Atuagagdliutit - 23.02.1978, Page 17

Alfred Toft
NUK .NUUK
Kanga månalo___
Poul Egedep titartagå ungorissulerdlutik kalåtdlit tugtuniartarnerånik.
Poul Egedes tegning af grønlandsk rensjagt med klappere.
(nangitaK)
(Giertrud Rask uviminit ukiunik
13-inik utorKauneruvoK).
Hans Egedeme kalåtdlit issåine
KanoK ipa?
tamaviårpoK Kalåtdlit-nunåta
apostelerisangmane, Kalåtdlit-
nunanut perérsimavoK palasiuv-
dlune Gutimit kungimitdlo aut-
dlartitauvdlune.
Hans Egede Kuiasårajugtungi-
laK, kisiåne ilungersortorujugssu-
vok sulianilo ilungersutdlugo. å-
ma piumassarå avdlåtaoK taimai-
siusassut.
— kinaunine suninilo kialunit
Kularisångingmagit palasitut å-
norårssuane atortuåinarpå — i-
ssigkaluatdlarångatdlunit.
mardluk tamaviårdlune angu-
niagagssarai: niuvernerup kiser-
måuneKarnigsså åma ugperissar-
siornerup kisermåuneKarnigsså.
niuvernermut lungassune hcl-
landimiut akeråuput, angåkutdle
kingusingnerussukutdlo åma Ka-
tångutigingniat ilagingni^ agssor-
tugagssauvdlutik. tamåko tamar-
mik atorsinaussat tamaisa ator-
dlugit akiorneKarput.
hollandimiut Katångutigingni-
atdlo mianerssordlune silatusår-
dlunilo akiugagssaussut eskimut
kulturiat såkortunerussumik aki-
omeKarsinauvoK.
Hans Egede sungitsunik avata-
ngisseKarnerminik påsingnigpoK.
nåkutigdlissorai umiarssuarmiut
angisut pissuserigsårnigssamik
sianigissaKångitsut sumilunit ila-
gissartagkane. kalåtdlit silatusår-
tut nigorsimaniartarpåt. kalåtdlit
silagssorigsortaisa ilåt, angåkoK,
nåmagtorångamiuk naligissami-
sut issigineK ajcrpå iluarisanagu-
lc, Egedep OKalcrujutarpå, KUia-
sutigssångortiniarssarissardlu-
gulo imalunit ilagingnigtiminut
unatarKussardlugo.
taimaisiornikut angåku't nika-
narsarniarneKartarput ilisiniaku-
j ugtuinartut issigineKartilerniar-
dlugit. eskimut ilernue takordlu-
garidlo tamarmik téssaulersiniar-
neKarput „ilårsinerinait" ugperi-
ssapalåtdlo. Tornårssuk téssau-
lersineKarpoK Diåvulo — taigutå
isumaKaraluarpoK „tornånguaK a-
jungitsoK", månale ajortorpagssu-
arnut tungatineKalerpoK.
sujunertamut sutdlunit sékugi-
neKarsinåuput, Hans Egede tai-
ma isumaKarsimagunarpcK.
taissarpåt Pellesté imalunit pa-
lase, oKauseK præst kalåtdlisu-
nguinardlugc. ilaisa åma taissar-
simavåt CKalugtoK, periarfigssat
tamaisa oKalussivfiginiartarma-
tik. tusarnårdlugc- ilåne Kasunar-
sinaussarpoK, taiméitumigdlo o-
KaIug*:oK tikiukångat kalåtdlit Ki-
månialersarput. oKautigineKar-
tarpoK igdlune oKalussigångat i-
låne påp kigdlingane sigssuerto-
KartartoK inungnik anitsailiui-
ssunik.
