Atuagagdliutit - 12.09.1995, Page 7

ILINNIARFISSUAQ 1845 - 1995
7
Ilinniarfissuaq ilagiillu
Henrik Vilhjelm, Ilinniarfissuarmi Ilagiinnilu qanimut
sulisarsimasoq, ilagiit pillugit uuminnga
allaaserinnittuuvoq
Ilinniarfissuaq ilageeqarner-
mit pilersitaavoq. Ilinniarfis-
suaq 1845-imi aallartimmat
siunertarineqarnersaavoq a-
joqinik ilinniartitsisussanillu
atuartitsinissat. Nunatta ilin-
niarfissuaqalernissaa Det
Danske Missionsselskab ima
soqutiginnissimatigaaq i-
ngerlanneranut aningaasar-
tuutit ilaat akilerniarlugit ne-
qerooruteqarlutik, tamatu-
munngalu peqqutaavoq pala-
sit kalaallit tassani atuartin-
neqarlersinnaaneri. Ugguu-
nannguarli tamanna pinngi-
laq.
Ilinniarfissuulli siunertaani
allassimavoq, ilinniartut
»Guutimik mianerinninner-
mut pitaajuinnissamullu« pe-
rorsarneqassasut, ukiunilu
1800-kkunni, aammalumi
1900-kkut aallartingaatsiare-
érsut ilinniarfimmi sammin-
eqartut amerlanerit bibilimut
tunngasuupput. Erinarsor-
nerli pattagiarsornerlu aal-
lartiaarneqarput.
Biibilimik nutserineq
Nunatsinni ilageeqarnermi
nutarterineq 1800-kkut qeq-
qata missaanni Ilinniarfissu-
armit aallarnerneqarpoq. I-
linniartitsisuniinnaanngitsoq,
ilinniarfissuarmili ilinniartut
peqataalluarput.
Kleinschmidt ukiorpaalun-
ni ilinniarfissuarmi ilinniar-
titsisuunermini biibilimik
nutserinera, nunarsuarmilu
immikkoorluinnartuusoq, i-
linniartitsinermi nalaani i-
ngerlappaa. Oqaatsit ataa-
siakkaarlugit ilinniartullu
oqaloqatigiissutigisarsima-
vaat.
Naalagiarnermi
oqaatsit
Tussiutit nutaat naalagiarti-
tsinermilu najoqqutassat
aammattaaq Ilinniarfissuar-
mi pilersinneqarput, oqaatsil-
lu makku qanoq taaguuser-
nissaat assortuussutaasarsi-
maqaat: »anerneq« imaluun-
niit »anersaaq«, »toornaar-
suk« imaluunniit »diivili«,
»illernartoq«, »iluartoq« i-
maluunniit »iluaatsuisoq«.
Kleinschmidt aamma N.E.
Balle malartaasertarsima-
qaat, oqaatsillu naalagiar-
nermi atorneqartussat piler-
sinneqarmata ilinniartut pe-
qataalluarsimaqaat.
Tussiarneq
Ajoqiitissat soorunami tama-
tigut naalagiaqataasarsimap-
put, issiavinni saarlerni alte-
rip saavani, naalagissat sani-
mut saallugit, tussiarnernilu
appittuusarlutik akioriinner-
nilu tussiartuusarlutik. Ilinni-
arfissuullu pisortaa suliner-
minut atatillugu angalagaan-
gat ilaasarsimapputtaaq.
Janssen imatut allappoq:
»Illukujunnguami ajoqii-
tissat killitsinnaqisumik tul-
leeriittarput, akioriinnermilu
Weise-p najoqqutassiai ma-
lillugit akisuusarlutik«.
Erinarsornermut pattan-
nermullu ilinniartitsisoraat
Rasmus Berthelsen, kalaalli-
nit siullersaalluni tussiusior-
talersoq, nalliuttunilu naala-
giarnermi tussiaqattaarutis-
satut ajoqiitissanul sungiu-
sartitsisarluni. Tussiusiaasa
siulliit ilagaat »Guuterput
qutsinnermiu«, 1852-imi
juullimi naalagiarnermi ajo-
qiitissanit lussiarneqartoq.
