Mánudagsblaðið - 22.11.1948, Blaðsíða 7

Mánudagur 22. nóv. 1948.
MÁNUDAGSBLAÐIÐ
7

Framh. af 2. síðu
látlaus á þann hátt, að þau
dragi ekki augu áihorfandans
til sín, og hann ein'blíni á
þau d stað 'leikaranna, þau
eiga að hjálpa áhorfandan-
um án þess hann viti af til
að Ihrífast af þvd, sem hann á
að horfa á og njóta þess.
Þetta á einkum við um
dramatísk leikrit og hálf-
dramatísk.
I stuttri "blaðagrein er ó-
gjörningur að draga fram
allt, sem við kemur leik-
tjaldagerð. Eg s‘kal nefna ör-
fá dæmi þess, að leiktjöldin
mega draga að sér athygli á-
horfandans. Þetta á oft við
um búningaleikrit, revíur og
farsa. Sama máli gegnir um
ballett, drámatískan og kóm-
dskan. Þetta á jafnvel við um
óperur, en þar gætir þó tæp-
lega eins fhikils frjálsræðis
fyrir leiktjaþdamálarann.
Eg iheld;' að ánægjulegasta
stund leiktjaldamálarans sé,
þegar ljósþrófún fer 'fram, ef
’hann er' á annáð borð ánægð-
ur með verk siit. Þá situr
hann við hlið leiðbeinajrdans
(instruktör) og fær að leggja
orð í belg upi, högun ljós-
anna. Eg var svo, heppinn,
þegar ég vann við Stock-
holms óperuna, að sjá þar
Ijósaprófun með splunku-
nýjum ljósatækjum frá Hol-
landi. Það var „Töfraflaut-
an“, sem átti að sýna. Eg
sat sem negldiur við hlið
leiðbeinandáns. Hann hafði
taltfeki við hlið sér, og gegn
um það talaði hann upp á
leiksviðið. Hann bað um
þetta ljós og þetta — ekki
þetta, bangað til ihann og
málarirm voru 'áhægðir. Eg
efast um. að málaranum
sjálfum ihafi 1 fundizt eins
yndislegf og ■ mér áð fylgjast
með þessu. v Sjálfsagt hefur
honum nú :samt fundizt það
dásamlegt. Háhn hefur bara
verið farinn’ áð venjast þessu
með árunum.
Það er ofur kkiljanlegt. að
málaranum'lfði bezt á svona
stund. Hann fénnir hugánum
til baka ofurldtið " óg hugsar
um, þegar harin las fyrstu
línu Jeikritsins; þegar hann
dró fyrstu línurnar að frum-
myndinni og dýfði í 'fyrsta
sinn langa penslinum d lit-
inn, sem hann setti á tjald-
ið, og nú situr hann mak-
indalega cg horfir á Ijósa-
meistarann kófsveittan
skipta 1 s'ífellu um ljósin,
sem hann beinir á hans eig-
ið verk.
Eg vík 'bá að síðustu nokkr-
um orðum að því, hverjar
aðferðir má nota við leik-
tjaldagerð. þegar byrjað er
að mála tiöldin sjálf eftir
frumteikningunni.
iNútiíma leiktjaldlaimálarar
géra sér ljóst, að sérhvert
viðfangsefni krefst sinnar
sérstcku tækni. Ef maður
KMENNTIR
Sigurbjörn Sveinsson
,I{itsafn I — II. Kvík,
Ísáfoldarprentsmiðja.
ætlar að ná öllum sérkenn-
um uppdráttarins, öllum
þeim tö'frum, sem listamann-
inum hefur tekizt að gæða
.. i I'yrra bmdið er „Bernskan
frummyndma að tjoldunum, ^
„ , , .. og hefst það a stuttum en ylrik
hefur reynslan synt, að •,
, ,, um formala eftir sera Friðrik
gamla aðíerðm, að mala.upp
ö , , „ , „ Frioriksson. Siðara bmdi nefnist
°* Mm- þ T toðre‘t;,1,eíur| .Geislar." Eru fað sögur og „
leynzt a gjor ega " '1 ' ' ' iutýr fyrir börn, einnig þulur
og örfá kvæði.
andi. Á meginlandinu hafa
því lei'ktjaldamálararnir tek-j
ið upp aðra og hentugri að-j
ferð, þ. e. að mála leiktjöld-
in á gólfi.
