Tíminn - 06.04.1977, Blaðsíða 18

ILSiiiSiii
18
MiDvikudagur 6. aprfl 1977.
85 ára
^ ^ Hjónin
Arni Ásgrímur Erlendsson
Þorbjörg Jóney Grímsdóttir
TrUlega mun þa6 mikib
almennt, næstum undantekn-
ingarlitiö, aö þegar fólk fer aö
reskjast og önn daganna
minnkar, aö þá veröi flestum
fyrir aö drifa tiöina, næst aö segja
ósjálfrátt, meö þvi aö hugurinn
leitar til liöna timans og fjöl-
margt flögrar fyrir hugskots-
sjónum af atburöum, mönnum og
málefnum, sem hver einstakur
hefur komizt i snertingu viö á
genginni ævibraut.
Svo fer mér, sem þessar fáu
linur rita.er ég nú, nær áttræöur,
rifja upp kynni min af nefndum
hjónum, Arna og Þorbjörgu, þ.e.
„Neörilækjardalshjónunum”,
sem viö nefndum svo þar fyrir
noröan um áratuga skeiö. Enda
er hér um nokkuö sérstakt tilefni
og óvenjulegt aö ræöa, þar sem
þau áttu bæöi, þetta háöldruö,
áttatiu og fimm ára afmæli í
des. s .1., Þorbjörg þann fimmta
en Arni þann sautjánda og
fæöingaráriö þaö sama, 1891.
Arni Asgrimur er fæddur aö
Fremstagili i Langadal A.-Hún.,
sonur Erlends Einarssonar bónda
þar og konu hans Sigriöar Þor-
kelsdóttur, systur húnvetnsku
bændanna, Arna á Geitaskaröi,
Guömundar á Refsstööum slöar
Miögili, Sigvalda á Hrafna-
björgum og Þorkels á Barkar-
stööum. Einar faöir Erlends var
giftur Sigriöi dóttur Guömundar
bónda i i Mjóadal, Björnssonar
bónda Auöólfsstööum sonar
Guömundar „Skagakóngs” I
Höfnum, aö mig minnir. Móöir
fööur mins og okkar Hvamms-
bræöra var Ingibjörg systir Sig-
riöar móöur Erlends á Fremsta-
gili. Voru þvi ömmur okkar
Fremstagils og Hvammsbræöra
systur. Sú er frændsemi okkar
Ama Blandon.
Þorbjörg Jóney er fædd aö
Kirkjubóli i Steingrimsfiröi,
Strandasýslu, dóttir Grfms Bene-
diktssonar og konu hans Sigriöar
Guömundsdóttur búenda þar. Var
hún eitt af tólf bömum þeirra
merku hjóna. Leyfi ég mér aö
oröa einkunn þeirra slika, þó ég
sé ekki náiö fróöur um ættir
þess ættstofns né athafnir. Styö
ég þá ályktun mina viö
kynni min af Þorbjörgu
sjálfri og reikna meö aö þar hafi
epliö ekki falliö langt frá eikinni.
Svo vita þeir sem fylgzt hafa meö
fjölmiölum og greiöum frétta-
flutningi seinni ára, aö Kirkju-
bólsheimiliö er eitt meö eftir-
minnilegustu heimilum lands-
byggöarinnar, bæöi um búnaöar-
hætti og félagsmálastörf, en þar
hefir um margra áratuga skeiö,
ráöiö rikjum bróöir Þorbjargar,
Benedikt hreppstjóri og nú um
allmörg seinni árin synir hans.
Kemur mér þaö ekki aö óvörum
gagnvart Benedikt, þar sem ég
kynntist honum viö samstarf
okkar á búnaöarþingi, er ég þá
eldri maöur átti þar setu um
nokkur ár, en hann haföi veriö
þar fulltrúi alllengiáöur. Þaö var
á búnaöarþingsárum okkar aö
samþingsmaöur, hagyröingurinn
þjóökunni Baldur á ófeigs-
stööum, fann hvöt hjá sér til aö
ávarpa Benedikt meö ferskeytlu,
er honum mun hafa fundizt tal og
viöbrögö hjá Benedikt vera ung-
legri en aldur hans segöi til:
...ennþá andinn lifir.
