Atuagagdliutit - 12.09.1995, Blaðsíða 6

6
ILINNIARFISSUAQ 1845 - 1995
Tamarmik assileqataasut. Ukiua taaneqarsimanngilaq. tassaappulli ilinniartitsisunngorniat I aamma II, ukiorlu siulleq
efterskolertut.
Her er alle samlet på en gang. Årgangen er ikke angivet, men det er tale om seminarieelever I og II og første efterskoleelever.
Assimiipput saarlerni saamerlernit/Personerne er forrest fra venstre Jan Hansen, Egede Boassen, Austinut Mathæussen,
Anda Poulsen, Hosias Grabrielsen, Steffen Petersen, Morten Egede, Ole Nikatius, Borum, Eli Olsen, Steffen Kleist, Simon
Nielsen, Gerth Petersen og Otto Motzfeldt.
Saarlernut tulliupput issiallutik, ilinniartitsisut (saamerlernit)/Siddende bag første række, lærerne (fra venstre): Marita Han-
sen, Peter Børresen, Vestergaard, Aage Bugge, Alf Bjerg, Nicolai Nalle, Jonathan Petersen og Augo Lynge.
Nikorfasut saamerlernit (tunorliunngitsut)/Stående fra venstre (minus bageste række): Ingeborg Motzfeldt, Priscilla Nielsen,
Qitsura Egede, Nathan Petersen, Peter Davidsen, Martin Albrechtsen, Frederik Lyberth, Andreas Geisler, Lars Møller, Mat-
hæus Tobiassen, Kristen Mikiassen (Poulsen), Ole Jonassen, Ignatius Abrahamsen, Vilhelm Lynge, Peter Heilmann, Jens Fre-
deriksen, Gerth Fabricius, Peter Brummersted, Jokum Lennert, Jonas Sommer, Peter Egede, Jørgen Kleist, Julius Holm,
Sebulon Hosiassen, Andreas Nielsen og Johan Abeisen.
Tunorliit saamerlernit/Bageste række fra venstre: Eli Napaattooq (Lundegaard), Karl Poulsen, Evfraim Josefsen, Tittus Lud-
vigsen, Pavia Rosing, Fillippus Josefsen, Nicolai Rosing, Jens Siegstad, Rink Kleist, Lars Motzfeldt og Peter Mortensen
(Ass./foto.-John Møller).
(Qupp. 4-imiit nangitaq)
seminaria matuneqarpoq, i-
linniartullu tamarmik Nuum-
mut nuunneqarlutik, tassani-
lu ilinniartut aqqaneq-mar-
lunngorput, 1890-ikkunilu
16-inngortinneqarlutik.
(Ilinniartut taama amerlati-
gisut ilinniartut najugaqarfi-
anni ineqarsinnaanngillat,
taamaattumik katerngaat
Chr. aamma Karoline (?)
Rosing ilinniartunik tallima-
nik ernersiartaarput. Tamatu-
munnga atatillugu aalajangi-
unneqarpoq »tunngaviusu-
mik atuarfimmik« qaffasin-
nerusumik aallartitsinissaq,
kisiannili ukiut 50-it aatsaat
qaangiuttut tamanna piviu-
sunngortinneqarpoq.
Ukiut untritillit paarlaan-
nerisa nalaanni - Saamuali-
kasiup toqunerata kingorna -
ilinniartuusimasut arlallit,
soorlu Andreas Hansen, Eli-
as Petersen - sivisunerusu-
millu - Chr. Rosing semina-
riami ilinniartitsisuusarsi-
mapput).
Aj unaar nersuaqarfik
1900-01
Ukioq 1900-01 Ilinniarfissu-
armut ajunaarnersuaqarfiu-
voq.
Siullermik N.E. Balle to-
quvoq, qaammatillu arlaqan-
ngitsut qaangiuttut Rasmus
Berthelsen toqulluni. Kiser-
ngorupput Chr. Rosing, so-
raarummeeqqammersorlu
Niels Lynge, sul i taama so-
raarummeeqqammertigisoq
qallunaaq cand.teol., (kikkut
tamarmik sulilersussatut kis-
saatigisimasaat Frederik Bal-
le).