í fljótu bragði mætti ætla,
að það væri skollans sama,
hvort leiktjöldin á gólfi.
í fljótu bragði mætti ætla,
að það væri skollans sama,
hvað það á að merkja að sleppa
svo til öllum kvæðum höfundar.
í kveri því er út kom fyrir 42
^ árum (Sigurbjörn Sveinsson.
j sóttir í líf og heim bnrnanna. Nftkkur kvæði. Ak. 1906), eru
1948.. Frásagnir hennar eru marg- lagleg kvæði, og eru aðeins ri ö
þættar og fjölbreyttar, þar e'r af þeim birt í þessu ritsafni, að
hver mj-ndin af annari dregin í vísu Þau beztu, semsé: „Til
fáum en skýrum dráttum og móður minnar“ og „Landið
þeim raðað af listrænni nær-
færni og smekkvísi. Bókin fjall-
ar um efni, sem börnin þekkja
og unna. Hún er gædd því sönn •
unartákni góðra bóka, að les-
Bernskan er sem kunnugt er
ein vinsælasta barnabók er rit-
uð hefur verið á voru máli. Sig-
urbjörn Svéinsson gerðist braut
ryðjandi á sviði íslenzkra bók-
mennta, þegar hann hóf að
skrifa æskuminningar sínar,
barnasögur og ævintýri. Hann
var að þjóna köllun um að fylla
mitt.“ En þó finnst mér að vel
hefði mátt birta kvæði einsog
Drykkjumannskonan, svo eitt-
hvað sé nefnt. Sama er að segja
um andleg ljóð skáldsins, frum-
endur hennar verða að loknum 01’t, þeim er sleppt utan tveim-
lestri betri og sælli en áður ur> þótt sálmakver það er út
Bernskan á vinsældir sínar fyrs' kom fyrir 45 árum (Sigurbjörn
og fremst því að þakka, hvað Sveinsson, Sálmar. Ak. 1903).
hún er hugljúf og skemmtileg veigalítið, hefi ég fyrir satt að
aflestrar. En gildi hennar er skáldið hefur þar stórum viðauk
fólgið í boðskap hennar, fegurð- ið, ekki hvað síst þýddum, en
inni og göfginni, sem einkennir þýðingar hans þær er ég hefi
hverja sögu hennar og verður séð eru með ágætum.
hvort leiktjöldin eru máluð autt skarð í bókmenntir þjóðar
á gólfi eða eftir ofangreindri innar, og hann innti af höndum
aðferð. Árangurinn af þess- merkilegt frumherjast. með mikl
um mismunandi aðferðum um ágætum, því að hann hef-
befur þó reynzt mjög óH'k- j ur um áratugi verið í hópi vin-
eins og ósjálfrátt hverjum góð-
um lesenda hvöt og styrkur í
fögrum og einlægum ásetningi.
Bernskan flytur sannar sög-
ur, en eigi að síður er skáld-
ur. Eif vel er að gá'ð, kemur sælustu og víðlesnustu rithöf- skapargildi hennar mikið. Hún
í ljó'S, að vélrænt tilbreyt- unda íslendinga. Hann varð er skrifuð af meistara máls og
ingarleysi í tækni einkennir skáld hinna ungu lesenda, en stíls, og margar sögur hennar
verk þeirra, sem nota gömiu bækur hans bera það aðals- eru fagrar perlur í íslenzkum
aðferðina. jafnvel iþótt ú.m á- merki sígildra barnabóka, að bókmenntum. Mál hennar og
gæta listamenn sé að ræða. þær eru við hæfi allra, sem stíll býr yfir hljómi, sem minn-
Sá sem málar á gólfi, héfur kunna að meta fagrar og ir a lækjarnið, birtu, sem lík-
ótæmandi möguleika’til að skemmtilegar bókmenntir, hvað ist heiðríkju morgunsins, og yl
sýna tilbreytingiu d tækni og sem aldri
vinnubrögðúm almennt.
