Atuagagdliutit - 02.03.1978, Page 13

Alfred Toft
NUK.NUUK
Kanga månalo_
1721-me aussakut Hans Egede Nup erKåne kangerdlungnut angalaorpoK
nunaKarfigssarKigsorsiordlune, tikisaisalo ilagåt K’orKune Kavdlunåts'ia-
KarfiusimassoK, måne takuneKarsinaussoK.
Allerede i sommeren 1721 berejste Hans Egede fjordene ved Nuuk og
fandt „vel een og anden smuk plads at bygge på", bl.a. K’orKut, som s'es
på billedet.
(nangitax)
taimåitumik inuiaKatigingne år-
Kigssugausimassune inorusugtar-
pugut.
inoKatigingneK aVKutigalugo,
inoKutit kisimik inoKatigineKara-
luarpatalunit, pilersarput misi-
gingneKatigingningneK, ataKati-
gingneK inoKåmutdlo asangning-
neK, taimaisivdlutigdlo OKautsit
måko pfngortarput „nalungeKati-
gingnfssut“ åma „ilerKorigsår-
neK“.
tåssalo piginåussutsit „ajungit-
sut“ tamåko tamarmik tåssåu-
ngitdlat inungutsimit pigissat, ki-
siåne iliniagkat ilikagkat kultu-
rimutdlo tungaviussut.
taimåitumik onauseK kultur
navsuiarneKarsinauvoK imatut „i-
iiniarsimassarput“ (éssiginago pi-
ssuseK: „inungutsimit pigissar-
put“).
kulturit tnardluk
inuiangnik mardlungnik avigsår-
titsissut, sordlo åssersutigalugit
Kavdlunåt kalåtdlitdlo, tåssåu-
ngitdlat inup inungutsimit pissu-
sé, kisiåne kulturé.
kalåliaraK inordlå« Kavdlunå-
nik angajorKårsialerdlugo Kav-
dlunåt najugånut tungassune ag-
dliartortikåine, méraK kalåliuna-
viångilaK, kisiåne KavdlunåK,
taimatutdlo åma isaoK Kavdlunå-
varaK kalåtdline agdliartortikåi-
ne.
kulturit mardluk éssigingmik
kulturikut tungavigdlit atautsi-
mut katiguneKarsinåuput, sordlo
Tunume taimatut pissoKarsima-
ssok, kulturip åipå avangnånit åi-
pålo kujatånit tåssane ingming-
nut nåpingmata.
isumaKarnarpordle eskimut eu-
ropamiutdlo kulturé ima åssigi-
ngitsigissut, ingmingnut akuleru-
nermingne imertut uliatutdlo it-
dlutik — ingmingnut akuleruti-
vigsinaunatik.
atuartugssap isumane tåssane
isumaKataussup påsisinåusavå, a-
ngutit ukiune 250-ine Kalåtdlit-
nunåt pivdlugc akiusimassut su-
nik suliaKarsimåsassut.
isumaKartcKaKinane akiuneK
tåuna igdluinarsicrtusimassoK,
nauk agdlagångordlugit nalunae-
rutit igdluatunganåni) sarKumer-
simagaluartut.
amåtaoK atuartugssap påsisavå,
kulturip „Kagfasigsup“ åma „å-
pasigsup“ ingmikortinigssåt piviu-
ssungortineKarsinåungitsoK, tå-
ssaungmaiame kulturit mardluk
tamarmik ingmikut sangmiveKar-
dlutik ineriartorsimassut.
Kipling *)
(Rudyard Kipling 1865—1936 lu-
luk atuagkiortoK).
— sordlulo Kipling onartoK:
„nåpingiséinåsåput".
Imerigsunutdle uterKeriarta.
Norne
Nuuk imalunit Norne, sordlo tai-
mane taimatut agdlangneKartar-
simassoK, oKalugtuarissaunerme
sujugdlerpåmik taineKarsimavoK
1721-me, uliap ervnguvdlo aku-
liuniaraluarnerata sujugdliup i-
luagtingitsortup kingcrna uvdlua-
lunguit Kångiutut. kalåtdlit aut-
dlarsimåput, Hans Egedelo ujar-
tcrniardlugit au'dlarpcK:
„augustip 12-iånit 15-iånut a-
KugtoK ilagalugo nunavingmu-
karpunga kangerdluit xanox i-
ssusiat misigssoriartordlugo, ta-
månilo navssårårput igdlulior-
figssarxigsorujugssuax, narssa-
icardlunilo kussanartunik ivi-
galingnik nerssutautit nerivfi-
gisinaussånik, kisiåne umiar-
ssuit avKutigissartagdnik unga-
sigpatdlårdlune, Kexertanit a-
vatdlerningånit 2—3 milinik i-
lorpasingnerussumingmat."