Taaliat, erinnikkat, nalliut-
tuni tulleeriilluni tussiagas-
satut sungiusartarneq piutin-
ngorpoq, ajoqinngortullu pi-
gilertarpaat ajoqinngorfim-
minni naalagiarnerni pisut-
torsaatigitittalerlugit. Ajoqit
suliffimminnik ataqqinnittut
tamarmik tussiusiortarput
nalliuttuni tussiaqattaartunit
atugassanngorlugit.
Ajoqiitissat ilinniarnermik
nalaanni Nuummi naalagiar-
nerni ilagiinnilu sulinermi
ima pingaaruteqalertartigaat,
aallarnialeraangata ilagiit a-
terfiorlutik sulinissaannik i-
luatsitsinissaannik kissaallu-
git naggammik tussiarfigi-
sarlugit.
Inuttut uppertuuneq
Qanga sapaatit ullaatungaan-
naani naalagiartoqartanngi-
laq, sivikitsumilli pingasun-
ngorneq, tallimanngorneq sa-
paammilu ullup naalernerani
naalagiartoqartarluni. Ajo-
qiitissat ukioq kingulleq ilin-
niartut unnukkut qinoqati-
giinnerni paarlakaajaallutik
oqaluussisarput.
Ilinniartitaanerli kristumi-
ussutsimik tunngaveqarnera
N.E. Balle-p (1870-1900)
sunniuteqarfigaa, atuartitsi-
nerit ullaat tamaasa qinoqati-
giinnermik aallarnertarlugit -
ilinniartitsineq aqqutigalugu
ilinniartullu ataasiakkaarlu-
git oqaloqatiginerisigut ilin-
niartut guutimut attuumas-
suteqarnerat pingaartippaa -
paaseqqullugulu ajoqitut su-
linertik aqqutigalugu ilagiit
immissut uppernissaat pi-
ngaartissagaat.
Ilinniarfissuartaami oqari-
artaataavoq »Qummut - siu-
mut«, N.E. Balle-lu eqqar-
saatigalugu, ilinniarfissua-
toqqap oqariartaatigisinnaa-
simagaluarpaa »Qummut - i-
lummut (ilunnut)«.
Ileqqorissuseq
Qangaanilli kristumiussuseq
ileqqorissaarnermut tutsinne-
qartarpoq. Ilinniarfissuarmit-
taaq taamaassimavoq. Tillin-
neq tiingallunilu kanngunar-
tuliomeq inerteqqutaapput.
1800-kkuni tillinneq pillu-
gu oqaluttuanik tusarsaaso-
qanngilaq, hundredikkulli
naalemerini ajoqiitissat ataa-
siakkaat Nuummiut niviarsi-
artaannik naartutitsisarsi-
mapput. Tamatumalu nassa-
tarisarsimavaa ajoqiitissap
naartutilikkaminut katinnis-
saanut piumasaqarneq, asi-
mioqarfiillu arlaannut nuul-
luni atuaasutut sulissasoq,
kingusinnerusukkut ilinniar-
fissuarmut uterluni ilinniar-
nini naammassissallugu. I-
laannili emgerluni soraarsi-
taanermik kinguneqartarsi-
mapput.
Peqatgiinniat
Qularutissaanngivippoq N.E.
Balle-p nalaani ilinniarfissu-
armi ileqqorissaarnermut up-
perluarnissamullu sakkortuu-
mik ilinniarfissuarmi ilinni-
artitsineq - innultaasulli sin-
nerinut taamatorsuunngitsoq
- sunniuteqanngitsoorsima-
navianngitsoq, Balle-p Ber-
thelsen-illu toqunerisa 1900-
01-imi, Ilinniarfissuaq aalla-
avigalugu inuit akornanni
peqatigiinnissamut tunngavi-
liisuullutillu pisariaqalertitsi-
simanerat.
Tamatumunnga piviusun-
ngortitsisutut taaneqarsin-
naapput Schultz-Lorentzen
Stephen Møller peqatigalugu
»Peqatigiinniat«-nik aallar-
titsisutut, N.E. Ballep ilinni-
artutaasa kingulliit ilaannit
Niels Lynge-mit ukiorpassu-
ami siulittaasuuffigisaani.
