Atuagagdliutit - 05.12.1963, Síða 15

»KujasuissuseK silarssup akigissainarpå«
ApolloraK Mogensenimut akissu-
nvne historiamut tungassuinait uni-
ngaviginiarpå'ka avdlat akineKarta-
rérmata.
iliniartitsissup ApolloraK Mogen-
senip Hans Egede pasigdlerpå Kalåt-
dlit-nunåliarsimassoK tusåmassångor-
niarneK pivdlugo Kutdlersarissaminit
navérsltarnine pivdlugit. — encor-
porme Hans Egede atugardliuteKar-
tarsimassoK Kutdlersaminit agdlame
provsteretimit pingårtumik palasilo
Kutdlersarissane (sognepræst) isuma-
Katiginglssutigissatik pivdlugit, ilaglt-
dle Hans Egede tapersersorpåt. ake-
raisale taimalliorneKartarnere navsui-
artaipait „sagdlunik kångunartunigdlo
ilårtordlugit." taimåikame tupingnå-
ngilaK Hans Egedikut Kålertassutut
ileriartorsimangmata. tamånale Kalåt-
dlit-nunåliarusungneranut ilapigtu-
tausimagaluarunilunit pissutiviungi-
'laK. pissutivia tåssa Norgep historiå
pisoKaK iliniartutitdlunile atuarsi-
masså, månalo nanerKeriaramiu’k isu-
makulutigisimassainik nutånguisitser-
KigtoK, tåssa nunarKatitoune kristu-
miuvdlutik Grønlandimukarsimassut
avåmutdle atåssuteKånginermit ImaKa
måna nalussussutsimut sågtut nagdli-
galugit isumakulutigilersitdlugit. Ege-
dep tauva ningåne (nuliame Katångu-
tå) Kalåtdlit-nunåliartarsimassoK Niels
Rask sujunersiordlugo åtaveKarfigå.
Raskivdlo navsuiåupå Østerbygden
TunuimisassoK tatmane sikorpagssuar-
nik avssigaugame tikigssåungitsu-
■me kitålo „nujuartanik“ inoKartoK.
Hans Egede taimåitoK isumaKarpoK
anersa „nujuartut" tåuko nunarKati-
gigaluame ikinguåringinerait (imaKa-
lunit tåukunånga akutat), „tauva kig-
sautigingålerpara Kristusip ivangkili-
ua tåukununga OKalussissutigiumav-
dlugo tamatumunga sapiungnåsångi-
kuma“. taima OKarpoK. (tåssa nunar-
Katikune tåukualunit kinguåve Grøn-
land imut autdlarniarnerminut pissuti-
givigpai.) Kalåtdlit-nunåliarnialer-
ssårnerale akerainut imailerpoK Hans
Egedemut nutåmik tusagalussutigsså-
ngortitsissungordlune. Kalåtdlit-nunå-
talo OKalugtuarissauneranik agdlauti-
gingnigtartorssuaK H. Ostermann ag-
dlagpoK: „pissutit pitsaungitsut nang-
minigssarsiortutdlo pissutimgortine-
Karput igdlautigissagssångortiniardlu-
go inungnitdlo soKutigingisagssångor-
tiniardlugo. tamåko pivdlugit Hans
Egede „igdlersumik" agdilagaKarpoK
angnårtusårutit pasigdlineritdlo pissu-
tigssaerutitdlugit." — Hr. Mogensen,
tåssa historiame Hans Egedep Kut-
dlersaminit isumaKatåinitdlo atugar-
dliortineKartarnere taineKarput, tai-
matutaordlo Kal.-nunåliarniarner-
iminut pissutai, oKautsimigdle atautsi-
migdlunit taineKarane tusåmassångor-
niarnermik sujunertaicarnera. taimåi-
tumigdle atuagaKarsimaguvit ajortit-
siniartuisa angnårtusårutånik nåmag-
tuisimasmauvutit, Hans Egedevdle
nangmineK u'ligainik pissutine nang-
mineic nalunginenpaugamigit. histori-
avdle erKortortaisut issigissagssat tå-
ssåungitdlat nangmineK isumat tai-
måisoringningnerinaitdlunit. ilumor-
neritdle ugpernarsautigssagdlit kisi-
mik historiap ilumortortaisut tigune-
Karsinåu,put. taimåitutdlo ikisimik hi-
storia ilisimatussutitut iluatingnaute-
Kalersitarpåt. Hans Egedep tusåmasså-
ngorniardlune Kalåtdlit-nunåliamera-
nut angnårtusåmingnut ilumortumik
ugpemarsautigssaKarundngilatit. tai-
måitoKaripat historiamik agdlagtartut
ilumornigssaK pivdlugo sarKumiute-
rérsimåsagaluarpåt erKortusoriguniko.
