Atuagagdliutit - 19.10.1995, Side 12

12
Nr. 82 • 1995
NUUK(arl-.) - Qamuteralaat
pisiarineqarsinnaalermatali
inuit ilaannut nuannaarniu-
taasimapput ilaannut akornu-
taasimallutik.
Qamuteralaat Inatsisartuni
saqqummiunneqarnerini o-
qallisaasaqaat, ilaalli isuma-
qarput tamatigut ukiunut
allanut kinguartiinnarneqar-
tartut.
Ataatsimiinnermi matuma-
ni qamuteralaat pillugit siun-
nersuutit sisamaapput, Inatsi-
sartullu Angallannermut
aamma Akileraarnermut a-
taatsimiititaliaannit isumali-
uutissiissummik saqqumiiso-
qarluni.
Pingasut angallannermut
tunngassuteqarput, sisamaal-
lu akileraarnermut tunngas-
suteqarluni.
Siunnersuutit pingasut
sukkassutsimik killiliiniar-
toqarpoq. Jakob Sivertsenip
kissaatigaa nuna tamakkerlu-
gu malittarisassiortoqassa-
soq. Uaatigut sukkassusissap
killilernissaa aammalu ator-
nerinut piffissap killiler-
neqarnissaa piumasarineqar-
poq, kiisalu atorfimmu atatil-
lugu angalanernut takorna-
rissanillu angallassinernut
inerteqqutigineqarnissaat,
taamaalilluni takornarissanik
soqutigisallit qisuariartillu-
git-
Hans Enoksen siunnersu-
ummini oqaatsit sakkukinne-
rutilaaginnarpai. Qimmeqar-
fiusuni qamuteralaat takor-
narissanik angallassissutitut
i nerteqqutigeqquai.
Maliinannguaq M. Møl-
gaardip nalunaarsortalernis-
sai siunnersuutigaa kiisalu
pinngortitamut sunniuteqar-
neri uparuarlugit.
Hans Enoksenip akileraar-
nermut ataatsimiititaliamut
siunnersuutigaa eqqussiner-
mi akitsuut qaffaqqullugu u-
kiumullu akiuliteqartoqarta-
lemissaa, savaatillit aallatut
aaqqissuussiffigiinnarlugit.
Kingulleq siulliukkutsigut
akileraarnermut ataatsimiiti-
taliaq itigartitsivoq. Akitsuu-
tit arlaannaalluunniit akueri-
umanngilaat.
Takomariartitsisut
oqaasissaqaqaat
Takornariartitsisartut oqaasii
kimeqaqaat. Oqaatigaat qi-
mussertitsineq qamuteralan-
nerlu neqeroorutaasut assi-
giinngilluinnartut takornaris-
sat immikkut piumasaqarfi-
gisagaat. Eqaatsumik neqe-
rooruteqarnissaq kissaatigi-
narpoq, takornarissanik ti-
kinneqartuassagaanni.
Angallannermut ataatsi-
LANDSTINGET
miititaliaq oqaaseqarpallaan-
ngilaq. Naalagaaffimmiulli
attavigineqassapput qamute-
ralaat nalunaarsorneqarnis-
saat, tassa takussaasunik nor-
mulersorneqarsinnaanerat
pillugu.
Ataatsimiititaliami amerla-
nerussuteqartut isumaqarput,
nalunaarsuineq akileraaru-
sersuinissamik siunertaqas-
sanngitsoq, paasiniaanernili
NUUK - Umiarsuaq umi-
arsualivimmiitilluni aningaa-
sartuutaasarpoq, angalatillu-
nili aningaasanik iluanaaru-
teqarnissamut periarfissiisar-
poq, tamannalu pissutigalugu
umiarsuit ilaasartaatit sivi-
kitsuinnarmik umiarsualivin-
ni uninngasarput, taamaattu-
mik ilaasussat ikiartortussat
tuaviortariaqartassapput.
Taamaanngippat ilaanermut
akit qaffanneqartariaqarput,
ataatsimiititaq isumaqarpoq,
kialu akit qaffanneqamissaat
kissaatigaa?
