að
hann væri á gangi i Hljóm-
skálagarðinum, ,,með ljóslitan
nýjan hatt á höfðinu og fór hann
vel”. En 1960 dreymdi hann
aftur á móti, að maður kæmi
„aðvifandi og gripur hattinn
minn og kastaði honum i
götuna”. Hatturinn fauk og
náðist ekki og Vigfús fékk ekki
fræðimannastyrkinn framar. —
Slik var draumspeki hans.
Jósefina Njálsdóttir:
Draumar og dulskyn
Þorsteinn Matthiasson skráði.
— Ægisútgáfan.
Þetta er að visu ekki venjuleg
minningabok, heldur drauma-
bók og fyrirburða. En þar sem
þeim fyrirbærum fylgir oft
greinargerð um ástæður og
sátt við sálft sig og sina nán-
ustu.
1 þessari sögu eru lftil rök
færð að þvi hvers vegna Sólveig
er orðin sú, sem hún er, ósátt við
mannfélagið og i uppreisn gegn
umhverfinu. Það gerist áður en
þessi saga byrjar. En lýsing
hennar er hvorki ósennileg né
dæmalaus. Sagan ér svo einkum
af skiptum hennar við kennara
sinn, hálffimmtugan sóma-
mann, en úr allt öðrum heimi.
Þessi saga verður ekki rakin
hér. Hins vegar skal bent á það,
að hún túlkar ýms meginsann-
indi og höfuðrök mannlegra
örlaga. Lifsviðhorf stúlkunnar
gjörbreytist, þegar ábyrgðartil-
finning hennar vaknar. Þá fær
lif hennar tilgang. Staðföst
góðvild, sem engan veginn á þó
skylt við stjórnlaust eftirlæti,
vinnur hjarta villingsins, þó að
það taki sinn tima.
Sagan skilur við lesandann
með góða von um gæfulegri
framtið en efni virtust til. Það
er meðfram vegna þess, að
stúlkan er ekki orðin háð áfengi
né öðrum nautnalyfjum.
Stefán Júliusson bendir
lesendum sinum á skuggahliðar
og misferli, sem er veruleiki lið-
andi stundar. En hann gerir það
i bjartri trú á mannlegt eöli og
gildi þess, sem er ofar allri
tizku, — góðvild og ábyrgðartil-
finningu, — hyrningarsteina
mannlegrar farsældar fyrr og
siðar. — II. Kr.
umhverfi verður bilið ekki svo
langt frá þeim bókum. sem fyrr
voru taldar.
Jósefina er af Strandamönnum
komin, fædd fjórum árum fyrir
aldamót og hefur lifað lengstan
hlut ævinnar á Ströndum, en
efri árin þó i Reykjavik.
Draumar hennar og vitranir eru
þjóðleg fyrirbæri, sem ekki er
nóg að afgreiða með þvi, að
hrista höfuðið og tala um
vitleysu, ofskynjanir o.þ.h. Sum
þessi fyrirbæri eru vitranir og
fyrirboðar, sem við kunnum
ekki að skýra svo, að beinum
sönnunum verði viðkomið. En
veruleiki, sem við ekki skiljum
og staðreyndir, sem við kunnum
ekki að skýra, er engu siður
athyglisverður þáttur mann -
lifsins.
Torfi Halldórsson:
Brjóstbirta og
náungans kærleikur
Torfi á Þorsteini RE 21 segir
frá sitt hverju til sjós og lands
beggja megin réttvisinnar.
Þessi seinni minningabók
Torfa Halldórssonar er sundur-
lausir þættir og smásögur, allir i
stil hins þjóðlega, hispurslausa
sögumanns. Toifi hefur sjálf-
sagt áratugalanga þjálfun i þvi
að segja sögur mönnum til
hressingar.
Nafn sitt dregur bókin af
smyglsögum, þar sem sagt er
frá þvi, að menn vilja flytja með
heim frá útlöndum drykkjar-
föng til að gleðja vini og þyrsta
kunningja, þó að ekki sé ætlazt
til sliks af þeim i lögum. Um það
segir Torfi liprar sögur, þar
sem vel kemur fram rik og sterk
löngun fólks til að njóta slikrar
fyrirgreiðslu:
,,Konan ber strax upp erindi
sitt og segir, að fyrir dyrum
standi hjá sér mikið afmælishóf,
og nú sé hún komin til að biðja
skipstjórann að hjálpa sér um
eitthvað, sem lifgað geti upp á
selskapinn. Hann hljóti að vita
hvernig það sé, að vera með
margt gesta, sem margir eða
kannski flestir, séu vanir að
hafa vín um hönd á slikum
mannafundum, og svo séu allir
skrælþurrir og hangi allt
kvöldið niður af sér eins og á
þeim hvili líflátsdómur”.
Skipstjórinn sagðist skilja
þetta og konan fór erindi fegin.
En seinna frétti hann, að veizlan
hefði endað svo, að einn gest-
anna lá eftir kjálkabrotinn og
annar með glóðarauga.
Það voru ýmsar fleiri
afleiðingar þessa innflutnings,
sem skipstjórinn sá eða frétti af.
Og svo segir Torfi:
„Skipstjórinn okkar hafði
ekki samvizkubit af þvi að hafa
hlunnfarið rikið um tollana af
brennivini. Það voru hvort eð
var blóðpeningar, en honum féll
ekki að eiga hlut að
afleiðingunum af innflutningi
vins. Hann hét þvi með sjálfum
sér, að hér eftir skyldi liann láta
rikið um að fylla þegna sina".
Það getur orðið samvizku-
raun að láta náungans kærleika
leiða sig til að láta eftir
mönnum hvað sem er,
samkvæmt þeirri lifsreynslu,
sem hér liggur til grundvallar.
Ég held að það sé satt og ýkju-
laust hjá Torfa Halldórssyni, að
vinnan á fiskibátaflotanum
vestra i hans ungdæmi hai'i
verið keppni — iþróllakeppni.
Þessi bók er e.t.v. ekki fyrst og
fremst heimild um það, en hún
er heimild um mannlif vestur
við Djúp, — á sinn hátt örugg
heimild.
II.rk.
\ióllt
anddk$t
straufria sængurfataefnið er nú fyrirliggjandi í mörg-
um mynztrum og litum.
Einnig í saumuðum settum. Kærkomin gjof, hverj-
um sem hlýtur.
Sparið húsmóðurinni erfitt verk, sofið þægilega og
lífgið upp á litina i svefnherberginu.
Reynið Night and Day og sannfærizt.
SAMBAND ÍSLENZKRA SAMVINNUFÉLAGA
Innflutningsdeild
SAMBANDSHÚSINU RVÍK, SÍMI 17080