OKalugiautingnilo Hans Egedemut pi-
ssutsit ' ilalerangitsungmat tupingnå-
ngilaK ajortitsiniartuisa isumåiniik ti-
gussaKarsinauguvit nangminerdlunit
taimåisoringnigsinauguvit. tamånale
historiap ilumortuinut ugpernarsau-
tigssalingnut akerdliuvoK. (ornigag-
ssaK taima nalunartoKartigisoK tuså-
massångorfigisanerdlugo mitagauvfi-
glnåsanerdlugulunit nalunaKaoK).
sulile erKumineruvdlunilo påsig-
ssåungineruvoK ApolloraK Mogen-
senip Kalåtdlit-nunåta OKalugtuari-
ssaunerane inuit pingårnerssåt su-
jungnaersipatdlårmago. nunasiaring-
ningnerinauvdlunit ilungersutiging-
nigtuatut sulerKårtuatutdlo Hans Ege-
de pingåruteKaKaoK Kalåtdlit-nunåta
navssårerKitauneranut umiartorfigine-
Kartualerneranutdlo tungassuimik, tai-
mane nalautsornerinåkut arfangnianit
tikineKartaraluarmat (pingårtumik
hollandimiunit, tulungnit, ilåtigutdlo
norgemiunit). Kalåtdlit-nunåtdle Nor-
gep kungianut atatitaugaluarnera uki-
ut 300 sivnerdlugitdlunit nålagauv-
fiup atåssuteKartitsingineragut puiu-
gausimavoK. Hans Egedelo taimaner-
ipiakut Kalåtdlit-nunåliarsimångika-
iluarpat aperKutaussugssaugaluarpoK
uvdlume Grønland danskit nålagauv-
fiånut atasinaugaluarnerso.K. inuiait
avdlat arfangniartuisa nunasiariartu-
lersinaugaluarmåssuk, imaKa agdlåt
avgulugsinauvdlugo. Hans Egedevdle
Kalåtdlit-nunånut nunasineragut niu-
vertOKarfiliortiterneragutdlo tåssa ig-
dloKarfingnik Kujatåne Avangnånilo
tungavilersuineragut aj OKersuiartor-
titsinermut niuvernermutdlo autdlå-
viussugssanik, pissutsit årKigssugau-
nerussut pilersitåuput takornartat tu-
ngånut. tåukume nunap inuvinik niu-
veKatigingnigtarnere ilåne piainermut
Kaningneruvigtarmata. Kalåtdlit-nu-
nåta nunasissuniik KavdlunåKalernera
europamiut kulturiånut ajoKersuiar-
tortitsinikut niuvernikutdlo kingor-
nalo atuartitsinikut nålagkersuinikut-
dlo erKuneKariartortumut autdlarxau-
taulerpoK. tauvalo Mogensenip Hans
Egede autdlarnissutut suliå taimåitoK
sunginerarsinaunerpå?