Ruth Heilmann Angallan-
nermut Ataatsimiititamut
saaffiginnissimavoq, kissaa-
tigalugu Maniitsup umiarsu-
arnit ilaasartaatinit tikinne-
qartarnerata pitsanngortin-
nissaa, kiisalu Maniitsup
Nuullu akornanni helikopter-
inik timmisartuussisarnerup
pitsanngortinnissaa kissaati-
galugu.
atorneqartussaq, ikinnerus-
suteqartorli Kuupik Kleist
akitsuusiinnginnissamut isu-
maqataanngilaq.
Ataatsimiititaliap takoma-
riartitsisut saaffigissavaat
namminneerlutik qimussius-
sisarnernut, qamuteralannik
angallassisarnernut kommu-
ninullu ajornartorsiutitik
namminneq aaqqinniassa-
gaat. Ataatsimiititaliarlu ne-
Ruth Heilmann isumaqar-
poq Maniitsup umiarsuamit
tikinneqartarnera piffissaq i-
luarinanngitsoq atorlugu pi-
sartoq, tikinneqartameratalu
akuttussusaa naammaginan-
ngitsoq.
Ataatsimiititaq isumaqar-
poq Maniitsumiit Maniitsu-
mullu angallassinerup allan-
ngortinneqarnissaa ajorna-
kusuussasoq. Ataatsimiititap
kissaatiginngilaa KNI Piler-
suisup amerlanerusunik ani-
ngaasartuuteqalernissaa, ki-
siannili KNI kajumissaaru-
mallugu angallassinissamut
nutaamik pilersaarusiornis-
sami umiarsuit unnuakkut
ullaakkullu tikittarnerat pina-
veersaaqqullugu. Ilanngullu-
gu KNI Pilersuisup alaatsi-
naattariaqarpai nunap im-
mikkoortuini angallannermut
ataatsimiititat imaluunniit
kommunet eqqorneqartut tu-
sarniamissaat, angallassiner-
riuppoq pinngortitaq avata-
ngiisit pillugit peqqussusia-
nit ikiorserneqarumaartoq,
qamuteralaat piniarnermi a-
torneqassanngitsut, isuma-
qartoqarportaaq qamutera-
laat annaassininarnerni pi-
ngaaruteqartut.
Nalunaarsuisoqartalissa-
gunarpoq, tamaangaluaasit
killikkallarlutik.
mut pilersaamtit nutaat aala-
jangiunneqannginneranni,
kiisalu pisariaqartitsineq
naapertorlugu ilaasut utaqqi-
sarfissaannik pilersitsinissaq.
Akit apparnagit
Ruth Heilmann-ip Angallan-
nermut Ataatsimiititamut
saaffiginnissummini aamma
eqqaavaa Nuup Maniitsullu
akornanni helikopterimik
toqqaannartumik ataasiinnar-
mik atassuteqartoqartamera,
Kangerlussuarmiilli atassute-
qaatit arlaqartartut, Kanger-
lussuarmiillu ilaanermut aki-
liutit apparneqartariaqartut,
taamaalilluni sukkulluunniit
helikopterimut ilaaneq assi-
giimmik akeqaleqqullugu.
Kangerlussuarmiit ilaaner-
mut akit appameqassanngip-
pata Maniitsumit Nuummut
sap. akunneranut atassuteqa-
atit minnerpaamik pingasun-
ngortinneqartariaqarput,
Hans Enoksen
Ruth Heilmann oqarpoq.
Tamannali angallannermut
ataatsimiititap itigartippaa.
Toqqaannartumik ataasiarlu-
ni atassuteqartamermut pis-
sutaanerpaavoq helikopteris-
saaleqineq. Angallassiner-
mut pilersaarutip saniatigut
helikopteri sap. akunneranut
marloriarluni/pingasoriarluni
atomeqartarpoq sermersuup
sinaanut attartorneqarluni
timmisartuussinermut. Ma-
niitsumit ilaasartut ima a-
merlatiginngillat helikopterit
amerlanerit atorneqalernis-
saannut, ataatsimiititaq isu-
maqarpoq.
Aamma tamatumani pine-
qarpoq ungasissutsimut a-
ngalasarneq. Isorartunerusu-
mut timmisartomissaq anni-
kinnerusumik akiliilluni pi-
sariaqanngilaq, taamaattu-
mik aqqutit isorartunerusut
atorlugit helikopterimut ilaa-
sarneq toqqaannartumik ilaa-
samertulli atorneqartariaqar-
poq, ataatsimiititaq isuma-
qarpoq.
