Tíminn - 03.06.1978, Side 2

2
Laugardagur 3. júní 1978
Yfirlýsing
Brésnjefs og
Husaks eftir 4
daga viðræður
Prag-Reuter. Leonid Brésnjef,
forseti Sovétrikjanna hélt i gær
heimleiðis frá Tékkóslóvakíu,
þar sem hann haföi átt fjögurra
daga viðdvöl og rætt við leiðtoga
landsins. Áður cn Brésnjef fór
undirrituðu hann og Gustav
Husak, leiðtogi tékkneska
kommúnistaflokksins, þrettán
siðna yfirlýsingu sem var
árangur af viðræðum þeirra.
1 yfirlýsingunni er Nató harð-
lega vítt fyrir afskipti þess af
málefnum Afriku, en það er I
þriðja sinn i þessari viku, sem
Brésnjef lýsir yfir vanþóknun
sinni á ihlutun Frakka og Belga
i Zaire. Einnig gagnrýna þeir
Kina fyrir hernaöarstefnu sina,
og skora á stjórnir rikja Vestur-
heims að skella ekki skollaeyr-
um við tillögum frá Kreml þess
efnis að framleiðslu á öllum teg-
undum kjarnorkuvopna og gjör-
eyðingarvopna verði hætt. 1
framhaldi af þvi leggja þeir til
að Bandarikin, Sovétrikin,
Kina, Bretland, Frakkland og
allir bandamenn þeirra stöðluðu
stærð vopna sinna. Þessi heim-
sókn Brésnjefs til Tékkósló-
vakiu nú var hin fyrsta i fimm
ár. Segja þeirsem fylgdust með
heimsókninni að það sem ein-
kenndi yfirlýsingu þessa, væri
það sama og einkennt hefði för
þessa 71 árs þjóðarleiðtoga sem
mjög væriorðinn hrumur — þ.e.
að mest værium að ræða endur-
teknar tuggur á þegar yfirlýstri
afstöðu og viðhorfum Sovétrik j-
anna.
Ekkertvar minnztá nýkomna
gagnrýni, sem fram kom á ráð-
stefnu leiðtoga Natoþjóða i
Washington i vikunni.um af-
skipti kommúnista i Afriku. En
Brésnjef og Husak lýstu þvi yfír
að þeir fordæmdu hverja þá til-
raun heimsvaldasinna til þess
að kúga og berja niður þjóð-
frelsishreyfingar i Afriku og að
standa i vegi fyrir þvi, aö riki
Afriku gætu tekið eðlilegum
framförum. 1 yfirlýsingunni er
varað við þvi hættuástandi sem
stafar af stöðugri ögrun vegna
Leonid Brésnjef forseti Sovétrikj-
anna
Husak leiötogi kommúnistaflokks
Tékkóslóvakiu.
herja þeirrarikja i Afríku, sem
halda kynþáttastefnu á lofti og
heimsvaldasinnaðra banda-
manna þeirra á landamærum
Angóla og Mósambik. Lystu
þeir þvi siðar yfir, að til að tak-
ast megi að viðhalda friði verði
að stórminnka hættuna á striði.
Sovétrikin, sem gerðu skrið-
drekainnrás i Tékkóslóvakiu
fyrir tiu árum til að berja niður
stjórn kommúnista þar, sögðu
að rikin tvö myndu stefna að
þviaðaukasamvinnusin á milli
á hugmyndafræðilegum og
efnahagslegum grunni.
Voru Brésnjef og Husak sam-
mála um að hraða framkvæmd
á tiu ára áætlun, um samvinnu i
iðnaði, sem fyrirhugað var að
hæfist árið 1980, og sögðuað þeir
myndu leggja jafnmikið af
mörkum til þróunar kjarnorku-
visinda austan járntjalds.
Ekkert var minnzt á beiðni
Tékkóslóvakiu um auknar
birgðir oliu frá Sovétrikjunum,
en Tékkóslóvaki'a er þeim háð
með mest af þeirri oliu sem hún
þarf sem og er raunin með
marga málma.