Bráöum stekkur Benedikt
boröiö þráöbeint yfir.
Sú ályktun Baldurs, var raunar
ekki framborin á viröulegum
þingfundi, heldur viö léttara
spjall nokkurra þingfulltrúa i
fritíma frá þingstörfum, þar sem
ekki þótti striöa móti sæmilegum
mannasiöum, aö fram kynni
koma f tali og háttum, ýms
séreinkenni byggöarlaganna til
mótunar hvers og eins, enda þótt
gæta yröi hófsemdar um slikt á
sjálfu þinginu, og reyna aö láta
sem minnst bera á mótunar-
áhrifum umhverfisins, hvort
heldur væri Hornstrandir eöa
Tröllabotnar dreifbýlisins. Ekki
svo aö skilja aö Steingrfms-
firöingurinn Benedikt bryti neitt
af sér fhvorugu tilfellinu, siöur en
svo. Sannaöi bara, aö mati
Baldurs, aö hann átti enn yfir aö
ráöa hugdirfö og bjartsýni æsku-
áranna.
Vik ég ekki nánar aö ættstofni
Þorbjargar, þótt sjálfsagt mætti
fljótlega finna þar presta og aöra
fyrirmenn, er komiö hafi viö
sögu. Veit ég aö þau góöu hjón,
Þorbjörg og Arni, metast ekki á
um þaö, þótt ég á fljótvirkan hátt
hafi aö framan, rakiö ætt okkar
frændanna allt aö konungsdæmi
noröur á Skaga.
Þar sem Þorbjörg var meö
þeim eldri af hinum fjölmenna
systkinahópi aö Kirkjubóli, er
eölilegt aö svo réöist, aö hún eftir
ferminguna fór f 1 jótlega til
dvalar aö heiman, einkum aö
vetrinum. Man ég aö einhv.tlma
sagöi hún mér, aö er hún var nær
nitján ára gömul, hleypti hún
fyrst heimdraganum fyrir alvöru.
Þá um haustiö fór hún til höfuö-
borgarinnar og dvaldi þar næstu
sex vetur, en fyrir noröan 1
átthögunum aö sumrinu. 1
Reykjavik dvaldi hún þessa vetur
hjá frk. Ingibjörgu Jónsdóttur, er
starfrækti kunna matsölu aö
Vonarstræti 1. Suma þessa vetur
stundaöi hún nám i Kvennaskóla
Reykjavlkur, þó hún héldi til hjá
fr. Ingibjörgu og ynni henni i
frftímum sinum. Tók hún burt-
fararpróf úr skólanum voriö 1915,
þá tuttugu og þriggja ára gömul.
Haföi hús tekiö tvo bekki á einum
vetri, slikur var heimanbún-
aöurinn frá foreldra hendi svo og
námshæfni hennar. Dvelur hún
svo næsta vetur enn hjá velgeröar
konu sinni Ingibjörgu, sem haföi
sýnt henni þá rausn, fyrstu jólin,
sem hún dvaldi þar, aö gefa henni
fyrirheit um aö kosta hana til
náms i Kvennaskólanum ef hún
vildi koma suöur næsta haust.
Myndarleg jólagjöf þaö, og
ánægjulegur úrskuröur
gefandans um hæfni Þorbjargar.
