Tíminn - 24.04.1976, Qupperneq 6

6
TÍMINN
Laugardagur 24. aprll 1976
Ætiö heill og sæll, Agúst bóndi!
Þegar pistilinn hefur skrifaö
Agúst, bóndi á Brúnastoðum, og
fyrrverandi alþingismaður,
finnst mér ekki óviðeigandi að
leggja út af honum nokkur orö,
ekki sizt af þvi að undirtektir urðu
engar eftir pistil hinn fyrri um
tryggingamál bænda. Svo kom
annar i sama dúr i Timanum þ.
26. 3. Og nú tek ég undir þo ao
ekki sé ég á sömu linu i öllum
atriðum, en i meginefninu greinir
okkur ekki mikið á, þvi að markið
er eitt, leiðirnar að þvi ekki þær
sömu.
Satt er það og rétt, tilviljanir
einar mega ekki ráða.
hversu er né fer um afkomu
bændastéttarinnar i hvert sinn
sem veðurfarið leikur hana grátt.
Við ráðum ekki við veðráttuna,
það geta veðurfræðingarnir ekki
heldur. Þeir eru að spá, en þó að
einatt sé rétt spáð, koma stundum
falsspár úr þeirri átt, svo segja
vmsir að minnsta kosti i skúra-
veðrum á sumrum. En það er
margvislegt veðurfarið, sem
getur valdið tjóni á uppskeru eða
verðmætum bænda. Fárviðri og
rok skal fyrst telja. Það eru við-
sjárverð fyrirbæri sem varla
verður við ráðið.
Votviðri og þurrkleysi valda
vanda við hirðingu heyja, en til
eru ráð. sem þar geta komið til
mótvægis. Hitt er svo annað mál.
að þeim ráðum er allt of litill
gaumur gefinn.
Kalt loftslag ræður enginn við,
það veldur alltaf takmörkuðum
vexti jarðargróðurs. Fyrir okkur
er vist litiö annað að gera en nota
nógu riflega áburðarskammta til
að þær hitagráður. sem vantar.
Og svo gætum við vafalaust haft
gott gagn af skjólbeltum, ef við
ræktuðum þau eins og gerist hjá
grannþjóðunum.
Frostnætur um vaxtartimann
gera stundum stórtjón, einkum
hjá kartöfluræktendum og við
næturfrosti er ekki margt hægt að
gera til viðnáms, en úr áhrifum
þess má draga eitthvað, með við-
eigandi búnaði.
Kaliðer illvigasti vágesturinn og
það veldur jafnan stórfelldu tjóni,
sem litil eða engin ráð eru enn
þekkt til að fyrirbyggja.
Ofþurrkargera mjög sjaldan tjón
hér á landi nema á hæstu hólum
norðan lands og austan, en i lang-
vinnum þurrkum kemur gras-
maðkur sumsstaðar i slóð of-
þurrka og veldur þá tjóni.
Mundu þá ekki taldir þeir
mikilvægustu meinvaldar, sem
veitast að eftirtekju bænda og
gera stundum usla. misjafnlega
mikinn eftir landshlutum, eftir
staöháttum eða vissum atvikum?
Gegn þeim þurfa bændur að
tryggja sitt til þess að treysta
af komumöguleikana.
Tryggingamál
Þegar þvi er slegið föstu, að þaö
sé bæði eðlilegt og nauðsynlegt,
að viðleitni sé synd eftir megni til
þess að tryggja bændur gegn vá
og miklum vanda, þegar misæri
hótar að kippa stoðum undan
tilveru þeirra og atvinnuvegarins
i heild. getur verið ágreiningur
um hve hátt skuli stefnt i þvi efni
og hvaða leiðir skuli velja til
athafna.
Ég er þeirrar skoðunar, að þar
séum við á vegi staddir að prófa
skuli um áraröö þá starfsemi,
sem þegar er búiö að móta og sem
ég ætla að vona aö verði afdrifa-
rik til ágætis, og miklu betri en
þær leiðir, sem grannþjóðir okkar
hafa valiö á hliðstæðum vegum.
