Mánudagsblaðið - 05.12.1966, Síða 2

\
Mánudagsblaðið
Mánudagur Sl. október 1966
Jónas Jónsson frá Hriflu:
Þegar íslendingar eignuð
uðust suðræn blóm
Vorið 1918 komu nokkrir af
kunnustu þingskörungum Dana
skyndiferð til Reykjavíkur til
að undirbúa sáttmála um sam-
band þessara tveggja frænd-
þjóða undir einum kóngi. Að
lo>num samningum komu Dan-
ir heim og sögðu frá vinsam-
legum viðtökum. Einn helzti
gat þess sérstaklega að mann-
vænleg en fátæ'klega búin
verkalýðskona hefði að skiln-
aði gefið honum blómvönd.
Danir eru gamansamir og þótti
ofrausn af íslendingum að gefa
gestum úr blómríkari löndum
skrautblóm. Litlu síðar kom
gamanmynd í helzta spaug-
myndablaði Kaupmannahafnar
af blómagjöfinni. Á auðu svæði
milli nokkurra gamalla timbur-
kumbalda mætir íslenzka peysu
fatakonan stæðilegum þinghöfð
ingja Dana og réttir honum að
gjöf gluggapott með rós. Vel
vissu Danir að Islendingar eiga
mörg fögur og litrík blóm í
dölum sínum og fjallahlíðum
en töldu að skrautblóm ættu
þeir ekki í sínu kalda landi.
Síðan liðu ár. í>á höfðu Is-
lendingar eignast dálítinn garð
yrkjuskóla að Reykjum í Ölf-
usi. Þar bjó Gissur um stund
meðan hann var að bíða eftir
jarlstign yfir Islandi. Nú komu
eins og stundum endranær tign
ir gestir til Reykjavíkur,' sem
íslenzka stjórnin vildi sýna
nokkur merki um náttúrugæði
landsins. Þá var í garðyrkj-
skólanum nýreist myndarlegt
gróðurhús með pálmalundi, þar
sem fullþroskuð aldini sveigðu
greinar trjánna. Stjórnin bauð
gestunum austur í garðyrkju-
skólann og hafði einfalt en
frumlegt gestaboð i hitabeltis-
lundinmn. Fór þar vel um alla
og þótti tíðindum sæta að ls-
lendingar gætu búið að hita-
beltisgróðri. Gestaboð á Islandi
milli hitabeltisjurta var að visu
gamanleikur eins og það var
fyrir glettnisbragð danskra
blaðamanna að telja Islendinga
frá dæmda hitabeltisgróðri.
Samt var alvara í báðum þess-
um gamanþáttum. Alvaran var
fólgin í því að Islendingar voru
búnir að uppgötva nýja upp-
sprettu auðlegðar, fegurðar og
líkamshreysti í landi sínu. Það
var jarðhitinn. Hann átti eftir
að verða töfralind í landinu
sam bar nafn kulda og íss. Síð
ar verður í þeim efnum mikil
saga af glímu Islendinga við
þennan volduga náttúrumátt.
Þegar Islendingar héldu há-
tiðlegt þúsund ára afmæli Al-
þingis var æska landsins á
hraðri sólcn á mörgum vígstöðv
um. Þá hittust í litlum
Grundtvigsskóla á Hvítárbakka
i Borgarfirði tveir nemendur,
Unnsteinn Ólafsson úr Húna-
þingi og Ingólfur Jónsson Rang
æingur. Þetta voru vaskleika-
menn sem trúðu á gjftu sína og
framtíð. ■ Þeir voru góðir vinir,
þó að leiðir skildu við s’kóla-
lokin. Var báðum þessum ungu
mönnum ljóst að þeir mundu
hittast síðar á ævibrautinni.
Unnsteinn hvarf um stund
heim í foreldragarð í Húna-
þingi en sagði vandamönnum
sínum að hann* hefði í hyggju
að hverfa til Danmerkur og
nema þar garðyrkju sem' hún
væri bezt kennd. Foreldrar
hans áttu góða og sögufræga
jörð, Ásgeirsá. T 1 mundu bæði
faðir og móðir Unnsteins unna
honum óðalsjarðar sinnar þar
sem hann var fæddur og uppal-
inn en þau þekktu líka hina
römmu taug sem hefur í alda-
raðir tengt Islendinga við bú-
skap og ræktun í mörgum
myndum. Þessi öflugi undir-
straumur til hins gróna lands
var græddur í ættum bæði föð-
ur og móður. Faðir Ólafs bónda
á Ásgeirsá var hinn þjóðfrægi
Jón bóndi á Söndum í Miðfirði.