Hans Egedep angissusia ajornartor-
siutitigut anigorniagagssaisigut akiu-
nertigutdlo nåimagsissaKarfigissarta-
gaisigut takussagssauvortaoK. Kalåt-
dlit-nunåliartinane ajornartorsiutit
åssigingitsut ukiune arKanilingne aki-
uvfigai uvagut agsorungnerigaluavta
'sujungnaerérfigssarigalluane. — Ka-
låtdlit-nunånititdlune misiligauvifigi-
ssai mingnerulingitdlat sordlo: kungip
Frederik IV-ata toKunerane kungerså-
mit Hans Egede perKuneKarmat suliaK
akisuvatdlårtoK tamåt taimaitinar-
Kuvdlugo, europamiutdlo Grønlandi-
mitut angerdlartmeKarKuvdlugit,
Hans Egedelo piumassaminik pisinau-
titdlugo avalagkumagune uninaruma-
gunilunit, nangminerdle tamåt isuma-
gisavdlugo. ila misiligauneK Hans
Egedep kalåtdlit mérartait ardlagdlit
kuerérsimagamigit erKarsautigivdlu-
ardllugo uninarumavoK. uningneralo
tåuna europamiut kulturiata Kalåt-
dlit-nunåne nangineKarneranut pissu-
tingorpoK. Mogensenip sule Hans
Egedep pingåruteKarnera sujungnaer-
siniarusugpå? Kalåtdlit-nunåta OKa-
lugtuarissaunerane tåussumånga Kut-
dliussoKångilaK pingårutaiainiarsinau-
ssumik.
tauva ikårfigilårpara Mogensenip
Hans Egedemik pasigdlinera kulturi-
mik aseruissutut. Mogensenivdle kul-
turilerinera påsigssauvdtuångitsuvoK.
isumaKarniaKinak kalåtdlit Hans
Egedep .nalåne europamiutut atissa-
Karsimassut. 1900-me autdlartilårne-
råne (ivdlit inungikatdlaravit) uvagut
angumeråvut KanoK åmit atissat ar-
nanit angutinitdlo uvdluinarne ator-
neKartigissut. aitsåt-una kingusikå-
nersuikut imap kisséssusiata avdlå-
ngorneragut puissitdlo Kalåtdlit-nu-
nåta imaisa erxåne takornartanit umi-
arssuarnit puissinianit piniapilungne-
Karnerisigut aitsåt puissit pissaussar-
tut i'kilivatdlårsimangmata åmit ati-
ssat atornérussutigisimagåt europa-
miut atissåinit eKåinarnerussunit taor-
serneKaramik. uvdlumime susagaluar-
pugut kalåtdlit IkulturitoKåt Kalåtdlit-
nunånut tamarmut pårininaraluaruv-
tigo puissitagssaKartinago? taimåg-
dlåt atissakitdliorfiuvdlunilo nerissa-
kitdliorfiusimåsagaluarpoK. Hans Ege-
de iKutsaviginarniaruk europamiut
kulturiånik erKussisimangmat nunav-
tinut, Danmarkivdlo tamåna uvdlu-
mimut nangisimangmago. europamiut
kulturiat piginago kalåtdlit uvdlumi-
kuhit amerdlatigalutik napasinauna-
viångikaluarput, kalåtdlit kulturito-
Kåt kisimitdlune uvdluvtine nåpåssi-
ssusinåungingmat. (sordlutaoK ivdlit
nangmineK OKalugiautmgne OKartutit
kulture toKujumårtoK kulturinik av-
dlanik nåpitaKéngikune.) tauva Mo-
gensenip Hans Egedemik kulturimik
aserorterissutitsivdlune pasigdliume
erxungissusia navsuinarsinåunginer-
dlugo?
kulture Kimagtinago kulturip ava-
leKutaisa ilåt KåumarsagauneK pivfi-
gilåratdlartigo ApollorKavdlo Hans
Egedemik Rinkimigdlo sanigdliussine-
re misigssordlugit. ApollorKap Rink
Hans Egedemingånit Kutsingnerungår-
tipå isumane nåpertordlugo Rink «åu-
marsainikut iluaKutaunerungmat.