Er þvi rétt að rifja upp hvað hér
hefur gerzt, og þaö þekkir þú nú
raunar Agúst, þó að ýmsum sé
þaö e.t.v. ekki ijóst.
A Alþingi 1964 var samþykkt
tillaga til þingsályktunar um, aö
nefnd yrði skipuö .til þess að
kanna leiöir og leita úrræða um
fyrirkomulag trygginga, sem
gætu gripið í streng og stutt
bændur i misæri, sem einkum i
kalafrum rýrir eftirtekju þeirra
harkalega og um leið efna-
hagsafkomuuna. Fyrir tilstilli
landbúnaðarráðuneytisins var
nafndin skipuð. í henni áttu sæti:
Ólafur E. Stefánsson ráðunautur,
formaður
Gunnar Guðbjartsson, form.
Stéttarsambandsins
Þorsteinn Sigurösson, form.
Búnaðarfélags tslands
Gisli Kristjánsson, ritsjóri
og sér til stuönings réði nefndin
Guðjón Hansen, trygginga-
fræöing.
Um tryggingamál
&
F
til Agústs Þorvaldssonar, ibónda á Brúnastöðum
Nefndin tók fljótlega til starfa,
aflaði fjölmargra gagna og fjöl-
breyttra um tryggingamál bænda
i öörum löndum, frá ýmsum þátt-
um búskapar, og leitaðist við að
meta þau i ljósi islenzkra stað-
reynda og viðhorfa. Sérstaklega
voru þrautkannaðar forsendur
uppskerutrygginga, sem Sviar
höfðu þá starfrækt i 3 ár og Norð-
menn og Finnar hugðu taka til
fyrirmyndar og gerðu svo
skömmu siðar. Eftir allumfangs-
Agúst Þorvaldsson.
miklar athuganir á þessu sviði
komst nefndin að þeirri
niðurstööu:
1. að hér vantaöi þvi nær allar
þær forsendur, sem þar var
stuðzt við i ákvörðunum um
gjaldkvaðir og bótaskyldu, af
þvi að meðaltölur um eftirtekju
og verðmæti hennar um tiltekin
árabil voru óþekktar stærðir
2. t öðru lagi, og það var þyngst á
metum, að kostnaður viö mat
og útreikninga alla hafði þá
reynzt svo umfangsmikill, og
dýrt aö framfylgja forskriftum
um framkvæmd laganna, að
kostnaðurinn hafði i vissum
tilvikum reynzt nema stærri
fjárhæðum en greiddum bóta-
skyldum, en þá eins og raunar
siðan, var miðað við sjálfs-
ábyrgö 20% fráviki frá meðal-
tali uppskerumagns.
Nefndinni virtist hér vera for-
dæmi til viðvörunar og varð
niðurstaða hennar þvi sú, að við
skyldum velja aðra leið.
Tillögur okkar beindust þess
vegna inn á þá leið, að efla bæri
Bjargráðasjóö og gera hann þeim
vanda vaxinn aö afstýra vá, er
veðurfar og óhöpp af ýmsu tagi
hóta bændum og búskap þeirra.
Nefndin skilaði tillögum sinum
til landbúnaðarráðuneytisins i
desember 1965, 17 mánuðum eftir
að hún var kvödd til starfa.
Framhaldið
Sjálfsagt þekkir þú framhaldið
Agúst minn. Landbúnaðarráöu-
neytiðsendi frumvarp til laga um
þessi tryggingamál til Búnaðar-
þings 1966. Þar voru ýmsar
breytingartillögur færðar á vett-
vang, sem ýmist voru felldar meö
nafnakalli eöa almennri atkvæða-
greiðslu og málalokin þar uröu
þau, að öll meginatriði úr tillög-
um nefndarinnar stóðu óbreytt.
Siðan fór frumvarpið til hins
háa Alþingis. Sögu þess á þeirri
slóð er óþarft að rekja hér, hana
þekkir þú auðvitað miklu betur en
ég. Þú varst i hópi þeirra, sem þá
sátu á þingi og þið voruð svo
framsýnir að móta og endurmóta
lög um Bjargráðasjóð, sem
raunar voru endurbætt siðar til
þess fyrirkomulags, sem nú er
ráðandi, og i þeim dúr, sem
trygginganefndin frá 1964 lagði
til.
