Atuagagdliutit - 17.04.1980, Side 18

AG
ulia navssåK angisoK
1977-ime Alaskame Barrowime Inuit atautsimérssu-
arnerat sujugdlex tusarnårtuvfigismardlugo Philip
Lauritzen kangimut autdlarpox Knud Rasmussenip
igdlerne atuardlugit. unigfigerxårpå Alaskap avang-
namut kangiane Prudhoe Bay. uliasiortitsexatigTt
tåssane nanisimavåt silarssuarme uliaxarfTt angner-
ssaisa ilåt, tåssanilo autdlarnerpox uliasiortitsexati-
gTt nunarssuarme tamarme uliasiordlutik oxalugtu-
agssartåta ingrmkortuisa ilåt nutåx.
agdlagtox: Philip Lauritzen
nugterissox: Otto Sandgreen
Prudhoe Bay-ime AlaskamTtume navssårnex kigdligalugo issigtup nunaine augtitags-
sanik ujardlerneK pimSrutdlugo autdlarti'nexarpoK. åssilissame takugssåuput uliasiord-
lutik Kivdlerissut. kilométeritut atautsitut ititigissoK tikitdlugo xivdlerivfigssarpåt.
Prudhoe Bayime tingmissarto-
Karfik Dead Horsemik atenar-
poK, naggaterpiånutdlo neriugsi-
magaluarpunga, sila erssemig-
dluartume mitarfikut cementiu-
ssukut ingerdlagavta, inuiaKati-
gingne nutåliaussune sivikitsu-
nguamik takussagssarsiusavdlu-
nga. kisiåne ilångauserissunit mi-
tarfingmut arKamuneKångila-
gutdlunit. ilaunerput tåukuner-
putdlo nalunaerssorneKarérsima-
vok, Barrowime, tingmissartor-
dlo Canadamut pitinane angmar-
neKåsångilaK. nåmaginartaria-
Karparput uliasiornermut atortu-
terujugssuit sutut napassuliarta-
ligssuartut itut Amerikame
avangnardlerme OliaKarfit ang-
nerssånik avatangissut igalånit
issigingnåsavdlugit. nunat kitdlit
suliorfigssuaKarnikut kulturiata
flliamik gasimigdlo pingitsuisi-
nåungissusianut ugpernarsaut
ineriartornermutdlo eskimut kul-
turiånik avdlanit tamanit uloria-
nartorsiortitsinerussumut åsser-
sutitut åssiliauvdlune. månimiu-
na inuiait OKalugtuarineKarnerå-
nut pingårutenartume nunane
issigtume filiaKarfit sujugdler-
ssåt nanineuartoK, tamatumunå-
kutdlo nunat issigtut tamarmik
atautsikut nunat kitdlit aningau-
ssarsiornikut soKutigissaKarfiå-
nut ilångutitauvdlutik.
»arnat xatångutigTt arfinex-
mardluk«
Knud Rasmussen 1924-me Bar-
rowimukardlune tamaunamuka-
me taimågdlåt ima OKarsimavoK:
»Harrisons Bayime, matuma Ka-
nitånltume aput itisoK nåmagtor-
parput avKutigssavta sivneranut
tamarmut taimaitdlune. aputi-
mernit mångertuinait Kingmit
aluinut nipussorput alumingnig-
dlo aunårtulerput. Kingmit pit-
saunerpåt ilarpagssuisa tumait
apume Kaugdloringme augpalug-
tuinåuput«.
uvdlume Knud Rasmussen
Kingmilo unuisinåusagaluarput
uhamik sulivfiutileKatigit akuni-
tarfiutaisa akimassut mardluk ar-
dlane, unuamut atautsimut 500
dollarsit, neriniartarfigdlit,
eKaersårfigdlit, TV-kut Kåuma-
taussåkortitanik issigingnårutig-
dlit, nalunguartarfigdlit. orpitu-
arssuan tatdlimagssånik Thule-
mit ilisimassagssarsiornerme
18.000 kilometerinit sivnerdlugit
isorartutigissume takuneKarsi-
massoK akunitarfiup isemårfiani-
poK sågfigingnigtarfingme. ukiut
uliamik atortonarfiussut autdlar-
tilerKårneråne Knud Rasmussen-
ip Prudhoe Bay avKUsårsimavå.