aitsåtdle jutdle KanigdlissoK inuit
Nome-me najugagdlit atåssute-
KarfigineKalerput, taménalo ima
pivoK:
ukalerniarneK aKigsserniarnerdlo
„jutdlisiornigssavtinut nutårtu-
gagssaKarsinaujumavdluta k a-
terssuilerpugut axigssinik jce-
kertame najugkavtine pissari-
neKarsinaussunik. uvdlut ta-
maisa aKigsserniartoKartarmat
Kex ertardlo mikissuinaungmat
atcigssit ikiliartorput, taimaing-
matdlo isumaliulerpunga inuit
ilait nunavingmukartiniardlu-
git, igdloKarfivtinit 2 milit mig-
ssiliordlugit ungasigtigissumut,
aussaunerane kalåtdlit igdlue i-
noKångitsut tåssane takusima-
gavtigik, tåssanisangmata sapå-
tip akunerisa mardluk migsså-
ne ukalerniardlutik axigsserni-
ardlutigdlo.
tåssungale pigamik påsivåt ka-
lålerpagssuif igdlut tåuko atu-
lersimagait.
utinarusugsimagaluarput, uv-
dlordle xaumanikingmat unu-
lerérmatdlo uninartariaKarsi-
måput.
perxautåne kalåtdlinit akueriu-
maneKarsimångitdlat, påsiga-
mikigdle unuåkut angalasinåu-
ngitsut åmalo xiangmata kisa
igdlumingnut isertipait igdlusi-
sitdlv.gitdlo igdluarånguame ar-
narKuåssåt mardluk kisimitdlu-
tik najugåne, tåssanérKoriar-
dlugitdlo nangmingneu igdlu-
mingnut isdput.
najugaKarneK sivitsorneKarpoK
unuame kalåtdlit pigårtoKarsi-
måput inugtavta ajortumik ili-
ornigssåt årdlerKUtigigamiko,
uvdlorulermatdlo autdlarxuga,-
luarpait, anordleKingmatdle i-
ssexalunilo inugtavut kanger-
dhikut ikårniarsinausimångit-
dlat, taimaingmatdlo tuniusi-
naussatik tuniutariaxarsimav-
dlugit uninganigssamingnut a-
kuerineKarKuvdlutik anorikit-
dlinigssåta tungånut.
uvdlut pingasut tåssaniput, ing-
mingnutdlo ilisareKatigilersi-
måput kalåtdlitdlo inugsiarner-
sorujugssuångordlutik kivfar-
tussiumalerdlutigdlo.
igdlut
tåssane najugagdlit inuit 150
sivnersimavait, arnat mérxatdlo
ilagalugit, igdlumilo atautsime
inuit 30—40-ussardlutik.
nauk igdlue (ivssunik ujarxa-
nigdlo sanåt) avdlamik kiagsau-
teuångikaluartut taimågdlåt
Kutdlerssuarnik orssutortunik,
unuaK uvdlordlo ikumajuartu-
nik, KUtdlerssuitdlo atordlugit
nerissagssiortardlutik igane mi-
kissune, Kivdlertoraminernik
kångusangnigdlunit sanåne, ig-
dluisa. ilue ima kiagtigaut ati-
ssaKångingajagdlutik isersima-
ssardlutik.
inugtavta tikitdlutik oxalug-
tungmatigut tamåna tupigu.su-
tigissorujugssuvarput, sujorna-
tigut isumaKaraluaravta igdlu-
mingne kiagsautexångivigsut,
taimaingmatdlo nagdligissar-
dlutigik takordlortardlugulo nu-
name taima issigtigissume najo-
ruminaitsigissumilo inuniarne-
rat Kanon ilunger sornartigisi-
måsassoK; månale påsivarput
igdlue uvagut igdluvtinit ki-
angnerujugssussut.
oxalugtuarput arnat uvdlormut
merssordlutigdlo atissaliortar-
tut taimaingajagtunigdlo, angu-
titdle nunåkut imåkutdlo inu-
ssutigssarsiorlardlutik.
Aroch åma Aron
ilåta atigdlip AROCH inugtav-
ta i låt atilik Aron nuånarilivig-
simavå atérigkamik, ajungitsu-
migdlo ilaminut orcaluserisi-
mavdlugit, agdlame unukut
sanianut inarsimavdlune ilagiu-
alerdlugulo.
tikeråt
inugtavut angerdlarérmata na-
jugkamit tainexarérsumit ka-
låldlit mardluk tikiuput unuiv-
figalutalo, iluasårfigilårérivtig-
dlo autdlarxigput.
uvdlojc tåuna autdlarnerfigalu-
go kalåtdlit ornigtualerpåtigut,
iluarinexalerumavdlutalo suar-
ssunguanik tuniuåinartarpa-
vut.“
silaKarssuseK atornerunago iluag-
titsinerup atåssuteKarnigssaK a-
jornakusortoK pilerseriatårpå.