A vetrinum eftir burtfarar-
prófiö skeöur svo undriö:
Þá ber fundum þeirra, Þor-
bjargar og Arna, saman, þar
sem sú hending skeöur aö Arni
veröur einn af fjölmörgum ein-
hleypingum, skólamönnum o.fl.,
sem hafa viöskipti viö umrætt
mötuneyti. Mun hann aöallega
hafa fariö til Reykjavikur þeirra
erinda aö vera á námskeiöi á
vegum B.I. til leiöbeiningar og
fræöslu fyrir eftirlitsmenn naut-
griparæktarfélaga og skyldrar
starfsemi, sem þá var aö ryöja
sér til rúms hjá samtökum
bænda. Hvort hann hefur meö i
bland, haft nokkuö sérstaklega
meö i huga útvegun konuefnis,
umfram þaö sem allir eölilegir
menn hafa, aö ganga ekki blind-
andí um méöál ’kvenna, þaö
veröur ekki vitaö, enda óvlst
hvort hann sjálfur hefir hugleitt
þaö eöa hann veriö á eins konar
biöilsbuxum i feröinni aö heiman,
slikt er óliklegt, þvi vafalaust
hefir veriö nóg um þann varning i
heimahéraöi og þaö áreiöanlega
boölega vöru. Eins hefir þab verib
fyrir Þorbjörgu, nóg hlýtur aö
hafa verib um manninn þar syöra
og raunar I heimasveit hennar
lika og trúlega embættismanna-
efni og margra stétta mannsefni
boöleg. En bæöi hafa þau sjáan-
lega fariö aö öllu meö fyllstu gát
og rólegheitum, nærri aö manni
viröist aö beöiö hafi ómeövitaö
eftir fyrirmælum eöa ihlutun
forsjónarinnar. Þetta og þvilikt
þætti þolinmæöi og biölund nú i
dag!
Hvaö um þaö, þau tittnefndu,
Þorbjörg og Arni, fella hugi
saman viö þessi kynni og kika nú
ekki, þegar ákvörðun er tekin og
gifta sig þ. 20. júni 1916. Flytur
Þorbjörg aö Neörilækjardal og
hlýtur húsfreyjustööuna meö
ættarnafni manns sins Blandon.
Höföu þeir Fremstagilsbræöur,
synir Erlends Einarsáonar,
Einar, Þorkell og Arni tekiö þab
upp nokkrum árum áöur,
sennilega til minningar um
vatnsfalliö Blöndu og sskustööv-
amar. Svipaö og Blöndalarnir
fyrr á árum, sem munu hafa
verib ættaöir frá Blöndudals-
hólum i Blöndudal. Skritiö fyrir-
bæri, aö Blanda, svo ráörik sem
hún þó oft er, skyldi ekki halda
nafninu á dalnum þar til Refs-
borgarsveitin veitir henni land-
vistarleyfi um stuttan kafla!
Hefir trúlega þótt stirt I munni, aö
nefna noröurhlutann Langa-
blöndudal, og oröib til miölunar
hjá nafngefendum ab hafa þetta
svona og láta þá ásana vestan ár
hafa svæöiö og kalla Bakása og
þab þö Blanda annist allt vatn frá
þeim.
Aö Neörilækjardal bjuggu þau
hjónin I þrjátiu ár, blómabúi og
viö rómaöar vinsældir, eöa tU
vors 1946, ab þau bregöa búi og
flytja suöur á land, aö
Kaldaöarnesi i Arnessýslu, þar
sem þau dvelja um tveggja ára
skeiö. Haföi Arni þar umsjón og
forstööu fyrir dvalarheimili
drykkjumanna m.fl. Flytja þau
þaban til Reykjavikur 1948 i eigin
ibúö á Háteigsveginum og búa
þar i tuttugu ár, eöa þann tima
sem Ami stundaöi skrifstofustörf
hjá skattstofu Reykjavfkur, eöa
til 77 ára aldurs, — aö visu ekki
fullan daglegan vinnutima
siöustu árin, en gjöri aörir betur.
ÆttiégerinditilReykjavikur, á
þessum árum, sem æöi oft var,
fór ég ekki fram hjá garöi þeirra
hjóna, hélt vananum frá
nágrenninu fyrir noröan. Ekki
brást.aö sem fyrr var heitt á
könnunni hjá Þorbjörgu og til-
heyrandi meölæti, jafnvel
stundum ásamt sérstöku
framlagi frá húsbóndanum.
Vinsamlegar umræöur fóru fram
sem áöur, viö hin vitibomu og
góöviljuöu hjón, sem nutu þess
innilega aö frétta úr gömfu
sveitinni þeirra og gladdi þau er
gott var þaban aö frétta, af
mönnum og málefnum.