Ilaasussat tuaviomiarlik
Thule 1924-imili oqallisaalerpoq
All. Jørgen Busch, Holbæk
1995-ip aasaanerani Thulemi
sakkutooqarfik oqallisaallu-
nilu allaaserisaasimaqaaq.
Kiisalu avanersuarmiut
Uummannamit piniariartarfi-
kumut Qaanaamut nuutsitaa-
nerat allaaserineqarsimallu-
ni.
1949-mit 1951-imut silasi-
orfimmi sakkutooqarfimmilu
atorfeqarlunga Thulemiik-
kama, kingornalu 1953-imi
uteqqitsiarama, misigisaqar-
simavunga suli saqqummi-
unneqanngitsunik... immaqa-
luunnit tamanut saqqummiu-
tissallugit pingaarsorineqan-
ngitsut.
Oqaluttuap aallarniutaa
1924-imi Washington-imi
aallartipput, Knud Rasmus-
sen Alaskami ilisimasassar-
sioreerluni Danmarkimut i-
ngerlaarnermini aqqusaar-
mat.
Washingtonimi Knud Ras-
mussenip taamani præsiden-
tiusoq ilassivaa, aamma
skandinaviamiut timmisar-
tomermik soqutigisallit, ki-
ngorna oberstinngortoq
Bernth Balche aamma ki-
ngoma oberstløjtnantinngor-
toq B.R.J. (Fisk) Hassel.
Marluullutik issittumi timmi-
sartornermik ilisimasaqar-
put, timmisartuaqqallu pigin-
naaneri Knud Rasmussenip
Alaskami takoreeramigit Ka-
laallit Nunaannilu timmisart-
ortalernissaq soqutigigami-
uk, Narsarsuaq Kangerlus-
suup qinngua Thulelu mittar-
filiorfissaqqissuunerarlugit
oqaluttuarai.
Oqaloqatigiinnerup iner-
neraa Hassel pilersaaruteqa-
lermat U.S.A.-mit Europali-
amiarluni, Canada, Kanger-
lussuaq Islandilu aqqusaarlu-
git, 1928-milu »Fisk« Euro-
pap tungaanut aallarpoq.
Timmisartornerli maa-
naannaq unippoq, Kanger-
lussuarmut pilemermi pujoq
ussippallaaqimmat »Fisk«
sermersuarmut mittariaqarlu-
ni.
Sermersuarmit mekanike-
rinilu Cramer umiarsuarmut
sinerissamiittumut pisupput,
umiarsuaq timmisartornerup
ingerlaqqinnissaanut taquas-
sanik pilersuisussaasoq.
U.S.A.-mut uteqqiinnar-
poq, tamatumuuna umiarsu-
armik Københavnikkoorluni.
Uaavortaaq Peter Freuchen.
Københavnimut apuunne-
rani Knud Rasmussen iki-
voq, takoqqinnerlu nuanni-
vippoq. »Fisk« svenskiuvoq
amerikamiunngorsimasoq,
nuannisaaqalunilu cykkiler-
luni Hotel d’Angleterre-imu-
karpoq Grønlands Plads-
ikkoorluni, aqquserngup saa-
miatungaatigut.
Sorsunnersuaq kingulleq
mittarfiillu
Sorsunnersuarmi kingullermi
1939-1945 Kalaallit Nunaat
eqqartorneqalermat Bernth
Balchen ilannguppoq, mittar-
filiorfiusinnaasut ilisimaree-
ramigit.
Balchen Narsarsuarmi
(BW1) Kangerlussuarmilu
(BW8) mittarfiliomerni aqu-
tsisuuvoq, kiisalu kitaani
tunumilu arlalinnik mittar-
feeraliornerni.
Sorsunnersuaq taamaateq-
qammersoq Sovjet-ip
U.S.A.-llu akornnanni pis-
sutsit najummatsemarsipput,
taamaammallu U.S.A. issit-
tumi U.S.A.-p Sovjetillu a-
kornanni mittarfiliornissat
silasiorfiliornissallu soquti-
gilerpai. Balchenip nalunngi-
laa Thule periarfissagissaar-
nerusoq, ukiut tamaasa umi-
arsuamik tikinneqarsinnaam-
mat.
