Tíminn - 16.06.1974, Síða 13

Sunnudagur 16. júni 1974
TÍMINN
13
und mannanöfn, þannig að eitt
nafn væri i hverri linu.
— Er þá gengið úr frá þvi að
aðeins nafn mannsins stæði i lin-
unni og ekkert annað?
— Nei, ekki þarf það að vera.
Þar gæti verið nafn, heimilisfang,
aldur og yfirleitt allar þær upp-
lýsingar, sem hægt er að fá i þjóð-
skrá, svo sem hjúskaparstétt.
Seguldiskarnir eru talsvert fljót-
virkari, og með þeim þyrfti það
ekki að taka nema eina eða tvær
minútur að vinna skrá með
hundrað þúsund nöfnum, svo við
höldum okkur við dæmið, sem þú
nefndir áðan, þar sem upplýsing-
ar um hvern einstakling voru á-
lika tæmandi og i þjóðskrá.
Það segir sig sjálft, að þessi af-
kastageta er margföld á við það,
sem nokkru sinni hefur þekkzt áð-
ur, en þá er lika óhjákvæmilegt,
að ýmis vandamál komi upp. Til
samanburður getum við tekið
dæmi af fiskveiðum. Þegar stór-
virkir togarar komu til sögunnar,
þurfti að gera sérstakar ráð-
stafanir til verndar fiskistofnun-
um til þess að hin stórvirku tæki
hreinsuðu ekki bókstaflega upp
öll miðin. Þá fóru menn að huga
að strangri löggjöf, þá var farið
að tala um að færa út fiskveiðilög-
sögu þjóða.
Eins er þetta með tölvutækn-
ina. Ég held, að i öllum vestræn-
um löndum sé unnið að löggjöf
um gagnavinnslu og meðferð
slikra gagnabanka, ef mér leyfist
að nota það orð. Þessi löggjöf
stefnir öll að þvi að vernda ein-
staklinga eða hópa fyrir misnotk-
un slikrar upplýsingasöfnunar.
Prinsessan fékk
hjúskapartilboð!
— Já, misnotkun, — en hvers
konar misnotkun gæti helzt verið
um að ræða?
— í nálægu landi kom fyrir
nokkrum árum upp vandamál af
þessu tagi. Skrifstofa, sem sá um
hjónabandsmiðlun, fékk afnot af
segulbandsspólum með upp-
lýsingum um ibúa borgar og tók
siðan að para saman, eins og bezt
var talið við eiga með hliðsjón af
aldri einstaklinga, en á spólunum
máttj lesa hversu gamlir menn
voru, svo og hvort þeir lifðu i heil-
ögu hjónabandi eður ei. En hér
tókst ekki betur til en svo, að sjálf
prinsessa landsins fékk hjóna-
bandstilboð — og hafði þó hú-
skaparmiðlunin vist ekki ætlað
að seilast svo hátt i mannvirð-
ingarstigann. Sá er nefnilega
ljóður á, að vélar kunna ekki að
gera sér mannamun.
En þetta tilvik má kalla mein-
laust, nánast til þess að brosa að.
Það var öllu lakara, sem kom
fyrir I Boston i Bandarikjunum,
þegar lögregluþjónar þar i stað
notuðu sér aðgang að sakaskrá i
tölvum og seldu síðan upplýsing-
ar um menn dýrum dómum. Lög-
reglumennirnir höfðu aðgang að
sakaskránni vegna starfa síns, og
sfðan sóttu þeir upplýsingar i
tölvuna samkvæmt beiðni ákveð-
inna aðila, sem vildu fá upplýs-
ingar um tiltekna einstaklinga —
og það þarf auðvitað ekki að taka
fram, að fyrirgreiðslan var ríf-
lega borguð. — Þetta athæfi
komst upp vegna þess, að kerfið
var þannig byggt, að vélarnar
fylgdust með þvi sjálfar, hversu
margar fyrirspurnir komu frá
hverjum notanda. Það kom þá á
daginn, að þessir lögreglumenn
höfðu fengið óeðlilega margar
fyrirspurnir.
í þeirri nýju löggjöf, sem ég
minntist á áðan, er þó ekki endi-
lega verið að hugsa um tölvutæk-
ar skrár, heldur engu siður skrár
eins og til dæmis sakaskrána, á
almennum grundvelli. Hér á
landi munu til dæmis vera afarfá,
eða jafnvel engin dæmi um mála-
ferli vegna misnotkunar upplýs-
inga um einkahagi manna, þótt
sjálfsagt megi gera ráð fyrir þvi,
að meðferð slikra skráa sé ekki
alltaf nákvæmlega eins og hún
ætti að vera. Og hvað sem öllu
öðru liður, þá er alveg sjálfsagt
að hafa meðferð einstaklings-
bundinna skráa undir smásjá.