H. V. Kristensen atorfini-
tsinneqarpoq kalaallisut suli
ilikkarsimanngitsoq, Nuum-
mulli tikissimasoq kalaallisut
ilinniariartorluni. Taanna pi-
sortanngorpoq, suliassanili
saperluinnarpaa. Ukioq naa-
lermat ilinniartut sulisullu
tamarmik piumasaraat peer-
sinneqassasoq, allamillu
taarserneqassasoq.
Ilinniarfissuaq
nutaamik
taarserneqarpoq
Kisianni peersinneqanngilaq,
allamilli taarserneqarluni.
Schultz Lorentzen Nuummi
seminariami siornagut ilinni-
artitsisuusimasoq Aasianni
suliffimminit tikisinneqar-
poq.
1901-10-mut pisortaanera-
ni »Ilinniarfissuaq nutaaq«
atuutilerpoq, nutaamik ili-
sarnaatitaarluni: Kukkukooq
angutiviaq eqeersaasoq, oqa-
asinnaaq una atorlugu:
»Qummut - siumut«, Ilinni-
arfissuullu illorsuartaa nu-
taaq maannakkut suli atome-
qartoq atoqqaartinneqarpoq
18. september 1907-mi. Ilin-
niarfissuaq naqiterivittaaq-
qippoq - Saamualikasiup
naqiterivitoqaanik - tassanilu
naqiterneqartarput atuakkat
ilinniusiat aammalu sulisu-
nut ilagiinnullu nalunaarutit.
Pingajorarterutinngortut
Atuarfiup oqaluffiullu 1905-
imi nutaamik aaqqissuun-
neqameratigut ajoqinik ilin-
niarsimasunik pisariaqartitsi-
neq annerulerpoq. Anguniar-
neqalerpoq najugaqarfinni
sapinngisamik amqrlaner-
paani ajoqinik ilinniarsima-
sunik sulisoqalernissaa. Taa-
maattumik Ilinniarfissuarmi
ilinniartut amerleriarujussu-
arput.
Siornagut atualersut 6-8-
nik amerlassuseqartartut
maannakkut klasseni tamani
ilinniartut 20-t atualersinnaa-
lerput. Seminariatoqqap uki-
uni 60-ini atuuffigisaani 100-
t ilinniartuutigineqarsimasut
ukiuni tulliuttuni 30-ni 170-it
ilinniartuutigineqarput.
Ukiuni arfinilinni
klasset marluk -
nutaanik
atuagassaqarlutik
suliassaqarlutillu
Ukiuni arfinilinni suli atuar-
toqartarpoq, ukiullu pingasut
qaangiukkaangata nutaanik
ilinniartunngortoqartarpoq,
klasselli marluullutik ataatsi-
mut atuartinneqartarunnaar-
put, ilinniagassallu assigiit
marloriarlugit sammineqar-
tarunnaarlutik.
Ilinniagassat annertuumik
amerlineqarput. Ilinniartitsi-
nermi ilinniartitsinermik mi-
siliisameq kisimi sammine-
qarunnaarpoq, ilinniagassa-
nullu ilanngunneqarput tar-
nip pissusaanik ilisimatusar-
neq aamma perorsaaneq.
Aamma ilanngunneqarput
peqqinnissamik ilinniarneq,
sanalunneq eqaarsaarnerlu.
Taamaattumik eqaarsaarfili-
ortoqarpoq, taannalu ukior-
passuarni kultureqarnermut
annertuumik sunniuteqarsi-
mavoq.
Tassani inuit ataatsimiitin-
neqartarput, isiginnaartitsi-
soqartarluni, nipilersortoqar-
tarluni qitittoqartarlunilu.