Palasimut
ilinniartitsineq
Ilinniarfissuup aallartinnera-
nut eqqarsaataavoq, kalaallit
palasinngortussat tassani i-
linniartittarneqarnissaat, ajo-
qersuiartortitat ilinniutissiat
naapertorlugit oqaluussisar-
nerat qaangerniarlugu. Siu-
nertalli piviusunngortinnis-
saata tungaanut piffissaq si-
visooq ingerlavoq.
Aatsaat 1873-imi siulleq -
Tobias Mørch - palasinngor-
titaavoq, 1880-kkullu naan-
nginnerini malitsigai Jens
Chemnitz, Lars Berthelsen
aamma Andreas Hansen. 1-
linniaqqinnermik ilarujussua
Ilinniarfissuarmi ingerlap-
‘paat. Jens Chemnitz sivisu-
nerpaamik Ilinniarfissuarmi
ilinniarsimavoq - ukiut aqqa-
neq marlorsuit.
Tamatuma kingorna ka-
laallit arlalissuit palasinngor-
simapput, ukiullu ikittunngu-
it matuma siorna tikillugu ta-
marmik Ilinniarfissuaq tun-
ngaviusumik ilinniarfigisar-
simavaat.
Aj oqinngorniarneq
ilinniartitsisunngorniar
nermik
taarserneqarpoq
Ilinniarfissuarmili ilinniar-
torpassuit naammaginngilaat
ilinniartitsisutut ilinniartin-
neqarsinnaannginnertik, pif-
fissap ilarujussua biibili up-
perisarlu tunngavigalugit a-
tuartitaaqqaarnatik. Ilinniar-
titseriaaseq tamanna pisoqa-
lisimavoq. Tamatuma erser-
sippaa Ilinniarfissuaq 1957-
imi ilinniartitsisunngornianut
ilinniarfinngormat, semina-
ranngormat.
Tamatuma kingorna ikittu-
innaat ajoqinngorput, 1970-
ikkunni ajoqimut immikkut
ilinniartitsinerit eqqarsaati-
gissanngikkaanni.
Siunissami
ajoqissanngorniarneq
palasissanngorniarnerlu
Ajoqimut ilinniartitaaneq ila-
giit kalaallit amigaatigisoru-
jussuusimavaat. Tamatuma
kinguneraa ajoqimut ilinniar-
simasut ilinniartitsisumut i-
linniarsimasunit ikinninngor-
Ilinniarfissuup iigaanit asseq peerlugu atomiarsimasarput. Tassaapput ilinniartitsisutut
ajoqissatullu 1954-imi soraarummeertut, saamerlernit takuneqarsinnaallutik Knud Poulsen,
Johan Abeisen, Konkordie Poulsen, August Poulsen, Ane Lund, Åge Hammeken aamma
Edvard Boassen.
Et billede, som vi til lejligheden har pillet ned fra væggen i Ilinniarfissuaq. Det handler om
lærer- og kateketeksamen i 1954, hvor vi fra venstre ser Knud Poulsen, Johan Abeisen,
Konkordie Poulsen, August Poulsen, Ane Lund, Åge Hammeken og Edvard Boassen.
mata. Taamaattumik ilagiit
namminneq ajoqimut ilinni-
artitsinerit ingerlatilersima-
vaat. Palasimullumi ilinniar-
titsinerit, ilisimatusarfik aq-
qutigalugu palasissanik ilin-
niartitsineq Kalaallit Nu-
naanni pisariaqartitanut a-
ngummassinnaajunnarmata.
Ilagiilli kalaallit akornanni
amerlasuut ilunngullutik pif-
fittu nuannersutut eqqaasaru-
narpaat, taamani ajoqinngor-
niartunik palasinngorniartu-
nillu ilinniartitsinerit Ilinni-
arfissuup ataatsikkut inger-
lakkallarmagit. Immaqa uffa
Ilinniarfissuarmi tamanna
neriuutigineqaqqilersoq?!
illykke med
150 års jubilæum
150-iliininni pilluarit
Godthåb Dampvaskeri
Vandsovej 14 ■ Box 242 • 3900 Nuuk
Handelsselskabet
v/Poul Erik jorgensen
Vandsøvej 14 • Box 475 • 3900 Nuuk