— En hvernig er bezt hægt að
tryggja öryggi einstaklings gagn-
vart óleyfilegri hnýsni um einka-
hagi hans?
— Þar kemur ýmislegt til
greina. í fyrsta lagi, að ekki séu
haldnar skrár um neinn einstak-
ling nema með fullri vitund hans
sjálfs. t öðru lagi þarf einstak-
lingurinn að fá að vita, hvaða atr-
iði það eru varðandi sjálfan hann,
sem skráð eru og hafi áfrýjunar-
rétt, ef upplýsingarnar eru orðn-
ar úreltar eða ef þær hafa i upp-
hafi verið rangar, og ennfremur
um réttmæti þess, að tilteknar
upplýsingar um hann séu skráð-
ar. í þriðja lagi þurfa svo bæði
einstaklingar og hópar manna að
hafa fullan ihlutunarrétt um það,
hvernig upplýsingarnar eru not-
aðar.
Ég skal til gamans nefna mjög
einfalt og augljóst dæmi um úr-
eltar upplýsingar. Hugsum okkur
einstakling — karl eða konu —
sem ekki á neinn maka. Þær upp-
lýsingar eru vitanlega skráðar á-
samt nafni, aldri og heimilis-
fangi. Siðan liður eitt ár og ein-
staklingurinn gengur I hjóna-
band. En hjónabandsmiðlun
hefur komizt yfir tölvuskrána og
sendir nú einstaklingnum hjóna-
bandstilboð! Ætli það hefði ekki
orðið skrýtinn svipurinn á okkur
(eða konunum okkar), ef við
hefðum fengið tilboð frá hjúskap-
armiölun fyrsta árið okkar i
hjónabandinu? Það mætti vel
segja mér það. Og þó er þetta ein-
hver saklausasta misnotkun
slikra skráa — nánast óhapp. En
þetta og ótalmargt margfalt
hættulegra, getur gerzt, ef menn
fá ekki að fylgjast nákvæmlega
með þvi sjálfir, hvað skráð er um
persónulega hagi þeirra, og enn-
fremur, ef þess er ekki stranglega
gætt, að persónulegar upplýsing-
ar komist ekki I hendur óhlut-
vandra aðila.
Ekki verður
aftur snúið
— En eru ekki þessi tæki bráð-
nauðsynleg i nútíma þjóðfélagi,
þrátt fyrir þá annmarka, sem á
þeim eru?
— Jú, alveg tvimælalaust. Hér
verður ekki aftur snúið, og hag-
ræðið, sem þessi tæki skapa, er
slikt, að þau hljóta að verða notuð
I æ rikara mæli. Upplýsingarnar,
sem Hagstofa Islands hefur á
sinni könnu, til dæmis I þjóðskrá
eru gifurlega rikur þáttur i opin-
berri stjórnsýslu. Það má nefna
sem dæmi, að óþarft reyndist að
taka manntal árið 1970, með þeim
hætti, sem áður hafði tlðkazt,
heldur voru grundvallarupplýs-
ingarnar unnar upp úr þeim
skrám, sem fyrir voru. Þarf ekki
að efa, að með þessu hafa sparazt
miklir peningar, aðeins i þetta
eina skipti. Það er reyndar gam-
an að geta þess, að fslendingar,
sem urðu fyrstir Evrópuþjóða tií
þess að taka manntal, sem mark
var á takandi, árið 1703, skuli nú
vera teknir að nálgast það að geta
lagt manntal niður i þvi formi
sem það löngum hefur verið unn-
ið.
— Nú er tölvufræðin ung vis-
indagrein. Fara ekki fram heil-
miklar rannsóknir á þessu sviði,
og þeim möguleikum sem þessi
nýja tækni býr yfir?
— Jú, það er geysilega mikið
unnið að sliku, bæði sjálfum vél-
búnaðinum og fyrirmælunum,
sem vélarnar eru látnar vinna
eftir, — forritunum, sem ég
nefndi áður. Einkum er núna unn-
ið mikið starf á sviði tölvugagna-
banka. Þegar við erum komin
með svona stórvirk tæki, er hægt
að fara að tengja upplýsingar
saman á marga vegu, sem engan
mann hefur órað fyrir til þessa.
Við getum hugsað okkur fram-
leiðanda véla, til dæmis bifreiða-
verksmiðju, eða eitthvað annað.
Hver vél er sett saman úr mörg-
um pörtum og hver partur aftur
úr mörgum hlutum, allt niður i
smæstu skrúfur. Alla þessa hluti
er hægt að tengja saman I tölv-
unni, unz hún getur veitt upplýs-
ingar um alla hlutana, sem
ákveðin vél er sett saman úr, allt
frá hinu stærsta til hins smæsta.