Minnerunngitsumik nipiler-
sorneq sunniuteqarluarsima-
voq, siornagut ilinniartuusi-
masoq Jonathan Petersen se-
minariami ilinniartitsisun-
ngormat (1905-52). Frederik
Balle Ilinniarfissuarmi pisor-
tanngormat (1910-25) aat-
saat meeraanerminit kalaalli-
sut oqaluttumik Ilinniarfissu-
aq pisortartaarpoq.
Ilinniarfissuarmi arsaan-
nerup sunngiffimmi sammi-
neqarlualernera Ballep aam-
ma nersorneqaatissara. Ar-
saattoqartillugu tamatigorlu-
innangajak arsaateqataasar-
poq.
Nerisarlunneq
Silaannarissarneq tarnikkullu
ineriartorneq taamaalillutik
sammineqarluarput, kisian-
nili nerisat ilinniartunit ava-
taaneersunillu naammagit-
taalliutigineqartarput. Suaa-
saaqqat kinertut ullup’qeqqa-
siutaasarput, iffiat panertut
sukkumernillu ullaakkorsiu-
taasarlutik unnukkorsiutaa-
sarlutillu. Ilinniartut aatsaat
neqitorlutillu aalisagartortar-
put sap. akunneranut piniar-
niaraangamanik qajartoraa-
ngamilluunniit namminneq
pisaminnik.
Qajartomeq soqutigineqar-
unnaariartorpoq, taamalu i-
linniartitsissutitut 1928-mi
atorunnaarluni.
Efterskoli + højskoli +
seminaria = Ajoqi
Styrelseslov 1925-mi atuuti-
tinneqalermat tunngaviusu-
mik atuartitaaneq qaffasin-
nerusoq aallartinneqarpoq,
1800-kkut aallartinnerannili
eqqartorneqartarsimasoq,
1875-imi aamma 1905-imi
aalajangiunneqarsimasoq. I-
linniarfissuarmi, Qaqortumi
Aasiannilu ukiuni marlunni
efterskolemi atuartoqartaler-
poq, taakkunanilu nukappis-
sat niviarsissallu eftersko-
lertaarput.
Uinniaqqinniaraanni ukiun
marlunni Ilinniarfissuarmi
»højskolemi« atuartariaqar-
poq, toqqarneqarsinnaallutik
realskolemi atuarnissaq, tas-
sanilu atuartut pingaartumik
KGH-mi atorfinitsinneqar-
tarput, seminariamilu atuar-
nissaq, taannalu piareersarfi-
uvoq seminariami atuamis-
samut maannakkut ukiunik
marlunnik sivisusseqalersu-
mut.
Seminariami ilinniartitsi-
sut qallunaat marluk atorfini-
tsinneqartalerput, siornagut
ataasiinnaasarsimagaluartoq.
Nerisat pitsaanerit
qallunaatullu
ilinniartitaaneq
Maannakkut Aage Bugge pi-
sortanngorpoq (1925-34),
pisortaaneratalu nalaani sa-
naneqarpoq »økonomi«
(maannakkut GU-mi atuartu-
nut allaffiusoq) igaffilik neri-
sarfilillu, taamalu ilinniartut
nerisaat pitsanngoriarujussu-
arput.
Ukiunilu taakkunani aala-
jangiunneqarpoq qallunaatut
ilinniartitsineq annertuneru-
sumik aallunneqartariaqar-
toq, nalunaaqquttallu akun-
neri atuartitsiviusut marloria-
atinngortinneqarput. Ilinni-
artut meeqqat atuarfiini qal-
lunaatut ilinniartitsinissa-
minnut aamma ilinniartin-
neqartariaqarmata.
Elevråd, peqatigiiffik -
qulliillu
innaallagiatortut
Bugge pisortatut taarserne-
qarpoq Fuglsang-Damgaard-
imit (1934-45). Avgo Lynge
seminariami ilinniartitsisun-
ngorsimavoq (1924-59) taa-
malu Ilinniarfissuarmi avata-
anilu inuiaqatigiit oqallinne-
rannut aallarniisuulluarluni,
ilaatigullu aallartillugu peqa-
tigiiffik »Nunatta Qitornai«.