Ennveröa kapitulaskipti. Nú er
flutt i svefnbæinn Kópavog, sem
þá var kallaöur, ekki svo aö skilja
aö ætlunin hafi veriö sú aö taka á
sig náöir i bókstaflegri merkingu,
þó nú væri önn daganna — vinnu-
bragöalega séö—lokiö.og timi og
dvöl elliáranna tekin viö, enda
hjónin þá oröin 77 ára aö aldri.
Byggöi Ami sér þar nýtizku ibúö I
samvinnu og tæknilegri aöstoö
eins tengdasonar sins. Heföi mátt
ætla aö þar yröi um einskonar
elliheililisbyggingu aö ræöa, hvaö
snerti hluta Arna, en þó er þaö
samt svo, aö viösýni hans og
kjarkur var slikur, aö salarkynni,
rými og allur frágangur getur
jafnt hentaö meö prýöi yngri
kynslóöum. Kemur þaö sér og
sjálfsagt oft vel, þegar dætur
þeirra, tengdasynir, barnabörn
og barnabarnabörn mæla sér þar
mót á tyllidögum fjölskyldunnar,
til aö heiöra og gleöja gömlu
hjónin.
Ekki getur hjá þvi fariö, aö
þeim hjónunum, á ævikvöldinu,
er þau llta til baka frá smekk-
legum og þægilegum hibýlum
slnum nú á Þinghólsbrautinni,
allt til eldri baöstofunnar og
annarra húsakynna er þau fluttu i
þar aö Lækjardal, sem þau aö
visu færöu verulega til úrbóta á
ýmsan hátt i búskapartiö sinni,
úrbóta, sem vafalaust hafa verib
áhugavekjandi og unniö aö af
hyggindum og varfærni miöaö viö
fjárhagsgetu, aö þeim viö þá yfir-
vegun þyki framvindan og niöur-
staöan ánægjuleg og vist er svo.
Hér er um viröingarveröa þróun
aö ræöa, sem ekkert svindl eöa
byltrngarbragö eraö. Nemahvaö
timarnir almennt séö, hafa'meö
byltingarundirspili unniö meö i
málunum. Hér var unniö aö meö
árverkni, hyggindum og sam-
heldni og enginn bægslagangur
viöhaföur.
Fyrst man ég náiö eftir frænda
minum Arna, er ég var sem smá-
patti heima I Hvammi, en hann
rúmum 5 árum eldri mér, sem
alltaf hefur haldizt óbrey tt og var
sem nemandi i svokölluöum
barnaskóla þar aö Hvammi,
ásamt Þorkeli bróöur sinum,
Birni á Björnólfsstööum, Dóra
Stefáns á Móbergi, Dana á Vatn-
skaröi, Dóra á Sneis, siöan Snæ-
hólm, Ingimundi á Kirkjuskaröi,
Helga á Núpsöxl og Guömundi
bróöur minum, þeim eldra meö
þvf nafni. Sjálfsagt hefir veriö
viöunandi magn af námsmeyjum
meö i skólanum, þó ég muni þaö
ekki glöggt svo ungur hefi ég ver-
iö þá, segir þaö sina sögu um þau
mál.
Kennaraliöiö var breytilegt
milli ára: Jakob skáld Fri-
mannssonfrændi okkar, Benedikt
Magnússon, Jónatan J. Lindal og
e.t.v. fleiri. Ég held aö „Halldór
barnakennari” svokallaöur frá
Móbergi, hafi þá veriö oröinn
kaupmaöur á Blönduósi, og ég i
þann veginn farinn aö kynnast ,
gómsætum gráfikjum, sem þétt-
býliö haföi upp á aö bjóba. Skóla-
haldi þessu var skipt milli heimil-
anna eftir þvi sem baöstofurými
leyföi, eöa ef til var gestastofu-
kompa i frambænum. Ekki stóö
þessi vertiö hálft áriö, langt frá
þvi, enda fór verklega námiö
bara fram viö hin margbreyttu
heimilisstörf barnanna og undir
yfirstjórn foreldra og annarra
heimilismanna. Þetta voru fjöl-
brautarskólar þeirra tima, valt
þá sem nú og alltaf á hæfni
kennaraliösins. En þá var vor i
lofti yfir islenzkri þjóöarsál, og
engin andleg stóriöja meö
óhjákvæmilegum mengunar-
vörnum i sjónarmáli.