Og ekki aðeins það, heldur lika i
hvaða tegund vélar þessi að hinn
hluturinn kemur fyrir. Þetta get-
ur haft gifurlega þýðingu fyrir
stórframleiðendur, sem eru með
margar og flóknar framleiðslu-
einingar i gangi samtimis og
þurfa að henda reiður á þeim öll-
um.
borð, þá gefur það auga leið, að
svona stórvirk tæki geta unnið
verk, sem engum hefði dottið i
hug að hægt væri að framkvæma!
— Er ekki gaman að vinna að
þessum hlutum, sem eru mann-
kyninu svona nýstárlegir?
— Jú, það hefur verið ákaflega
gaman að fylgjast með þessu.
Þótt ég sé ekki gamall að árum,
þá hef ég fylgzt með þróun þess-
arar tækni siðan árið 1958, og á
þeim tima er breytingin ótrúleg.
Þetta hefur verið kallað bylting,
þvi hefur verið jafnað við iðnbylt-
inguna á sinum tima. En þótt
breytingarnar hafi verið stór-
kostlegar fram að þessu, má þó
alveg búast við að við eigum eftir
að lifa enn stórtækari byltingu á
þessu sviði. Það hefur opnazt nýr
heimur, og við stöndum á þrö;
skuldi nýrrar aldar. —'VS.
Jónsmessumót
Jónsmessumót Arnesingafélagsins verður
haldið að Árnesi i Gnúpverjahreppi
laugardaginn22. júni n.k. Mótið hefst með
borðhaldi kl. 19,00. Almenn skemmtun
hefst kl. 21,30. Ómar Ragnarsson
skemmtir og Rómantrió leikur fyrir dansi
Aðgöngumiða að boröhaldinu þarf að panta fyrir miöviku-
dagskvöld 19. júnl I Verzl. Blóm og Grænmeti, Skóla-
vörðustíg 3 a, simi 16711 eða á simstöðinni Asum. Bilferð
verðurfrá Hlemmtorgi (Búnaðarbankanum) kl. 4,30 siö-
degis 22. júni og til baka að mótinuu loknu
Stjórn og skemmtinefnd.
Japönsku NYLON hjólbarðarnir.
Allar vörubílastærðir.
825x20, — 900x20, — 1000x20 og 1100x20
seldar ó Tollvörulagersverði gegn staðgreiðslu
Verkstæðið opið alla daga
fró kl. 7.30 til kl. 22.00.
SKIPHOLTI 35, REYKJAVÍK, SÍMI 31055

INNLENT LÁN
RÍKISSJÓÐS ÍSLANDS
1974.1.FL
VERÐTRYGGÐ
SPARISKÍRTEINI
Samkvæmt heimild í 6. gr.,
LXIII. liður, fjárlaga fyrir árið
1974, sbr. lög nr. 7 frá 13. mars
1974, hefur fjármálaráðherra,.
fyrir hönd ríkissjóðs, ákveðið
að bjóða út verðtryggð spari-
skírteini, samtals að fjárhæð
200 milljónir króna.
‘Lánskjör skírteina eru ó-
breytt frá síðustu útgáfu, þau
eru lengst til 14 ára frá15.sept-
ember 1974, en eiganda ísjálfs-
vald sett hvenær hann fær
skírteini innleyst eftir 15. sept-
ember 1979. Vextir eru 3% áári
fyrstu fimm árin, en meðaltals-
vextirallan lánstímann eru 5%
á ári, auk þess eru þau verð-
tryggð miðað við breytingar á
vísitölu byggingarkostnaðar.
Skírteinin eru skattfrjáls og
framtalsfrjáls á sama hátt og
verið hefur, en þau skulu skráð
á nafn.
Skírteinin eru gefin út í þrem
stærðum 5.000, 10.000 og
50.000 krónum.
Sala skírteina hefst þriðju-
daginn 18. júní og verða
þau til sölu hjá bönkum,
bankaútibúum og innláns-
stofnunum um allt land, svo
og nokkrum verðbréfasölum
í Reykjavík. Liggja 'útboðs-
skilmálar frammi hjá þess-
um aðilum.
Júní1974
Þetta er vafalaust
aðeins upphafið
Ég lit svo á, að við séum rétt að
byrja á að krafsa i yfirborðið á
þeim miklu möguleikum, sem
þessar vélar hafa upp á að bjóða.
Þvi að það er engu siður hægt að
fóðra þær á menningarlegum og
sögulegum upplýsingum en töl-
fræðilegum. Þegar upplýsingar
eru orðnar véltækar á annað