Hersveitir Frakka i Zaire
fluttar burt i næstu viku
Paris/Reuter. Tilkynnt var opin-
berlega i Paris i gær, að fallhlifa-
hermenn útlendingaherdeildar-
innar, sem sendir voru til Zaire i
fyrra mánuði, til bjargar Evrópu-
mönnum, sem lokazt höfðu inni i
borginni Kolwezi i suðurhluta
landsins, eftir að uppreisnar-
menn náðu henni á sitt vald, yrðu
sendir til baka i næstu viku.
Það voru 600 hersveitir alls,
sem þátt tóku i þessari
björgunaraðgerð, og tókst þeim
að bjarga hundruðum hvitra
manna, i Shaba héraðinu. Eftir
árás uppreisnarmanna á borgina
er talið að að minnsta kosti tvö
hundruð hvltir menn hafi verið
myrtir. Eftir að frönsk og belgisk
hernaðaryfirvöld skárust I leik-
inn, hefur her Zaires i Shaba
fengið mörg þúsund manna liðs-
auka frá Evrópu.
Um 450 fallhlifahermenn úr út-
lendingaherdeildinni voru færðir
frá Kolwesi til borgarinnar
Lumumbashi til að vernda hvita
menn þar, af ótta við svipaðar
árásir uppreisnarmanna þar og i
Kolwesi. En mikill fjöldi Evrópu-
manna býr i höfuðborginni.
Araf at heitir gæzlusveitum
S.þ. samvinnu enn á ný
Nýjar hernaðaráætlanir á döfinni hjá PLO
Beirut-Reuter. Yfirmaður gæzlu-
sveita Sameinuðu þjóðanna I Suð-
ur-Libanon, Emmanuel Erskine
hershöfðingi, greindi frá þvi I
gær, eftir tveggja tima fund með
Yasser Arafat leiðtoga PLO,
Frelsishreyfingar Palestinu, aö
Arafat hefði lýst þvi yfir, að liðs-
menn hans, myndu eftirleiðis
ekki gera árásir á ísrael frá vigj-
um sinum i suðurhluta Libanons.
A fundinum ræddu þeir Erskine
og Arafat einkum um átök þau,
sem urðu fyrir nokkru milli
libanskra hersveita, sem njóta
stuðnings tsraels, og sveita
Palestinumanna.
Erskine hershöföingi sagði I
viðtali við Reuter fréttastofuna I
gær, að Arafat hefði á fundinum
samþykkt, að leyfa gæzluliði úr
sveitum S.Þ. að hafa aðsetur I
Beaufort kastala, sem er eitt
sterkasta vigi skæruliðanna utan
þess svæðis, sem sveitir S.Þ.
gæta. Þetta virki er á norður
bakka Litani árinnar og
hernaðarlega mikilvægt. Einnig
kvað hann Arafat hafa sagt að
hann myndi sjá til þess að skæru-
liðarnir héldu sig utan við linur
S.Þ.
Sagði hershöfðinginn, að hann
liti á þetta sem mikilvægt spor af
hálfu Arafats til að tryggja það að
Israelsmenn dragi innrásarher-
sveitir sinar til baka frá svæðun-
um, sem þeir náðu á sitt vald er
þeir réðust inn i Suöur-Libanon.
Hafa Israelsmenn miðað við aö
hafa lokið þvi 13. júni n.k. Hann
sagði og að hann væri ekki
ánægður með ástandið þrátt fyrir
loforð Palestlnumanna um sam-
vinnu. Kvað hann miklum tima
hafa verið eytt i viðræður, og nú
vildi hann fara að sjá einhvern
árangur.
Palestinumenn hafa að sögn
Erskines ekki hvikað frá þeirri
kröfu sinni, að þeir geti horfið aft-
ur til bækistöðva sinna I S-Liban-
on eftir að Israelsmenn eru farn-
ir. Telja þeir að á grundvelli sam-
komulags, sem þeir gerðu við II-
bönsku stjórnina 1969 og sem
kveður á um heimild til handa
palestinskum skæruliðum að at-
hafna sig á svæðinu, geti þeir
horfið þangað aftur. Hins vegar
heföu þeir lýst þvi yfir aö þeir
myndu ekki beina árásum slnum
á tsrael þaöan.