Canadami silasiorfiliome-
rit saniatigut Thulep eqqaani
narsaamanermi mikisumik
mittarfiliortoqarpoq, tassani-
lu danskit/amerikamiut sila-
siorfiliorlutik.
Qallunaat suleqataasussat
Narsarsuarmi ilinniartinne-
qareerlutik Thulemut piga-
mik nakeriallaatigaat ame-
rikamiut silasiorfissartik sa-
nareersimammassuk.
Sovjet-imiut Thule
qulaavaagaat
1946-uinnartoq qallunaat na-
lunaarasuartaaserisut silasi-
ortullu sovjet-imiut timmi-
sartui pukkitsuaraallutik
Thule qulaavaagaat takusa-
lerpaat.
Nunanut allanut pissutsit
najummatsernarsimmata,
U.S.A.-lu Koreami sorsun-
nermut akuliukkami Thule-
mi mittarfiup allinissaa soqu-
tigineqaleraluttuinnarpoq.
1948-mi amerikamiut ilin-
niarnertuut silasiorfimmit
sermersuup tungaanut uut-
tortaajartorput. Sulinertik
1949-mi 1950-imilu inger-
lateqqippaat.
1950-imi Bernth Balchen
Alaskami Fairbanksimiip-
poq, majimilu sakkutuut naa-
lagaat allat ilagalugit Thu-
lemut pivoq anginermik mit-
tarfiliornissamut periarfissat
misissoriartorlugit.
Isinnik saamillermik aju-
toornera peqqutigalugu tim-
misartumik Fairbanksiliar-
punga napparsimmavimmi
katsorsartikkiartorlunga.
Ingerlaarnitsinni Bernth
Balchen Thule pillugu oqal-
oqatigaara, tassanilu tusar-
ngaarpara Knud Rasmussen-
ip Kalaallit Nunaanni timmi-
sartortalernissamik soquti-
ginninnera. Kingusinneru-
sukkut Hasselip aamma Pe-
ter Freuchenip uannut upper-
narsarpaat. Aammattaaq
Bernth Balchenip Thule pil-
lugu pilersaarutinik naatsu-
mik oqaluttuuppaanga.
Ukiup tulliani februar
1951 Bernth Balchen
U.S.A.-mit Thulemut tikip-
poq sakkutuut naalagaat nui-
masut, ingeniørit sullissisar-
tullu ilagalugit. Silarloqim-
mat sivisunerusumik unin-
ngapput, Thulellu siunissaa
pillugu Bernth Balchen sivi-
sujaamik oqaloqatigaara.
Qaammatialunnguit qaan-
giummata uuttortaasut allat
tikipput, narsaamanerlu ser-
mersuup tungaanut uuttor-
taasut napasuliaannik ulik-
kaarpoq. Tamatumalu nalaa-
ni timmisartut assartuutit
Thulemut tikittalerput ator-
tussanik pajullutik.
Qaanaaq,
avanersuarmiunut
piukkussaq
1951-ip aasaani Hassel sak-
kutooqarfiup pisortaatut siul-
lertut tikippoq. Kingusinne-
rusukkut Hasselip aamma
Bernth Balchenip aggersar-
paannga. Sakkutooqarfimmi
»Ground Rescue«-mi sak-
kutuujunngitsutut atorfinit-
sikkusuppaannga, »Arctic
Expert«-imik taaguuserlunga
(issittumik immikkut ilisima-
salik).
Silasiortutut soraarninnit
sakkutooqarfimmi atorfinin-
nissannut ullut 14-it sulin-
ngiffeqarpunga, Thulemilu
niuertup Mørck-Rasmussen-
ip aperaanga niuertoqarfiup
angallataanut THULE-mut
naalagaasinnaanersunga, na-
korsaq nunaqarfmnut avan-
narlernut angalaniarmat.
Akuersaarpunga, saniatu-
gullu suliakkerneqarpunga
piniartarfiusimasup Qaanaap
eqqaa misissoqqullugu, ta-
maani innuttaasut taavunga
nuunneqassammata.
Aallannginnitsinni Eske
Bruun oqaloqatigaara, taa-