Hans Egedemut pinerdliniar-
nigssat ardlaleriardlune ilimanar-
sissarsimagaluarput, nakimaitsu-
migdle iliuseKartarneratigut pi-
ngitsortineKartarsimåput.
nunasissut Kalåtdlit-nunånut
pinerånile kalåtdlit kulturiat a-
seroriariulerérsimavoK, inger-
dlautsimutdlo scriusigssaKéngit-
dlat.
aitsåt sujugdlerpåmik oKalug-
tuarissaunerme tusarneKarpoK
kalåtdlit ingerdlautsimut scriu-
sigssaKångitsut.
nunasissut såssutisavdlugit ka-
låtdlit årdleriput, t.aimaisioralua-
runik akiuneKångitsornaviånging-
mata — akiniaivdlune toKutsi-
ssarneK eskimut kulturiånut ilau-
vok, kisalo danskinit ånilårteru-
jugssuarneKarsimåput. tamåna
pivdlugo Hans Egede nangmineK
ima agdlagpoK:
„pissutigssamik erKarsarsima-
vunga oKarfigisimavdlugitdlo i-
nupalåt silaitsuliortutdlo ikio-
Katigipilulersimassut maung-
narniardlutik kalåtdlitdlo touu-
niardlugit, tåukunungalo Ku-
ngivta igdlersugagssångortisi-
mavai, taimaitumigdlo maunga
nunamut autdlartisimavåtigut,
uvanga iliniartisagavkit.
pissuserigsårunik, åmalo OKaut-
sika iliniartitsinikalo malerua-
rumagpatigik igdlersorneKar-
nermingnutdlo akiliutitutKunge
orssumik tuniumagpåssuk, tau-
va tåussuma akornuserumavå
inupalåt tåuko maungnarniar-
nigssåt ajoKusiniarnigssatdlo,
taimdingigpatdle tauva uvagut
mdngånit autdlåsaugut, tauvalo
inv.valåt maunga tikiukumårput
kalåtdlitdlo såssutdlugit.
inunquåkuluit tåuko ugpiassu-
gamik ersilersardlutigdlo nalu-
naersimaput piumassarissavti-
tut iliorumavdlutik tuniussiu-
mavdlutigdlo.“
kalåtdlit ersisårdlugit pissusitor-
Kanik åtåssiniarnerat nakussagti-
på. nalussanut ersinerup nalunge-
rigkavtine tamatigut ikiortigssar-
siulersitarpåtigut. kisiane palasip
sujunertame pingårnerssåt angu-
vå: kalåtdlit tcrKigsisimajung-
naersitdlugit OKalukuminartu-
ngcrtitdlugitdlo.
ersinerup såimarsaissugssat pi-
ssariaKalersitarpai — sut tamaisa
erKarsautigalugit nunasissut ajor-
tugssamik erKarsauteKångitdlat.
angåkup igdlaruautigssångorti-
taunine norKitdlautiginartugssau-
vå, kalåtdlitdlo erKåmiorissat pi-
ssuserigsårdluarput, incKåmut a-
sangningneK OKaluserissardlugo
sapåtikutdlo tugsiartardlutik.
periarfigssane åssiglngitsune
Egede angåkuartussivdlune na-
korsainiartarsimavoK (ilerKuliuti-
gissartagaisa ilagåt nåpautinik a-
jcrungnaersainiartarneK inup é-
nerissåta nalå supordlugo).
pingårtumigdle Giertrud Rask-
ip mérKatdlo kalåtdlit asangni-
lersisimavait: nuliaussup anånau-
ssutut sapipalugtumik iliortarne-
ra méraisalo (mérait ukuput:
Pcul (1708—89), Niels (1710—82),
Kirstine (1715—86) åma Petronel-
le (1716—1805)). nakimaitsumik
pissusilersornerat tiguartivfigiv-
dluinarpait. naggatåtigume ka-
låtdlit Kanigtorissaisa pingårtit-
dluinalerpåt ilaKutarit Egedekut
ajoKuserneKånginigssåt.
kingusingnerussukut pisimassut
Egedékut kalåtdlitdlo sule såkor-
tunerussumik ataKatigilersipait.
sujunertat ajungitsut ugpernar-
sautigssarsigamikik ugperissaK
nutåK kalåtdlit iluarileriartuåler-
påt, avdlatut Kinigagssatut pina-
gc, kisiane pisorKamut sanigdliu-
tagssatut. ilumorsårpalugtumik
iakutitsinigssaK pilertortumik i-
likarpåt.
inuime pissusiat imåipoK, aker-
dleringnerit ersserKigkaluartut-
dlunit inuvfigisinaussardlugit.
palasimiuna angåkorssuaK!