Salah Khlaf, næstasðsti maður
samtakanna, sagði i viðtali fyrr i
vikunni, að Palestinumenn hefðu
^fskrifað slikt, en væru með á
döfinni nýjar hernaðaráætlanir,
sem miðuðu að því aðgera áhlaup
inn I Israel frá Jórdanlu, Sýrlandi
og af sjó.
Er Erskine var spurður um það
hvort friðargæzlusveitirnar
leyfðu að skæruliðarnir hyrfu aft-
ur til fyrri búða sinna, sagði hann,
að þær myndu viröa hvert það
samkomulag milli Palestlnu-
manna og libönsku stjórnarinnar,
sem hefði fengið blessun úr
höfuðstöðvum Sameinuðu þjóö-
anna.
Hernaðar j af nvægi á
Arabíuskaga og
við Hauðahaf
Um þessar mundir eru liðin
þrjátiu ár frá stofnun lsraels-
rikis. Á þessum þrjátiu árum
hefur tsrael f jórum sinnum lent
I styrjöld við nágranna sina
1948, 1956, 1967 og 1973. Araba-
. rikin hafa alla tið barizt gegn
tsrael og þessi barátta hefur
tekið á sig æ meiri blæ alþjóð-
legra átaka. Arabar njóta
stuðnings margra rikja ekki
hvað sizt siöferöilegs stuðnings.
tsraelsmenn hafa átt færri vin-
um að fagna en þeim mun
öflugri. Bandarikin hafa jafnan
veriö tsraelsmönnum sá bak-
hjall sem bezt hefur dugað. Ekki
ber að skilja þetta svo, að
Bandarikjamenn hafi ætið upp-
fyllt allar óskir tsraelsmanna
eða fórnaö pólitlskum hagsmun-
um sinum fyrir hagsmuni
tsraelsríkis. Siður en svo.
Sambúð Bandarlkjamanna og
tsraelsmanna hefur oft verið
stirð svo ekki sé meira sagt.
Þegar á reynir hafa Banda-
rikjamenn þó talið sig hafa sið-
ferðilegum skyldum að gegna
gagnvart tsraelsmönnum og
þótt þeir hafi ekki viljað fórna
pólitiskum hagsmunum sinum
vegna tsrael hafa þeir ávallt
viðurkennt aö þeir væru ábyrgir
gagnvart almenningsálitinu
fyrir öryggi tsraels.
tvikunni sem leiö stóð Banda-
ríkjaþing að samþykkt sem að
margra dómi markar nokkur
þáttaskil i sambúð Bandarikja-
manna og Israelsmanna. Þá
samþykkti öldungadeild þings-
ins sölu á herþotum til
Saudi-Arablu, Egyptalands og
Israels. Tillaga um þetta efni
kom frá Carter Bandarikjafor-
seta og var borin fram sem
heildarlausn á óskum þessara
þriggja rikja um hernaðarað-
stoð. Carter valdi þá leið að
sameina þetta i eina tillögu og
gera með þvi þinginu erfiöara
fyrir um að fella niður alla að-
stoð til eins eða fleiri af þessum
rikjum. Umræðurnar um flug-
vélasöluna eru einhverjar hinar
höröustu sem orðið hafa á
Bandaríkjaþingiumlangtskeið. .
Bæði Israelsmenn og Arabar
neyttu allrabragða til að fá sin-
um málum framgeng.t. Hátt-
settir prinsar komu frá
Saudi-Arabiu til að fylgja eftir
óskum sinum um nútimaherþot-
ur og hin öflugu samtök Gyöinga
i Bandarikjunum skipulögðu
mótmælaaðgerðir af ýmsu tagi.
Úrslit atkvæðagreiðslunnar I
öldungadeildinni voru mikill
sigur fyrir Carter forseta. Til-
lagan um flugvélasöluna var
samþykkt með 54 atkvæðum
gegn 44. Meirihluti fulltrúa
Repúblikana i deiidinni greiddi
tillögu forsetans atkvæði.