tåssame 1920-korpiane Venezue-
lame kangianilo Kiterdlerme ulia-
Karfigssuarnik sujugdlernik nav-
ssårtoKarpoK. navssåtdlo tåuko
tåssåuput Europap kitåne USA-
milo inuiaKatigingnik atugarig-
sårtunik tungavilissut — åmale
amerikamiunik uliasiortitseKati-
gigssuarnik aningaussauteKani-
ssunik nunarssuarme aningau-
ssarsiornikut tarrartut itumik nå-
lagkersuissungortitsissut. inger-
dlatseKatigigferujugssuit tamå-
ko amerdlasutigut nålagauvfing-
nit amerdlashnit aningaussanik
ingerdlaortitaKarnerussartut ine-
riartorneK tamåt nålagauvfigiler-
påt, pingårtumik 1930-t erKånit,
ingerdlatseKatigigfit anginerpåt
ilait arfineK-mardluk, sordlo ilåti-
gut Shell åma Esso (Exxon),
atautsimut kåtumata (»arnat Ka-
tångutigit arfineK-mardluk«) arå-
biamilo uliaKarfit akunermingne
avguardlugit akinut åssigigsunut
silarssuarmilo niomutigssiorneK
åssigingmik årKigssunenartitdlu-
go.
nunane aråbiamiunik inulingne
pissaunermik tigumissagdlit tai-
manikut ima sångitsigiput uliasi-
ortitseKatigit tåssaulerdlutik ta-
manik aulajangersaissut, nauk
tamåne sulinigssamut akuerssi-
ssutåinarnik penaraluardlutik.
nålagkersuissunut akilerårute-
Karnermikut uliamik piainigssa-
mut pisinautitaunernik pigissa-
Kalersimåput, sivitsungitsordlo
uliamik minguiaineK, agssartui-
neK nunanilo sulivfigssuaKarfiu-
ssune ingmikortualungnut tunini-
aineK tamaisa OKartugssauvfigi-
leramikik kigdlenångiussartumik
ingmingnut iluanåruteKartisinåu-
put.
uhamik ingerdlatseKatigigfig-
ssuit sorssungnerssup kingugdli-
up kingornatigut pissauneKarner-
pångorsimåput Europamit kit-
dlermit, USA-mit Japanimitdlo
inugtarissaminik piorsaeruigtug-
ssångortumit uliamik pigssarsiu-
manermut ingerdlanataussumik.
uliamigdlo pisissartut uhamik pi-
ngitsuisinåungissusiat suliorfig-
ssuaKarnermik agdliartornerinut
ingerdlanataussumik agdliartui-
nartitdlugo tauva nunat uliamik
niorcutigssiorfiussut aulagsagsi-
mårniartalerput. 1948-Kalinartor-
dlo Venezuela nunanit kinguarsi-
manerussunit uliaKaKissunitdle
sujugdliuvdlune akuerssissute-
Kartarnermut periausiussut tai-
manikut atortut taimaititipai piu-
massaralugulo uliamik ingerdlat-
seuatigigfigssuit iluanårutåinit
50 procentimik pissarnigssaK.
1950-ime nunat aråbiamiut ar-
dlagdlit taimailiornermut maling-
nåuput, taimailiornermutdle sor-
dlo BP peKataujumångingmat pi-
gingneKatigigfiup ingerdlatari-
ssai Iranime nålagkersuissut nå-
lagauvfingmut pigissagssångorti-
pait. ingerdlatarissat nålagauv-
fingmut pigissagssångortineKar-
nigssanik ånilånganerup uliamik
ingerdlatseKatigigfit avdlat akile-
råruteKartitsinermut nutåmut tå-
ssunga akuerssitinartilerpai, tai-
maihornerdlo nunanut niomutig-
ssiorfiussunut sujornatigornit
anginerussumik pigssarsissutau-
leraluartOK taimåitordle uhamik
ingerdlatseKatigigfit sule iluanå-
ruteKartaKaut.
OPEC
1956-ime Suezime ajornartorsiu-
lernikut mianerssomussut sujug-
dleK malungnarsivortaoK, tåssalo
kangianit Kiterdlermit pigssarsi-
aussartut taimatut ingerdlåinar-
nigssåt pingitsugagssåungitsu-
mik isumaKarfigissariaKångit-
sok. aråbiamiut påsisimavåt uha-
mik pisiarititagkanut sujorasåri-
neK nunanut pisunut sujorasåri-
ssutit kimigtunerssarigåt taimalo
avKutigssamigdluartuvdlune i-
nuiaKatigit aråbiamiut nangmi-
nerssutigineruvdlugit ineriartor-
titsinigssamut. takusinauvåt ulia
agsut akikitsoK nunane pisissar-
tune KanoK pisungortitsisima-
ssok, nangmingneK inuiaKati-
mingne kinguarsimaneK ilunger-
sutigititdlugo.
umiarssuit uhamik agssartute-
rujugssuit Suezip ajornartorsior-
titsinerata nalåne nunat kitdht
suliorfigssuaKarnikut kulturiat
ånåupåt, nunanile aråbiamiunik
inulingne nålagkersuinikut ingmi-
nut tatigineK ineriartuinarpoK,
1960-imilo nunat uhamik nioruu-
tigssiorfit anginerpåt, tåssalo
Iran, Kuwait, Saudi-Arabia åma
Venezuela, nunatut uhamik avå-
mut tuniniaissartutut peKatigig-
fingorput, OPEC, kingusingneru-
ssukut nålagauvfingnit amerdla-
nerussunit ilånguvfigineKardlu-
tik. OPEC-ip suliagssarå akit au-
lajangerneKartarnerine suniute-
KarnigssaK, akit avdlångorångit-
sut atortutinigssåt nunatdlo ulia-
mik niorKUtigssiorfiussut soKuti-
gissait igdluatungiliutunut ulia-
mik ingerdlatseKatigigfigssuar-
nut nunarssuarmiunutdlo sulior-
figssuaKalersimassunut autdluta-
risavdlugit.