Með eflingu Bjargráðasjóðs og
mótun búnaðardeildar þar,
lögum samkvæmt, viljum við
ætla að hann geti komið til liðs við
bændur og búalið á hliðstæðan
hátt og gerist meðal bræðraþjóða
okkar, með þeim mismun þó, að
hér kostar meðferð málanna i
reynd aðeins litinn hundraðshluta
af þvi, er þar gerist með þeirra
starfsaðferðum.
Rikisþing Svia lofaði i upphafi
að fjármagna uppskeru-
tryggingasjóð þeirra á þrem
árum, siðan skyldi hann starfa
sjálfstæður og óstuddur. Reynsl-
an hefur orðið allt önnur. Norð-
menn hugðu á hliðstæða byrjun.
Hjá þeim fór lika allt á annan
veg. Hvað eftir annað hafa
rikissjóðir beggja landa orðið aö
leggja af mörkum fjármagn,
langt fram yfir það, sem gert var
ráð fyrir, svo ekki færi allt i
strand. Vegna affalla 1975 er t.d.
talið, að norska Stórþingið verði
nú að leggja af mörkum 2800
milljónir isl. króna (85 millj.
n.kr.) úr rikissjóði ti! þess að
tilskildar bætur verði greiddar.
Norskir bændur eru 25 sinnum
fleiri en þeir islenzku.
Þú þekkir og veizt hvernig fjár-
magn kemur i búnaðardeild
Bjargráðasjóðs okkar og að rikiö
leggur fram fjármagn að hálfu.
Ég trúi þvi statt og stöðugt, að
búnaðardeildin valdi hlutverki
sinu og af reikningum ársins 1975
sé ég að hún er á góðri leið til
vaxtarauka, við vonum að góð ár
framundan efli hana og að litt eða
ekki komi til stórútgjalda vegna
misæris eða stórtjóna, jafnvel þó
að sjálfsábyrgð væri metin eitt-
hvaö minni en meö öðrum gerist.
Ég ætla, Agúst sæll, að þú hafir
veriðmeðal þeirra, sem á Alþingi
réttu upp hendur til framdráttar
þeim lagastaf, er gerir Bjarg-
ráöasjóð að bjargvætti, sem
bændum reynist sannnefndur
hollvættur i efnahagsmálum,
hversu sem veöurfar hagar sér.
Þökk sé þér fyrir það framlag þitt
til þess máls.
Afföli af annarri gráðu
En það eru til atriöi i búnaöar-
sögu og búrekstri islenzkra
bænda, sem hallast af þvi aö
forsjálni er stundum önnur og
minni er vera ber, og má vel vera
að á þeim vettvangi geti orkað
tvimælis hvenær Bjargráða-
sjóður á að hlaupa undir bagga.
Aðstoð Bjargráðasjóðs er eðlileg
þegar veikindi búenda hafa
hindrað fóðuröflun að sumrinu.
En hvað segir þú um þá búendur,
sem eru i skemmtiferöum mesta
annatima heyskaparins og hefja
ekki heyskap fyrr en i ótima og
skortir svo fóður þess vegna? Eöa
hvað segir þú um það ef forsjálni
skortir til að hirða grös og koma
fóðri undir þak svo allt eða
nokkuð fer i ólestur?
A Alþingi Islendinga hafa setiö
og sitja enn þeir, sem semja lög
og reglur, er bændur og aðrir
borgarar eiga að hlita. Sumir eru
afbragös aðilar, aðrir góðir og
gegnir, réttsýnir eöa rangeygðir,
og svo eru til i hópnum bullu-
strokkar, það vil ég staðhæfa.
Sem fulltrúi sunnlenzkra
kjósenda áttir þú þar sæti og
samþykktir lög og reglur meö
öðrum. og mér hefur sýnzt, að
þingmenn þins kjördæmis hafi
stöðugt verið i beztu röðum hátt-
virtra þingmanna. En ykkur
hefur þó yfirsézt, það er vist
mannlegt. Og i ákveðnu efni, sem
sérlega varðar bændur, hafið þið
verið herfilega rangeygðir, og
þar hefur þú, Agúst, gert þitt til
að hvetja sunnlenzka bændur til
að taka rammskakka sólarhæð i
framkvæmdamálum. Skal ég nú
rökstyðja það nánar.