Eitthvaö munum viö yngri
krakkarnir á þvi heimili sem
skólinn var hverju sinni, hafa
notiö góös af, verib látin draga til
stafs, lesa og reikna. Ég man þab,
aö ég og fleiri Enghliöingar
náöum nokkur skriftarlagi Jóna
tans á Holtastööum og er áber-
andi um innfædda Enghliöinga,
aö þeir hafa læsilega og smekk-
lega rithönd. Svo mun einnig um
hliöstæö áhrif frá „Halldóri
barnakennara”, en þeirra gætti
meira hjá eldri árgöngum en hér
um ræöir, jafnvel liklegt aö hann
hafi veriö höfundur aö rithönd
Jónatans, sem rómuö var. Þaö
var haft eftir Arna hreppstjóra,
nafna afmælisbarnsins, en hann
var nágranni Jónatans, er Arna
þóttu litt skiljanlegar sivaxandi
vegtyllur nágrannans aö þaö
myndi aö mestu stafa af þvi hvaö
bein strik og fallega stafagerö
Jónatan heföi á rithöndinni, en
þeir grannarnir höföu þáö aö
iþrótt á timabili aö reyna aö
striöa dálitiö hvor öörum.
— Þarna höfum viö þaö,
nokkru getur þaö skipt aö hafa
þrifalegan og smekklegan frá-
gang á hlutunum! En þó skrifaöi
Arni alveg þokkalega, þótt engin
forskrift væri. En frægt varö,
endur fyrir löngu á sýslufundi, er
mektarpresti var faliö aö lesa i
heyranda hljóöi einskonar bænar-
skjal frá Ama, vegna erfiörar
fjárhagsaöstööu Engihllöar-
hrepps, er hann tók þar viö
völdum og mannaforráöum og
upplesara fannst ástæöa til aö
hika viö upplesturinn og gjöröi
fyrirspurn til tillögumanns, en
svar hans var „lesiö eins og
skrifaö stendur” sem sitt hvaö
skuöireöa skuldir.þvi vart hefur
þaö veriö meiningin aö fjárhags-
erfiöleikarnir hafi stafaö af þvi,
sem fyrra oröiö benti til, þó vist
heföi slikt getaö skapazt af of
miklu af þviliku I einni sveit. En
spurnir eru ekki af því, aö svo
hafi nokkurn tima þótt bera viö
þar i Engihliöarhreppnum, aö of
mikiö hafi þótt af því góöa þar.
En svona krydd i samskiptin, eins
og klerksins og stórbóndans, var
vel þegiö i gamla daga, og mundi
jafnvel nú i allri tizkulegri
hámenningunni.
Mikil tilhlökkun var mér aö
skólatimunum, þótt ég vegna
æsku væri bara óreglulegur
nemandi, og mér er margt mjög
minnisstætt af háttum ykkar
skólapilta, þó mest hinni bullandi
skáldskaparbylgju er var sem
raubur þrábur i aukafögum
skólans. Hefir mig grunaö siöar
aö þar um hafi valdiö, áhrif frá
kennaranum og skáldinu Jakob
Frimannssyni frænda okkar,
hann hafi verib eins konar smit-
beri á skólaheimilinu, enda mun
þaö hafa veriö hann, sem sagbi er
hann og þiö strákarnir voruö aö
tygja ykkur til samkomu aö Engi-
hlíö, félagsheimili þeirra tima,
gamla þinghúsinu sem brann:
Skemmtifundur skeöur senn
skulum yrkja hraöir.
Veit ég allir veröa menn
vissulega glaöir.
Þó varekki I vonum aö Bakkus
kunningi mætti þar, en þar var
hin fölskvalausa gleöi æskufólks
þeirra tima. Og raunar mikils
meirihluta þjóöarinnar. Nema
hvaö margir af skólapiltum tóku
skáldskaparbakteriuna og