Hans Egedemigdle sungisitsiniarnera
(malungnartuartoK) Rinkimigdlo inga-
ssangmik Kagfagtitsinera ApollorKap
inuit tåukua nalånik Kåpiagpatdlå-
mik påsingningneranit pissuteKarput.
erKaimassagssarissarparput tungavi-
lersuissup suliå tamatigut ajornarne-
russarmat nangitsissup suliånit. Hans
Egede Kalåtdlit-nunånut pingmat ka-
låtdlit ujaråinarnik sålkoKaratdlarne-
ru,p nalånisungajak kultureKarput pi-
ssuseralugo piniariardlune angalaor-
tarnerssuaK. taimalo inuneK iliniarti-
taunigssamut ingmine akornutaoKaoK.
årKigssugaunerussumingme atuarti-
tåusagåine nunaKarfingme uninganeK
katerssorsimanerunerdlo pissariaKar-
mata. tamånale kalåtdlit kigaitsuinar-
mik angujartorpåt autdlarxautåne ta-
matumuna pingitsailineKardluarsinåu-
nginamik ajorssalerKunatik. tåssalo
Kalåtdlit-nunåne atuarfit kingusigsu-
mik autdlartinerisa pissutaisa ilåt. tå-
ssunalo påsivdluarnerusinauvagut
Hans Egedep nalåta ajornartorsiutai
KanoK agtigissut. — Rinkivdle nalå
avdlauvdluinarpoK. taima,ne u'kiut 135
Kångiusimåput Hans Egedep nunavti-
nut tikineranit. Kåumarsagaunerdlo
taimane imåipoK: Kalåtdlit-nunåne
tamagingne atuarfeKarpoK, seminariet
sujugdlit mardluk Avangnåne Kuja-
tånilo atulerérsimåput, kalåtdlit Kav-
dlunånit akussaussortåinik Danmarki-
mut iliniariartortitsineK (ikigåikaluar-
tumik) autdlartisimavoK, Rasmus
Berthelsen (Guterpup taigdliortua) su-
jugdlersaralugo. tåssa Rinkimut ka-
låtdlit Kåumarsagaunerme ikiortigssat
navssårisavdlugit ajornånginerungå-
lersimavoK Hans Egedep nalåningar-
nit. oKarsinaungajagpugume pivtig-
ssausinångortoK erKordlugo Rink na-
Kiterivigtigut Kåumarsainiardlune
autdlarnisimassoK. tåssa ukiut ajor-
nartorsiorfiunerat iluagtitsiviunerat-
dlunit inugtaisut ilivdlutik suniutile-
rujugssuarsimåput. taimåitumik Ka-
låtdlit-nunåta historiånik agdlauti-
gingnigtartut inuinait erKortumik isu-
maliorsinauneråtutdle ugtuissarput:
Hans Egede (ajornartorsiuteKarnar-
nerE>åmItoK, Rinkile nr. 2-utitdlugo.
(tåssalo ApollorKap periausiata aker-
dlianik). Kalåtdlit-nunåta historiånik
ilisimangnigdluarnerussut ilåta direk-
tør Oldendowip inuit OKalugtuarissau-
nerånik agdlautigingnigtartup Louis
Bobép OKausé imåitut issuarpai: „Hans
Egedemut tugdliutdlugo kalåtdlit dr.