Hann hafði fjölhæfar gáfur
bæði í iðnaði og búskap, kenndi
mörgum Norðlendingum að
gera reiðtigi sem þót.tu bera
af öðrum smíðisgripum sömu
tegundar. Þó er frægð Jóns á
Söndum mest tengd við’ jarð-
rækt hans. Hann eignaðist
Sanda sem niðumítt kot með
litlu þýfðu túni. Þá færði hann
bæ sinn á betri stað í landar-
eigninni og þar bjó hann til á
nokkrum árum mjög víðáttu-
mikið fullræktað og slétt tún.
Jón bóndi notaði í senn verk-
færi úr skóla Torfa í Ólafsdal
eða vinnutæki sem hann hafði
sjálfur fundið upp og gert að
almenningseign. Fjölhæfur
starfshugur Jóns á Söndum
hefur sennilega átt þátt í að
hann varð ekki gamall maður,
en sagan um fyrirmyndar bónd
ann á Söndum lifir enn í hér-
aðssögunni., Margrét húsfreyja
á Ásgeirsá var samhuga bónda
sínum um skapandi þrá til að
græða landið. Hún var systir
Bjöms Líndals lögmanns á Ak-
ureyri. Honum nægði ekki lög-
mannsstörf í kaupstað og þing
mennska til að fullnægja starfs
þrá sinni. Hann keypti Sval-
barð, vildarjörð í Þingeyjar-
sýslu, húsaði bæ sinn með skör
ungsskap og ræktaði tún sitt
með áhuga sem minnti á
Jón venslamann hans á Sönd-
um. En Bimi bónda á Sval-
barði var ekki nóg að hafa mik
ið mjólkurbú við Eyjafjörð.
Hann kom upp miklu sauðabúi
í Fjörðum bak við Kaldbak.
Þangað kom hann í heimsókn
bæði fyrri og síðari hluta vetr-
ar til að fylgjast með' lífi og
þroska gamalla sauða, eftirlæt
isbústofns íslenzkra bænda.
Unnsteinn hugði á utanferð
til að . nema í garðyrkjudeild
háskólans nútímavísindi þess-
arar fræðigreinar og flytja þá
reynslu heim til ættlandsins.
Vel hafði Torfa í Ólafsdal orð-
ið til í sinni menntaleit í öðm
fyrirmyndarlandi. Þegar Unn-
steinn hóf námsför sína var
hann ágætlega undirbúinn á
marga vegu. Hann studdist í
báðar ættir við fjölgáfaða
frændur sem sýnt höfðu gáfur
og sköpunarþrótt í verki. I ætt
hyggð hans, Húnaþingi, höfðu
frumlegar gáfur í máli og
menningu l00’’* i landi litið
breyttar frá ;n hins skarp
vitra og ljóðgefna Grettis Ás-
mundssonar. Þegar Unnsteinn
fór úr forldragarði kunni
hann tök á öllum verkum sveita
manna og hafði lesið í hjáverk-
um með deglegum störfum það
bezta sem fáanlegt var á góðu
heimili af beztu bókum þjóðar-
innar, fomsögur og skáldskap
síðari kynslóða.
1 Danmörku býggði Unn-
<?> steinn á hinni góðu heima-
fengnu þjóðmenningu. Hann
lauk í Danmöiku margháttuð-
um prófum í öllum greinum
þeirra búvísinda sem hann lagði
þar stund á. Kom honum þar
jafnt að haldi skarpar meðfædd
ar gáfur, meðfædd djúp hneigð
til ræktunarstarfa og sú öfl-
uga sveitamenning sem Grundt
vig kynntist af íslenzkum bók-
um og gerði að undirstöðu í
andlegri ræktun norrænna borg-
ara, þar sem áhrif þessa spek-
ings ná til. Þessi heimafengna
undirstaðá gerði Unnsteini létt
að nema hin nýju búvísindi
gróðurfræðinganna og að
hyggja síðan áhrifamikið ævi-
starf að heimafenginni og er-
lendri reynslu.