Fyrsta
Einhver kynni
Hverjir eru þá
að spyrja:
lesendanna líður. sem er í ætt við ást móðurinn-
I Bernskan var fyrsta bók höf- ar °S elsku barnsins.
undar. Fyrsta útgáfa hennár
í skemmstu
máli aðalkostir hinnar svo-
9 hefur
kom út í tveimur bindum á
Aureyri árið 1907—08.
Bernskan verið
j Geislar eru eins og fyr er
I sagt sögur og ævintýri,
sam-
nefnd litlu kvéri er út kom
kölluðu meginlandsaðfdrðar .. . .
, . , * - prentuð morgum smnum og nu , ,
Það er þa fyrst, að malun a ° ö hald en varð . eigi. Geislar er
,, , , „-í+ kemur hún enn út í nýrri útf '
malaranum kleiít . f
gólfi .gerir
að hafa fullkomið vald
tækni sinni. Fyrir hann
jafn auðvelt að mála allt fiá
þykkum, ógagnsæjum, sterk-
um litum og til hinna fín-
ustu, gagnsæju vatnslita. Mtð
sem fyrsta bindi ritsafns Sf
samansafn sagna og ævintýra
þeirra er áður hafa útkomið í
orn,
er urbjarnar, í tilefni af sjötugsaf bókarformi eftir gigurbjö
mæli hans í haust. Vinsældir bernskunni fráskildri. Þó
Bernskunnar sjást bezt á því,
að hver ný útgáfa hennar hefur
selzt á skömmum tíma, og nú
hefur þessi merkilega
að
er
það jafnan svo um heildarút-
gáfur að þær eru aldrei hundrað
En hvað sem um það má
segja, þá eiga höfundur og út-
gefandi þúsundfaldar þakkir
skilið fyrir þetta elskulega verk,
er mun standa sem óbrotgjarn
minnisvarði um skáldið i Sigur-
björn Sveinsson.
Þorleiíur Bjarnason: Hvað
sagði tröllið. Kvík. 1948.
Norðri.
Þetta er þriðja bók Þorleifs,
og jafnframt sú bezta, því með
henni tekur höf. sæti á skálda-
bekk.
Þetta er skáldsaga og gerist
á ströndum vestur, að ég ætla
á síðari hluta nítjándu aldar. ^
Persónulýsingar sögunnar eru
hreint með ágætum, þær renna
ekki út í sandinn eins og jafn-
an er hætt við, þegar um byrj-
enda verk er að ræða, þær eru
eigi andvana fæddar, og spá
mín er sú að þær verði hárlá
lífsseigar í huga lesandans, enda
j prósent. Hér er ekki ævintýrið meitlaðar af list eigi alllítilli..
og , Margföldunartaflan, pr. í Rvík. i still Þorleifs er persónulegur,
■bví að málningin rennur , , w ---------------, ------,
pkki niður strigann er hægt skemmtlleSa barnabok venð o-:1911 lítið rit en snoturt með hvorki • stælt né stolið. Frá
eivKl IIIU Lll V.J. o fánnlocr í Av* nA *
myndum, veit ég eigi hvað veld- | ncndi þessa hofundar er að
ur, nema þá að útgefendur hafi ; vænta góðra verka í framtíð-
að ná fínustu blæbrigðum,
eftir því sem fyrirmyndin.
krefur. Þá er annar kostur
þessarar aðferðar sá, að
málarinn getur litið yfir allt
■verkið í heild án nokkurra
tilfæringa, en þárf ekki að
'mála það d smápörtum eða
láta lyfta tjöldunum upp og
niður eftir því sem
fáanleg í mörg ár, svo að hún
á fyrirfram góðar móttökur vís-
I ar, þegar hun kemur nu ut í j farið eftir j)yí er til er á Lands. j inni. Hafi hann þakkir
nýrn vandaðn utgafu. I bákasafninU) en þar er það ekki 1 þessa ágætu bók.