Ég reikna með að þú litir i
FREY og lesir það mátgagn að
nokkru. Um langa áraröð reyndi
ég þar að beina sjónum bænda að
þvi hve nauðsynlegt það er að efla
sem bezt geymsluskilyrði vot-
heys, og verka verulegan hluta
Gisli Kristjánsson.
fóðursins að sumrinu sem vorhey
til vetrarforða. Þetta hefur þú
gert með þvi að reisa hina
ágætustu votheysturna við fjósið
þittog geymir þar i vetur um 55%
af fóðurfeng þinum frá siðasta
sumri og ert um leið sönn fyrir-
mynd sunnlenzkra bænda i þvi
efni. Þetta hefur komið sér vel á
liðnu sumri. En á Alþingi réttir þú
upp hönd á sinum tima til sam-
þykkis þvi að bjóöa bændum allt
að 100% meiri opinbera aðstoð til
þess að móta skilyrði til þurr-
heysverkunar en til votheysverk-
unar. Hvernig þetta hefur borið
að, er mér torskilið eins og hitt á
sinum tima þegar fjárhagsráö
synjaði rúmlega 90 bændum á
einu ári um byggingu votheys- i
turna en veitti leyfi tyrir aðeins
10. Þá varst þú ekki svo mikils
ráöandi i ,,pólitikinni” að nokkurt
vald væri i þinni hendi um það né
lagastafi. En fyrirheitin til
bænda um miklu meiri opinbera
aðstoð til þess að verka þurrhey
en vothey var að parti á þinu
valdi og skal það ekki rakið frek-
ar hér, það getur þú séð svart á
hvitum pappir i Frey nr. 5 1976.
Hér er um fóðurverkunarmál
að ræða. Sem bóndi heima á
Brúnastöðum ert þú hagsýnn
höldur, en sem löggjafi á Alþingi
varst þú á allt öðrum meiði þegar
umrædd löggjöf var samin. Þaö
munar þó um minna en að fá
loforð um allt að þvi tvöfalt meiri
aðstoð til þess að verka fóörið sitt
sem þurrhey i stað votheys.
Hafir þú greitt atkvæði þitt gegn
þeim lagagreinum, sem kveöa á
um þetta, þá bið ég mikillega
afsökunar á ummælinu. En nú
þarf ég i næsta atriði að koma á
framfæri hvilik fyrirmynd
búhöldurinn á Brúnastöðum er i
búskaparlegu tilliti, þvert ofan i
viðhorfin með atkvæðagreiðslu
á Alþingi.
Fóðurnýting i misæri.
Sumarið 1975 var ekkert
stórúrfellasumar um Suöurland,
en það var ekkert þurrkasumar.
Grasið óx en nýting var afleit um
landið sunnan- og vestanvert.
Mælingar forðagæzlumanna á
fóðurfeng bænda sýna álika
rúmmál heimafengins fóðurs og
fyrra ár, en gildi þess til næringar
búfénu er allt annað.
Heföu sunnlenzkir bændur átt
votheysturna á borð við Brúna-
staðabændur þá hefði útkoman
orðið allt önnur um gildi fóðurs-
ins, en raun ber vitni.
Forðagæzluskýrslurnar frá
siðasta hausti segja, að á Brúna-
stöðum sé um 55% heimafengins
fóðurs vothey, i Hraungerðis-
hreppi 26%, heimafengins fóðurs
vothey, i Arnessýslu 19%, heima-
fengins fóðurs vothey, i Rang-
árvallasýslu 8%, heimafengins
fóðurs vothey. Grasið óx hjá
ykkur öllum, en það vantaði
möguleika til að bjarga þvi á rétt-
um tima og á bezta hátt til vetrar-
fóðurs. Sumt var ekki slegið fyrr
en i september, þá hálfgert timb-
ur. Að svona fór i þetta sinn er
hvorki veðurfarinu eða Guði
almáttugum að kenna og eigin-
lega er stórt ? hvort búnaðardeild
Bjargráðasjóðs á að svara beiðn-
um um aðstoð þegar svona sjálf-
skaparviti eru ráðandi og valda
afföllum á eftirtekju bændanna.