Á Alþingi 1934 tók einn af
fulltrúum Alþýðuflokksins sr.
Sigurður Einansson, garðyrkju
skólamálið til meðferðar og
hvatti til fram'kvæmda. Um þáð
leyti var samstjórn verka-
manna og samvinnubænda við
völd. Þessir flokkar tóku nú
málið til meðferðar. Skyldi
stofnsettur garðyrkjuskóli með
fullkominni kennslu í garðvís-
indum. Lög um garðyrkjuskóla
voru nú samin og staðfest af
konungi, en þá vantaði margt,
skólajörð, húsnæði skólastjóra
og kennaralið. Það var hart í
ári og ríkið fátækt og taldi sig
vanburða um verulegan til-
kostnað við skólahaldið. En úr
þssum erfiðleikum rættist bet-
ur en út leit í fyrstu. 1 Höfn
var nýútskrifaður 25 ára Hún-
vetningur fullmenntur í bezta
skóla Dana í garðyrkju. Full-
vist var að ætt hans í Húna-
þingi var óvenju góður stofn.
Þessum unga manni var boðin
staðan. Hann tók málinu vel en
beið átekta um jarðnæði og hús.
Þá vildi svo til að ríkið hafði
um 1930 keypt fyrir 100 þús.
kr. fimm jarðir í Ölfusi með
svo miklum jarðhita að Reykja
vík á nú geymd 15 þúsund hest
öfl af orku í landi einnar þess-
arar jarðar ef síðar þarf að
bæta nokkfti við Búrfellsvirkj-
unina. Ríkið hafði enfremur
byggt stórt en einfalt timbur-
hús á Reykjum í því skyni að
gera þar tilraun með hressing-
ar- og vinnuhæli brjóstveikra
manna í þessu bráðabirgðar-
húsi á Reykjum. Sú tilraun var
gerð við jarð- og gufuhitann í
Ölfusi en eftir nokkur missiri
fluttist þessi tilraun að Reykja
lundi í Mosfellssveit.
Nú var landnámsbragur á öll-
um málum garðyrkjuskólans.
Unnsteinn tók samt boðinu um
að vera forstöðumaður garð-
yrkjuskólans á Reykjum og
búa fyrst um sinn með skólann
í húsnæði sem reist hafði verið
sem heilsuhæli. Húsinu fylgdi
lítið en vel gert gróðurhús.
Það þurfti ungan, vaskan og
djarfhuga mann til að taka að
sér og fullkomna þetta bráða-
byrgðafyrirtæki undir hand-
leiðslu félítillar ríkisstjórnar.
Aðsókn var mikil að skólan-
um fyrsta haustið. Nemendur
voru þroskaðir og ötulir menn.
Þeir sættu sig við námserfið-
leikana óg urðu víða um land
frumherjar í gróðurhúsaiðj-
unni.
Unnsteinn kom með fleira
en gróðurvísindi til heillar ævi
frá Danmörku. Með honum
kom ung kona til varanlegs
landnáms á Islandi. Það var
Elna, nýja húsfreyjan í skólan-
um. Hún var ein af þessum vel
gefnu, fallegu, velmenntu og
háttvísu konum, sem gera Jót-
land að fjölmennu heimkynni
manngildis og persónuþroska.
Hún var komin af traustum
bændastofni langt fram í ættir.
Reykjahjónin eiga fimm
hraust og efnileg börn, fjóra
sonu og eina dóttur. Bömin
fara hæfilega mikið í dvalar-
ferðir til frændafunda bæði í
Húnaþingi og Jótlandi til að
halda ættarböndum vakandi án
þess að yfirgefa til muna for-
eldrahúsin og það góða heim-
Framhald á 6. síðu.
„Hvér stuna meo Camei
Léttir lund!“
Kveikið í einni Camel og njótið ánægjunnfc
af mildu óg hreinræktuðu tóbaksbragði.
BEZTA TÓBAKIÐ GEFUR BEZTA REYKINN
Ein mest selda sígarettan í heiminum.
MADE IN USA.
I