Sorsunnersuup nalaa Ka-
laallit Nunaanni peqatigiiffe-
qarnermut aallamisaataallu-
arpoq. Uinniarfissuarmilu
marlunnik peqatigiiffeqaler-
poq: Timersoqatigiiffik
(GSS) aamma ilinniartut pe-
qatigiiffiat (Ikinngut), pisor-
tat toqqissimanarivallaan-
ngimmassuk ilinniartut Ilin-
niarfissuup avataani peqati-
giiffinnut akuliuttarnerat.
Taamaattumik pilersinne-
qarpoq elevrådi, ilinniartut
najugaqarfiini qullersanik ol-
dermandinillu ilaasortaqar-
toq. Suliassaasa pingaamer-
saraat ilinniartut imminnut
naalakkersinnaanerannik pe-
rorsaanissaq, taakkulu anner-
tuumik pillaatissiisinnaasar-
put. Sorsunnersuarli aamma
Ilinniarfissuarmut kingune-
qarpoq nammineq aalaja-
ngersinnaanerup akisussaa-
nerullu soqutigineqarneruler-
nerannut piumassuseqarfi-
gineqarnerulemerannullu.
Taavalu qulliit orsutortut
innaallagissap sarfatortunik
taarserneqarput, tamannalu
arlaannilluunniit naammagit-
taalliutigineqanngilaq.
Niviarsissat
1930-ikkunnili arnat ataa-
siakkaat Ilinniarfissuarmi i-
linniartussatut tiguneqartar-
put, aatsaalli Elmkjær-ip pi-
sortaanerata nalaani (1945-
52) ima amerlatigilerput, al-
laat immikkut ineqarfiliuun-
neqartariaqalerlutik.
Qallunaatut ilinniartitsineq
ima siuarsimatigilerpoq, al-
laat ilinniartitsinermi ilinniutit
qallunaatut atomeqalerlutik.
Nutaamik
aaqqissuussineq -
Danmark
isiginiarneqalerpoq
Nutaamik aaqqissuussineq
Ilinniarfissuarmut aamma
annertuumik sunniuteqarpoq
Binzer-ip pisortaanerata na-
laani (1952-). Qallunaat Nu-
naanni maleruagassat malil-
lugit realskolemi atuarneq
ingerlanneqartalerpoq. Ilin-
niartitsisunilli ilinniartitsi-
nermi tamanna sapiunneqar-
poq, kalaallit ilinniartitsisut
ikippallaamerat pissutigalu-
gu-
Kisiannili Danmark isigi-
niameqarpoq. 1957-imi ilin-
niartitaaneq ukiunik pingasu-
nik sivisussuseqarpoq, ukior-
lu kingulleq atorneqassaaq
Danmark-imi illoqarfeeqqa-
mi meeqqat atuarfianni ilin-
niartitsinermik misiliiner-
mik. Nutaaliarlu alla: Ilinni-
artitaaneq tassaanerulerpoq
ilinniartitsisussanik ilinniar-
titsineq.
Ilinniarfissuup oqaluttuari-
saanerani siullermeerluni
ajoqinngunngikkaluarluni
ilinniartitsisunngortoqarsin-
naalerpoq. Ikittuinnaat ajo-
qinngorniartarput, aammali
ilinniartitsisunngorniat ikit-
tuinnaapput, ilinniartitsisun-
ngomiallu amerlasoorpassuit
Danmark-imi seminariani i-
linniaqqittalerput. Taamaat-
tumik: Ilinniarfissuaq kalaal-
linut inuusuttunut pilerinar-
pallaanngilaq, qallunaatut i-
linniartitsisutut pitsaatigisu-
mik ilinniartinneqassanngik-
kaanni.