Hans Egede allkutaKarpoK:
kultiliorniarssarissarpoK. kisiane
eiKartugagssaK tåuna pisangana-
raluartoK „Hans Egede kultilior-
niarssarissarnerdlo" atuagkap
kigdligssåta avatånipoK.
ajcKersuiartcrtitat taorseråutut
nikatdlujuitdlutik atorfingming-
nik Hans Egede anersåva ator-
dlugo ingerdlatsinerat kalåtdlit
sångniarnerånik nagsatanarpoK,
åmalo 1700-kut nålinartutdle Ka-
låtdlit-nunåt kristumiungortutut
nalunaerutigineKarsinaulersima-
vok. Nup erKåne ilaKutarit kui-
simångitsut kingugdlit K’ugssung-
mut pulariåne Nugårssungme na-
jugaKaraluarput, tåssanilo igdlu-
kuat sule takuneKarsinauvoK.
Hans Egedep Kalåtdlit-nunåne
sulinine iluagtingitsortutut nang-
mineK oKautigisinauvå: kuisima-
ssai tamardluinangajangmik ku-
pernerssup nalåne toKusimåput
„Nup avangnåne 20 milinik u-
ngasissusilingme kujatånilo 10
milinik ungasissusilingme i-
nungnit 1200-nit 8 kisimik ami-
åkuput — Nuap umiarssuåni-
tut amerdlaKatiginardlugit".
niuverneK iluagtingitsorpoK, to-
Kup ajunårneritdlo maligpåt, ki-
siåne Egedep atugardliutit tamai-
sa atorpai aulajaitdlune, ajåupi-
ssane tigumivdlugo bibelilo uner-
migdlugo, sordlo Saabyp (erKåi-
ssutigssiaK nåparneKarpoK 1921-
me) erKåissutigssaliånit nalungi-
kigput. sulinermine Kasusuitdlu-
ne. kalåtdlit iluaKutigssåt tama-
tigut sujunertaralugo.
ilungersoKalune suliane sujung-
nailerscK påsigamiuk isumatsa-
ngårnermine soraerniardlune ki-
nuteKarpoK, åmalo Giertrud Rask
toKungmat niaKulårtungungajag-
dluinarpoK. nikatdlungaKalune ti-
mukartarpoK aliasungårdlunilo
nalunaeKutap akunerpagssue ko-
rorssuarme måna imeKarfiussup
avangnåtungånitume ujarKame
igsiassardlune.
takugssauvcK Akia, nuna pu-
kitsc.K KagtunerasårtoK issigisi-
naussaK tamåkerdlugo, sermer-
ssuarmut atåinardlune. avangna-
mut takugssauvcK kangerdluk si-
ligtoK tungujuårtoK iluliarasår-
tordlc. kangimutdlo KåKarssuit
portusut ivnårKigsortagdlit ingé
aputitagdlit, takugssåuput.
palasip issigisså tårsisimavoK,
ukissivordlo. uvdlune tåukunane
kalåtdlit palase nåpikångamiko
ånilångavdlutik issigissarpåt.
Gutip Kimagsimavå!
kisiane Hans Egede Kororssuar-
me ajunångilaK tugpatdlersautig-
ssarsivoK Esajap oKausine kalåt-
dlitdlo aulajåissusiåne, mérKani-
lo pikorigsut nuånårutigisinauvai.
tåssalo Kalåtdlit-nunånik inuv-
dluarKussinera tåssaulerpoK
„Kuvdlit avKutigalugit Kungu-
jungneK". tamåna pivoK 1736-me
aussåkut.
Danmarkime ilagsivdluarneKar-
poK. sujunersutå maligdlugo se-
minåria KøbenhavnimitoK piler-
sineKarpoK Kalåtdlit-nunåne ajo-
Kersuiartortitångortugssat ilini-
artitaunigssånut, tåssanilo suju-
lerssuissungorpoK.
1740-me Kalåtdlit-nunåt piv-
dlugo biskopingortineKarpoK.
Hans Egede pivdlugo OKalugtu-
agssanut ilauvoK angerdlalerame
Giertrud Raskip timå nagsarsi-
mangmagc. 72-inik ukioKardlune
toKuvcK, kigsautigissanilo malig-
dlugo nuliame sanianut ilineKar-
dlune. (Hans Egedep Giertrud
Raskivdlo ilerre navssågssaujung-
naersimåput).