Bernskan er bók um börn og Hefi ég aldrei séð nema það j
fyrir börn, skrifuð af einlægum eina eintak er ég náði í fyrir
barnavini. Atburðir hennar eru mörgum árum. Eigi veit ég
fyrir
Stefán Raín.
Kvöldvaka Ríkisútvarpsins
ingin brotni ekki upp úr eða ar þess er gætt, að þeir, sem 17 b m var hel-uð Sæfinni
Þ’ul’ía letti af sökum þess, hve venjulega dæma um þau efnj með sextán skó,“ flutt’af þeim
þykir, eins og venja er sam-
kvæmt gömlu aðferðinni.
Þetta gerir málaranum kleift
að. b'sra samah hinar ýmsu
dtasamsetningar í verkinu
1 sem heild, og hann getur
’gert þær lagfæringar á
heildarsvipnum, sem þurfa
þykir.
Þá er striginn, sem notað-
ur er samkvæmt meginlands-
aðferðinni, venjulega svo
þunnur (eftir að húið er að
mála á hann) að hægt er að
brjóta hann saman eftir vild
án þess óttest 'þurfi, að hann
eyðileggist. og er iþví hægt
að flytja hann margsaman-
brotinn langar leiðir, ef svo
ber undir. Tjöld, sem máluð
eru eftir gömlu aðferðinni
(upp og niður) verður aft- fyrir íslenzkan leiktjaldamál-J vit á því, sem þeir
ur á móti að vefja upp á ara að lesa hrós um leiktjöld um.
feiknastór 'kefli, svo að máln' sem hann hefur málað, þeg-J
þykkt verður að bera a.
Þá er það og einn kostur
þessarar nýju aðferðar, að
hennar vegna 'þarf ekki gíf-
urlega palla eða ramma,
vegna þess að Ihin erfiðustu
viðfangsefni má leysa með
því að mála á gólfi hvar sem
er, svo fremi að gólfrúm og
ijós sé fyrir hendi.
Það. sem 'hér hefur verið
sagt, sýnir ljóslega, að tjöld-
in fóru ekki úr rammanum
niður á gólfið vegna tízku-
duttlunga, heldur af því að
reynslan sýndi, að með _þeim
'hætti' matti ná miklu betri
árangri bæði frá hagnýtu og
listrænu sjónarmiði.
Það er dálítið raunalegt
opinberlega 'hafa ekki Dr. Steingrími J. Þorsteinssyni
minnstu sérþekkingu^ til að háskólakennara, Pálma Hannes
dæma um slák verk.. íslenzk- syni relctor og Jóni Sigurðssyni
ur listmálaii, sem sýnir verk skrifstofustjóra Alþingis. Var
sín opinberlega, á þó að^ lesið upp úr verkum þeirra
minnsta kosti von á því að skálda er Sofinn höfðu tekið til
fá blaðadóma skrifaða af meðferðar, þeirra: Gests Páls-
mönnum, sem liafa sérþekk-j sonar, Hjálmars Sigurðssonar,
ingu á 'því, sem þeir skrifa Sig. Júl. Jóhannessonar og
um. (Leiktjaldamálarinn^ Gunnars Gunnarssonar. Voru
verður hinsvegar að láta sér það að sögn doktorsins allir
nægja vangaveltur leik-j þeir er Sæfinnur hefði orðið að
manns, sem skrifar eins og yrkisefni. Það skyldi þó ekki
sérfræðingur. J vera að eitt skáldið hefði
En væntanlega stendur^ gleymzt? Ó jú, reyndar, og ekki
þetta til bóta, því að menn^ lakara en Guðm. Guðmundsson
gera nú með 'hverjum degi skólaskáld. En kvæði hans um
strangari kröfur til alls þess,
Sæfinn er ágætt (pr. í Ljóð og
sem leiklist snertir. Svo mun^ kvæði Rvík. 1917. og Ljóðasafn
að idkum fara, að jafnvel H. Rvik. 1934), og hefði það
leiklistardómarar munu hafa sannarlega átt samleið með því
skrifa er flutt var. Eða hvers á Guð.
mundur að gjalda Steingrímur?
Sigfús Halldórsson st- R*