Þessi handvömm hefur leitt til
þess, að af þurrheyi þarf a.m.k.
2,2 kg i hverja fóðureiningu að
meðaltali sunnanlands i ár og það
er raunasaga. Það er raunasaga
þegar þess er um leið minnzt sem
staðreynd, að votheyið i turnun- •
um þinum hefur fóðurgildi, sem
nemur 1,3 kg þurrefni i hverja
fóðureiningu, auðvitað verkað af
grösum af sama túni og almennt
gerðist á þinu túni, sem mun
álika og annarra. Votheyið þitt
Agúst, er að fóðurgildi mjög
ámóta og hraðþurrkaða grasið i
kökum Skeiðabænda og
kögglunum frá Grasköggla-
verksmiðjunum, ,sá er bara
munurinn, að votheyið kostar_
aðeins rúmlega helming á við hið
hraðþurrkaða.
410 þúsund rúmmetra þurrhey
á 40 F.E. rúmmetra á siðasta
sumri segir, að fóðurgildi nemi
16,4 milljónum F.E. en hefði verið
rúmlega 20 milljónir F.E. i
meðalári. Það þýðir tap 4 millj.
F.E. að minnsta kosti, eða 160
milljónir króna i Arnessýslu ef
fóðureiningin er á 40 kr. Hefðu
allir verkað vothey á borð við
Brúnastaðabændur þá hefðu
smámunir einir runnið út i sand-
inn og i sjóinn. Og nú skal ég
segja þér meira.
Frændur okkar, Norðmenn,
verkuðu vothey s.l. sumar
682 milljónir F.E. i vothey
og 316 milljónir F.E. þurrhey
(bráðabirgðauppgjör), með
öðrum orðum 2/3 gróffóðursins
sem vothey. Þar hefur lengi verið
unnið að fóðurverkunarmálum af
viti og sérlegri aðstoö lögum
samkvæmt.....það er ekki bara
aðstoð hins opinbera við að reisa
votheyshlöður sem þar ræður,
heldur einnig sálfræðil. viðhorf
og svo stjórnmálaleg eining um
verkefnið”, segir i bréfi til min
frá NOFO (miðstöð votheys-
rannsókna og tilrauna með vot-
heysgerð þar i landi), fyrir
nokkrum dögum.
A tslandi hafa áhrif stjórn-
málamanna áreiðanlega hindrað
framgang fóðurverkunar hlið-
stætt þvi, sem gerzt hefur i
Noregi og þannig skaðað
islenzkan landbúnað um hundruð
milljónir króna s.l. ár.Efna-
greiningarnar á votheyi Brúna-
staðabænda sýna, að um 140 F.E.
munu vera i hverjum rúmmetri i
turnunum og þetta magn marg-
faldað með 380 rúmmetrum gefur
til kynna, aö þar eru margar F.E.
vothey. Það segir um leið, að i
hverjum rúmm. i votheysturni er
3,5 sinnum fleiri F.E. en i rúmm.
stabba i þurrheyshlöðu.
Heill þér Agúst Þorvaldsson!
Þetta bréf er orðiö miklu lengra
en ætlað var i upphafi, en ég mátti
til meö að taka mið af búskap á
Brúnastöðum við ráöandi kring-
umstæður eftir afdrif siðasta
sumars. Ég get ekki betur séð, en
bezta tryggingin gégn afföllum i
óþurrkasumrum sé einmitt for-
dæmiðá Brúnastöðum. Hefðu 200
bændur i Arnessýslu átt 150
rúmm. hver i votheyi i turnum
hefðu þannig bjargazt þær fjórar
milljónir fóðureininga sem
eyddust i hrakningum þurrheys-
ins. Minna má nú gagn gera.
Nú vona ég að fyrirmynd þin um
fóðurverkunarskilyrði, verði hið
bráðasta, mörgum til eftirbreytni
og að „pólitisk” lokaráð
jólasveinanna á Alþingi verði að
litlu höfð um sinn,
Með beztu kveðjum
Gisli Kristjánsson.