Hans Egede isertugssångorérpoK
pissutsitdlo pileriatårtut iluaKuti-
giniapatdlagdlugit. jutdlip kingor-
na nangminérdlune Nome-mut
autdlarpoK:
Hans Egede Nome-mut autdlarpoK
„21. januar (1722) erxarsalerpu-
nga kalåtdlit inugtavta unuiv-
figisimassait orningniardlugit.
kalåtdlit ilagsivdluarpånga, u-
nukutdlo igdluarxame inexar-
xuvdlunga inugtåkalo inexarfi-
gissagssavtine, taimåitox suar-
ssungnik nagsatavnik tuniorar-
dlugit igdluisa pingasussut ar-
dlåne igdlusiumalerpunga, tåu-
kulo ilagåt igdolrujugssuaK inuit
50 sivnerunardlugit arnat mér-
xatdlo ilångutdlutik inigissåt.
Kutdlé ikumajuarmata igdluata
ilua kiagtorujugssugaluarpoK,
kisiåne uvavnut tipexarinarto-
rujugssuvoK tipimik taima itu-
mik sungiusimassaKånginama.
angutit arnatdlo igdlup iluani-
tut atissaKångingajagput, tai-
mågdlåt naitsunik xardlérångu-
aKardlutik tamaKånginertik i-
ssertornialåginardlugo.
Aron KimatauvoK
uvdlåkut anger diar dlunga aut-
dlarxigpunga angutdlo tåuku-
nunga uimagdlugo atilik ARON
AUGUSTINI SØN (tåssa tåuna
ilåta nuånarilersimasså, tåssa
åssingajånik atexarame, tåssalo
AROCH), misiligkumagavko
nv.ånarilersinauneråt, tauvalo
sujunertaråra sivisumik tåuku-
nanitiniardlvgo, tåssa uvdlor-
mut ilagiuardlugit oxausé ili-
niåinarnagit, kisiåne sumigdlu-
nit påsissaKarsinåusangmat, xa-
noK issusé påsiniarsinaorKuv-
dlugit uvavtinut iluaKutausi-
naussugssat.
inuk tåuna aulajaitsuvdlunilo
erKarsardlvartarpoK manigor-
dlugo OKalutariaKarsimavara
neriorssordlugulo niuverniaxa-
tigingnut ajunginerpåmik ner-
sualårumavdlugo.
avalagkama påsigamikulo Aron
KimataussoK sigssamut arpaliu-
put aulaterivfigalungalo uter-
Kerxuvdlunga inugdlo ximatau-
ssok aerxuvdlugo, kisiåne tuså-
ngitsussårpåka imalunit taku-
ngitsussårpåka.“
nungmiunik nånitserKårneK taima
ingerdlavoK. Hans Egede iluag-
titsivoK.
månalo atuartugssap Hans Ege-
dep agdlagtausia sungiuteréru-
narmago ilångusserKilårta:
Nome-mit autdlartitat
„1. februar: kalåtdlit pingasut
najugkamit tåssånga pissut u-
vavtinut tikiuput oxalugtuar-
dlutigdlo Aron ajungitdluinar-
toK, ajortumigdlo iliorfigisima-
nago, xinuvigalutale angerdlåu-
kiartorK.uvdlugo. månalo tuni-
ssutiminermik tunissariaxarsi-
mavåka ajxingisårfigisimang-
måssuk.
angerdlartugssångormata Aron-
imut agdlagånguit nagsarxuvå-
ka, autdlarxautånile tigujumå-
ngikaluarpåt ajortumik isuma-
xåsasoralugit årdlerigigamiko.
taimåitcK Egede isumaKarpcK A-
ron aineKartariaKångikatdlartoK.
akornumik pérsitsiniartugssap su-
liagssane sule nåmagsisimångilå,
kisiåne:
13-iåne niuvertoK inugtavta i-
lait ilagalugit Aron Augustini-
søn ornigdlugo autdlarput på-
siniardlugo kalåtdlit akornåne
Kanon inersoK,
xanigtukut ilaisa ardlaleriar-
dlutik kamagsårtarsimagamiko
åmalo savingnik avdlålungnig-
dlo nagsatarissainik arsårsimav-
dlvgo, inugtavut aggersut påse-
riaramiko najunigssartik årdle-
rigilerdlugo autdlarsimåput, tå-
s same sujorasårsimangmat ik
tikiukuma xanox. iliorfiginexar-
simanera pivdlugo akiniåisagu-
nartunga.
(nangisaox)
Ålup kalåtdlinik pigigsunik titartagå Kissungmut kigartugaK avdlauvatdlårunångilaK Hans Egedep nalåne igdlu-
nit.
Arons træsnit af velhavende grønlænderhus er nok ikke ret meget anderledes end huse fra Hans Egedes tid.
13