Demókratar voru klofnir og var
meirihluti þeirra andvigur
henni. Ýmsir þingmenn voru
hikandi til siðustu stundar. Það
sem úrslitum réði var að um er
að ræða mál sem bætir stöðu
Bandarikjamanna á þeim hjara
heimsins sem stórveldin heyja
nú harða baráttu um. Hin auknu
pólitísku áhrif Bandaríkja-
manna i Vestur-Aslu og
Norður-Afriku eru árangur við-
leitni þeirra til að koma á sætt-
um með Egyptum og ísraels-
mönnum. Meðan Israel var ein-
angrað i þessum heimshluta og
átti fáa að nema Bandarikja-
menn, juku Sovétmenn áhrif sin
ár frá ári. Barátta Palestinu-
manna gegn tsraelsriki var háð
með siðferðilegum stuðningi
kommúnistarikjanna. Egyptar
voru háðir sovézkum vopnum
um langahriðog tilraunir Nass-
ers til að sameina Arabarikin
sem lágu að tsrael nutu velvild-
ar Sovétmanna. Sú breyting
sem varð á sambúð Egypta og
Sovétmanna eftir að Sadat tók
við stjórnartaumunum i
Egyptalandi eftir fráfall Nass-
ers áttisér margvislegar orsak-
ir en óttinn við að áhrif Sovét-
rikjanna i Vestur-Asiu og
Norður-Afriku yrðu hættuleg
stjórn Egyptalands hefur vafa-
laust átt stóran hlut að stefnu-
oreytingu þeirri sem Sadat stóð
fyrir. För Sadats til Jerúsalem
19. nóvember sl. var i senn loka-
atriði i löngum aðdraganda aö
friðarsamningum og fyrsta
skrefið I átt til raunhæfrar
lausnar á viðkvæmustu deilu-
málum Israelsmanna og Araba.
Bandaríkjamenn eiga mikilla
hagsmuna að gæta á þessu
svæði. Vegur þar þyngst olian i
löndum þeim, sem liggja að
Persaflóa. Súezskurður og um-
ferð um hann er einnig atriði
sem taka verður tillit til. Fjár-
festing fjölmargra bandariskra
fyrirtækja i Arabalöndunum
vegur þungt á metunum og loks
er svo hin hernaðarlega staða
sem nú siðustu mánuðina hefur
orðið harla mikilvæg. Aukin
umsvif Sovétmanna I
Austur-Afriku og við mynni
Rauðahafsins hefur vakið ugg
hjá ráðamönnum i Saudi-Arabiu
og Egyptar eru háðir
Saudi-Aröbum um marga hluti.
Saudi-Arabia er eitt auðug-
asta oh'uland i heimi og lega
landsins á Arabiuskaganum
veitir þvi' lykilaðstöðu i Vest-
ur-Asiu og eins gagnvart Aust-
ur-Afriku. Leiðtogar iandsins
hafanúnokkrar áhyggjur vegna
þess að i Suður-Jemen er við
völd marxisk stjórn og þangað
eru nú komnir kúbanskir
hernaðarráðunautar.
1 samþykkt Bandarikjaþings
varðandi flugvélasöluna er gert
ráð fyrir að selja 60 herþotur af
gerðinni F-15 til Saudi-Arabiu,
50 þotur af gerðinni F-5E til
Egyptalands og 110 þotur til
Israel af gerðunum F-15 og F-16.
Israelsmenn telja að með þessu
sé ógnað hernaðarjafnvægi á
svæðinu og mótmæltu kröftug-
lega allri flugvélasölu til Araba-
landanna.
Bandarikjamenn hugsa hins
vegar fyrst og fremst um að
stjórnir Saudi-Arabiu og
Egyptalands eru nú vinveittar
Bandarikjunum og þótt þær séu
mótsnúnar ísrael þá sé litil
hætta á að þeir beiti herstyrk
sinum gegn ísrael i nánustu
framtið. Fiugvélasalan er þvi
liður I viðleitni Bandarikja-
manna til að efla stöðu sina á
viðkvæmu og hættulegu svæði
en telja sig jafnframt i engu
hafa fórnað hagsmunum Israel
— nema siður sé.
Haraldur ólafsson