Hans Egede europamiut sujug-
dlersaråt ukiorpagssuarne kalåt-
dlinik inoKatigingningnermigut
eskimut kulturiåne inugtutdlo pl-
ssusine påsisimassaKardlualersi-
massoK, tåssa sujornatigut Kalåt-
dlit-nunåliartarsimassut nunap i-
nuisa igdlcKarnerinut tungassut
pivdlugit piniartausilo pivdlugit
Kagdlinarsicrtumik påsissutig-
ssarsisitsissarsimangmata.
kuinigssåt sujorKutdlugo kalåt-
dlit kristumiussutsimik påsing-
ningnigssånut angnertunik piu-
massaKartarpoK, maligagssiuiner-
migutdlo eurcpamiut inoriausiå-
nik kalåtdlit iliniartipai. — tåu-
ko tamarmik pissariaKavigsumik
tungavigssåuput kingorårtaisa a-
ngussaKarnigssånut.
Hans Egedep sulinerane agssu-
arnåissusiata angnerpårtåt unau-
juarpoK: angalanermine sujuner-
tå angussarissålo tåssåungitdlat
inugtut iluanåruteKarnigssaK, ki-
siåne kristumiussutsip siaruarti-
gaunigsså åmalo Kalåtdlit-nunåta
Danmarkimut atatitaorKilemig-
sså.
taimåitumik pissutigssaKardlu-
ardlune ilerrata ujaragtåne ag-
dlagsimåput:
tusåmassax Norgeme —
nersortarialik Danmarkime
erKaimajuagagssaK Kalåtdlit-
nunåne.
kalåtdlit
kalåtdlit pisussutinik kigsauteKå-
ngitdlat pissariaKarnerpånigdle
peKarnigssartik taimågdlåt kig-
sautigalugo. perKumauterpagssu-
arnik katerssineK ajorput, kisiåne
inunigssamut perKingneruvdlo a-
tatinarneKarnigssånut pissaria-
Kartunik taimågdlåt peKartarput.
åmale sipåtdlarKigsorujugssu-
put nerissakilåraluarunigdlo nå-
magigtartuvdlutik, taimalo nuna
eurcpamiut suisagdluinartutut i-
sumaKarfigissåt kalåtdlit issåine
pigssaKardluartuvdlune.
pit ingmingne naliligtut issigi-
neKångitdlat, „pingcrtitardlo pit-
sångorsarneKarneK“ ajorpoK ikår-
tarfiliornikut, umiarssualivilior-
nikut, avKusiniatigut il. il.. Ka-
Kutigut igdlut atortorissatdlo pit-
saunerussumik kussanarsagau-
ssarput, kisiåne angneruniajui-
neK manigunerdlo sagdliutineKar-
nerpåuput åmalo angnikitsungu-
galuitdlunit nuånårutigineKar-
tardlutik, sordlo ujarak pinersoK,
naussu^ nunavdlo kussanarssusia.
piniutait atissaitdlo kussanarto-
rujugssuput sujunertamut aulaja-
ngigkamik ilusilersugauvdlutik.
inuit
Rousseau kukuvoK OKarame, inuk
inungutsiminit ajungitsugaluar-
tOK. Spinoza (Baruch Spinoza
1632—77 juteK erKarsarnertoK)
påsingningnerusimavoK:
pissusiviussume ajungitsumik
ajortumigdlunif taineicartoKar-
sinåungilaK atautsimordlune i-
sumaKatigissut malisagåine, tå-
ssa kinalunit pissusiviussumitOK
taimågdlåt aperissarmat suna
ingminut pitsaunerpaunersoK,
åmalo suna ajungitsunersoK a-
jortunersordlunit aulajanger-
tardlugo nangminerdluinaK i-
sumane maligdlugo åmalo isu-
maKarångame nangmineK kisi-
me iluaKutigisavdlugo, åmalo
inungnut avdlanut ingminungit-
sok akissugssåussuseKarnine
misigisanago...
inuit amerdlanerssait inatsisinut
ilerKunutdlo ilcrdlikut agssortui-
ssugaluarput. kisiåne kikut ta-
marmik kiserdliorneK ersissute-
Karfigåt, kinalunit kisimitdlune
inussoK nåmagtumik nukigssaKå-
ngingmat ingminut igdlersusav-
dlune inuneruvdlo atatinarneKar-
nigssånut pissariaKartunik pig-
ssarsiusavdlune,
(nangisaoK)
Annoncér i
GRØNLANDSPOSTEN
17