Qallunaat pissusaat
Taamaattumik eqqarsaatigi-
neqalerpoq immikkut kalaal-
linik ilinniartitsisunik ilinni-
artitsisarneq taamaatinneqas-
sasoq, kisiannili taarsiullugu
Chr. Stærmosep pisortaane-
rata nalaani (19??-??) 1964-
imi aalajangiunneqarpoq qal-
lunaat ilinniartitsisunik ilin-
niartitsisarnerat sapinngisa-
mik Kalaallit Nunaanni ilaar-
neqalissasoq, taamalu ukiuni
sisamani ilinniartitsisoqarta-
lissasoq, ukiorlu kingulleq -
immikkut ilinniartitsisuunis-
samut angusiniameq - Dan-
mark-imi seminariami inger-
lanneqartalissasoq.
Taarserlugu
1970-ikkunni - namminer-
sornerunerup atuutilerfiata
nalaani - Danmark-imi ukiu-
mi ataatsimi ilinniartarneq
naammagineerukkiartuinnar-
poq, taarserumaneqarluni
Kalaallit Nunaanni ukiumi
ataatsimi ilinniartitsinermik
misiliisarnermik. Tamanna
piviusunngortinneqarpoq
Ingmar Egedep pisortaanera-
ta nalaani (1976-88), 1979-
imi atorneqalermat ukiuni si-
samani ilinniartitsisunik ilin-
niartitsisameq.
Ilinniartitsisunngorniassa-
gaanni piumasaqaatigineqa-
lerpoq ilinniarnertuutut ima-
luunniit HF-imi soraarum-
meersimanissaq, 1977-imilu
Kalaallit Nunaanni HF-imik
ilinniartitsineq siulleq Ilinni-
arfissuarmi ingerlanneqar-
poq. 1970-ikkunnilu Ilinniar-
fissuarmi ingerlanneqarpoq
ilinniartitsisunngornianik i-
linniartitsisarneq ukiunik
marlunnik sivisussuseqartoq.
Ilinniartitaanerit
nutaat
Ilinniartitsisussatut ilinniar-
tut kalaallinik ilinniartitsisu-
nik amigaateqarneq annikil-
lisissinnaanngimmassuk
1989-imi aallartinneqarput
ilinniartitaanerit nutaat mar-
luk: Siammasissumik ilinni-
artitsisussanik ilinniartitsi-
sameq aallartinneqarpoq, i-
linniartullu ukiuni pingasuni
najukkaminni najugaqarlutik
meeqqat atuarfiini ilinniartit-
sisarput, tamatumunngalu a-
tatillugu allakkatigut pikko-
rissartinneqartarlutik ilinni-
artullu ataatsimoorlutik pik-
korissartinneqartarlutik, uki-
ullu sisamassaanni Ilinniar-
fissuarmi ilinniartinneqartar-
lutik.
Taamatut ilinniartitsisar-
neq iluatsittutut oqaatigine-
qarsinnaavoq. Qitiusumilli
ilinniartitsisunik ilinniartitsi-
sarneq ukiunik pingasunik
sivisussuseqalersinneqarpoq
(pingaartumik ilinniartitsi-
sutut misiliisarneq sivikilli-
neqarluni), tamatumunngalu
atatillugu ilinnialernissamut
piumasaqaatit sakkortusine-
qarlutik. Taamatulli ilinniar-
titsisussanik ilinniartitsisar-
neq sivikinnerpaavoq. Maan-
nakkut ilinniartitsisameq u-
kiunik sisamanik sivisussu-
seqalerseqqinneqarmat.
Allatullu aaqqissuussineq
aamma sivikitsuinnaavoq:
HF-imik pikkorissartitsisar-
neq 1989-imi Ilinniarfissu-
armi ingerlanneqarunnaar-
poq, taarsiullugulu ilinniar-
tinneqartalerput perorsaasut
aamma isumaginninnermi si-
unnersortit (siornagut SPS).
Ukiumili nalliuttorsiorfiusu-
mi isumaginninnermi siun-
nersortinik ilinniartitsisameq
Ilulissanut nuunneqarpoq.