Rink KujåssutigssaKarfingmigtut er-
Kaissarumårpåt." tåssa Kalåtdlit-nu-
nåta OKalugtuarissaunerane inungnik
pingåruteKartunik erKortumik inig-
ssineK.
naggatågut tailara ApollorKap pi-
ngåkujutå Hans Egedep entåissutig-
ssåta KåKap Kånit nåkartitariaKara-
luarnera Rinkivdlo erKåissutigssånik
taorserdlugo, RinkivngoK kalåtdlit
kulturiat ånaungmago. — Mogense-
nip taima OKarame isumagisimagu-
narpå pårssissutorKat atordlugit ånåu-
ssineK. — kalåtdlit nangminerissa-
mingnik nålagkersueKataulernerånik
taineKartartoK autdlarKåumine ajor-
ssalersunik isumagingningneruvoK u-
kiordlugtarnerit taimane pissariaKa-
lersitåt. pårssissutorKatdlo atulersi-
taunerat inup atauslnaup suliåta ki-
nguneringilå. imåisinauvoK isumag-
ssarsiaK Rinikimit pissussoK. taimani-
le nålagångortoK Rink, iliniarfigssu-
armilo iliniartitsissoK Samuel Klein-
schmidt, nakorsardlo Lindorff, palasilo
Janssen (palaséraK), taimane pissu-
siussunik agssortussuteKardlutik OKat-
dlitarput sujunersusiortardlutik, tai-
maitdlutigdlo 2. maj 1856 peKatigig-
dlutik indenrigsministeriamut agdla-
gaKarput pårssissutorKat atulersine-
Karnigssånik sujunersuteKardlutik.
åipåguanilo 1857-58 pårssissutoKaKar-
nertut itoK Kujatåne „oKåtårneKar-
poK.“ tåssångalo påsissat iluagtingma-
ta pårssissutoKaKalerneK atulivigsl-
neKarpoK Avangnåne 7. maj 1862,
Kujatånilo 1. maj 1863. årnalo tåukua
ikiuissarfigssåt „Kalåtdlit-nunåta kar-
sianik" tainilik piniartut tunissaisa
åkilerårutitåinik imigaK atulersitauv-
dlune. taimaitdlune Rink kiserdlui-
narme pårssissutorKat autdlameme-
rånut pilersitsissussutut OKautigineK
ajornarpoK. auugtuisale sujugdlersa-
råt. tåssane socialforsorg autdlarner-
poK perorsautitalik, taimåikamilo
Rinkip nalånik sujumukalersitsissoK
pårssissutoKaKarneK autdlarKauti-
ngordlunilo sungiusarfingorpoK kalåt-
dlit nangmingneK pimingnik nålag-
kersueKataujartornerånut politikimik
imaKarnerussumut kommuneråditi-
gut landsråditigutdlo misingnarsiv-
dluarnerussumut. taima Kalåtdlit-nu-
nåta OKalugtuagssartainik angnikitsu-
nguångordlugo erssersitsineK Apiollår-
Kap ugtuinerdlungnerinut iluarsiniar-
neruvoK, nalunaerfiginiautigalugo iki-
ortigssaKarpatdlåmaviångitsoK Hans
Egedep encåissutigsså KåKap Kånit nå-
kartinialeruniuk. Hans Egedep Rin-
kivdlo erKåissutigssaisa sumivfing-
mingninigssåt piumagavtigo, Apollor-
Kavdle OKausisa ingassagpatdlårnerat
iluarsinarusugdlugo.
Sæt det bedste på bordet...
Plumrose konserves er Deres garanti for
friske og sunde kvalitetsvarer.
Plumrose konserves er let og lækker mad -
legende let at tilberede.
Sæt Plumrose på bordet hver dag - så får
De ros af hele familien.

PLUMROSE
B. Lynge.
* På motorerne i Grønlands elværker og kraftcentra-
ler står bogstaverne B & W, som bekræftelse på, at
Burmeister & Wains verdensomspændende erfaring
står bag og sikrer økonomi og driftssikkerhed.
•fa Kalåtdlit-nunåne lngnåtdlagissiorfingne ingerdlatau-
ssut llisarnautltut nalunaekutaicarput B & W, tåunalo
Kularnavårutauvok Burmeister & Wain’lp silarssuarme
tamarme mislligtagarisimassalsa tamåko isumangnait-
sdnlgssait akikltsOnlgssaitdlo Kularlssarlaerutltlslmagal.
MOTORER
BURMEISTER&WAIN
København Danmark
15