1959-eKalinartordlile, tåssa
OPEC-ip pilersineKarnera ukiu-
mik atautsimik sujomutdlugo
Amerikap påsivdluarérsimavå
KanoK ineriartortoKalersoK, inat-
sisit niomutigssanik emussiner-
mik naligigsaissut ardlaKartut,
Uhamik aråbiamérsumik akikitsu-
mik erKuneKartartumik kigdlih-
ssugssat, isumaKatigissutigine-
Karput. tåssame USA Europa-
mut kitdlermut Japanimutdlo
akerdhussumik nangmineK uliau-
teKangåtsiarpoK, kisiåne Ameri-
kap uliå gasialo KanoK akeKarner-
mut tungatitdlugo arabiamit pi'
ssartagkanut unangmigdlersu-
ngordlugo piarneKarsinaungilan-
taimaihornigssamut kangianit ni-
terdlermit ulia pineKartartOK aki-
kipatdlårpoK. aråbiamit uhap tai-
ma akikitsigineranik pissuteKar-
tumik, sitdhmaniarnermigdle pi'
ssuteKartumik pingitsuisinåungi'
ssuseK tåuna KimangniarneKar-
poK. taimåitumik tåukuninga er-
KiissineK kigdleuarpoK, Ohap
Amerikame anginerussumik ake-
Karnigsså pilersitdlugo taimaih-
ornikutdlo nangmineK nunagissa-
me nålagkersuinikut »isumang-
nåinerussumik« uhamik niomu-
tigssiornerup autdlartinigsså iki-
ordlugo. taimailiornerdle tamar-
miussumik iluagtitsivfiungilaK.
amerikamiut uhamik niomutig-
ssiornerat autdlartipoK, Oliamig'
die aråbiamit tikisitsissarneK
mingneruhngilaK, akerdlianigdle
angnerulinardlune. amerikamiut
atugarigsårdlutik inuiaKatigit
ineriartornerat ima sukatigaoK
nunagissame uhamik niomutig'
ssiorneK malingnausinaunane,
taimåitumigdlo amerikamiut —
taimatutdlume europamiut ja-
panimiutdlo — kangiata Kiterdli-
up uhånik akikitsumik pingitsui-
sinåungissusiat avdlångornane.
taima ingerdlaneKartitdlugo
nalunarungnaeriartuinarpoK nå-
lagauvfit kitdht tåssaunerulersi-
massut pissaunigdht marrarnik
isigagdlit, OPEC-ivdlo uhap aki-
nik agdliartortitsiuarneranut
ingerdlaKataussumik 1960-ikut
Kitemuneråne uliasiorfingnik av-
dlanik Kinigagssausinaussunik
ujardlerneKariartulerpoK. tåssalo
taimaniuvoK Nordsøme, Alaska-
me Canadavdlo issigtortåne ulia-
siorneK autdlartiniamissålermat,
nauk uhap aké nunat tamat niu-
veKatigingneråne ima sule åpa-
sigtigigaluartut tåukunane uha-
mik piaivdlune pigssarsiorsinau-
nigssaK akisuvatdlåsavdlune.
iluanårfiuvdluarpoK
1970-ikunile issigtumilunit uliap
pigssarsiarinera ingminut akiler-
sinauvdlunile aningaussatigut
iluanårfiuvdlualerpoK. 1970-imilo
kitåne nunat arajutsisinaujung-
naerpåt uhamik pigssarsissarne-
rit ajornarsiartortut. nunat
OPEC-imut ilaussortat ilaisa, sor-
dlo Libyenip, uhamik niomute-
Karnine angisoK migdlilertalerpå
taimailiornikut nunat OPEC-
imut ilaussut avdlat pingitsailiu-
mavdlugit KanoK akeKartitsiner-
mik ingerdlatsineK sukangnerne-
Inuit (ssigtormiut tamanit pissut atautsimérssuarnerat sujugdlex pivox Alaskame Bar-
rowime, ukioK 1977. tåssane pexatåuput Alaskame, Canadame Kalåtdlit-nunånilo
Inungnit sivnissutitat, Yuitdle-lnuit — Sovjetunionimérsut peKataunatik. Inuit åipag-
ssånik atautsimérssuarnigssåt aussamut Nungme ingerdlåneKåsavox.
18