Ísafold - 09.09.1876, Blaðsíða 2

Ísafold - 09.09.1876, Blaðsíða 2
86 fast, að hann getur ekki komið fram af öðrum rótarstaf enn i eða e. Enn a getur með engu móti orðið að ja í voru máli. Að forminu til er því þessi þágu- fallsmynd, gjaltar af göltr, móti öllum hljóðlögum ( íslenzku. Eptirtektar er það vert, að þegar um dýrið sjálft er að ræða, þá skeikar því aldrei, að þágufall er gelti. Að því er þýðingUDa snertir, má geta þess, að þegar fornmenn Iíkja mönnum til dýra, eigna þeir mauninum þann eiginlegleika, er heizt einkennnir dýrið. Enn svo er langt frá, að blind hræðsla sje galtarins einkenni, er hann er beittur, að hans eina einkunn erblint hugrekki. Enda er mjer ókunn nokk- ur saga úr fornum fræðum Islendinga, er skýri frá hræðslusemi galtarins. Hitt þykir mjer varla efaraál, að g j a 1 t i sje sama orðið og háskozka (gaeliska) orðið geillte, hugleysingi, rag- menni, mannskræfa (sögn: geill, að láta undan, heykjast). Norrænir víkingar munu snemmahafa haft færi á að læra nafn það, er Skotar gáfu deigum her- mönnum í bardögum, enda er og þýð- ingin hugleysingi o. s. frv. einmitt sú sem í gjalti liggur. í þessu orði er fólgin allmerkileg bending nm aldur eins af Eddukvæðum vorum: Hávamála. |»ar segir í 129 er- indi (i Bugges útgáfu): .gjalti glíkirverðagumna synir, o s.frv. og er gjalti þar í venjulegri þýðingu: ragmenni. Mun ekki óhætt, að ráða af þessu, að þessi vísa Hávamála að minnsta kosti, sje yngri en upphaf vík- jnga-aldar á Norðurlöndum ? e —. Jarðfræðislcgar rannsóknir á íslandi. Svo sem kunnugt er, veitti ríkis- þing Dana ( vetur fje til jarðfræðislegra rannsókna hjer á landi í sumar, eink- um að því er snerti eldgosin fyrir norð- an í fyrra, og var prófessor Johnstrup, er áður hafði ferðazt hjer í líkum er- indum, einkum þó til að rannsaka brennisteinsnáma, og sem heflr mikið orð á sjer meðal danskra náttúrufræð- inga, fenginu til að takast þessar rann- sóknir á hendur. Til aðstoðar honum við mælingar o. fl. var fenginn lieuten- ant Caroc, einn af fyrirliðum á her- skipinu FYLLA, og 2 stúdentar, annar íslenzkur (þorv. Thoroddsen). Prófess- or Johnstrup kom hingað til lands snemma í júnímánuði, fór með Fyllu norður á Akureyri og hjelt þaðan þeg- ar upp að Ódáðahrauni, til að kanna Dyngjufjöllin og eldstöðvarnar þar. Að þeim starfa var hann og þeir fjelagar hálfan mánuð, hjeldu síðan norður að lAeykjahlið við Mývatn og könnuðu það- an Mývatnsöræfln, hinar nyrðri eld- stöðvarnar. Að því búnu fór lieutenant Caroc heim á leið, og annar slúdent- inn (hinn danski) var sendur heimleið- til Hafnar með seglskipi frá Húsavík, meö allmikið steinasafn o. fl. Eptir það tók prófessor Johnstrup að kanna fjöll- in kringum Mývatn og hraun það, er rann úr Leirhnúksgígunum 1725—30 og gjörði uppdrætti af því öllu saman. Síðan var haldið út á Húsavík og það- an út að Hjeðinshöfða, meðal annars til að skoða Hallbjarnarstaðakamb og surtarbrandslögin við Skúfá þar í grennd. Að því búnu var snúið aptur til Akur- eyrar og þaðan hingað suður með Dí- önu síðast í f. m. Prófessor Johnstrup sýndi Reykja- víkurbúum þá mannúð og kurteisi að nota þá stuttu stund, er hann beið hjer eptir fari með póstskipinu, til að lofa þeim að heyra, hvers hann hafði orð- ið vísari á ferð sinni, einkum að því er eldgosin snerti, og setjum vjer hjer ágrip af fyrirlestrum, er hann hjell í því skyni á alþingissalnum dagana 1., 2. og 4. þ. m., og sem vjer ætlum að flestum, er heyrðu, en það var fjöldi fólks, bæði innan bæjar og utan, muni hafa fundizt einkar-fróðlegir og skemmtilegir: Hann bað tilheyrendurna að virða á hægri veg fyrir sjer, þótt ekki yrði sem áheyrilegast hjá sjer það sem hann ætlaði að segja, með því hann hvorki hefði haft tóm nje uæði til að koma efn- inu fyrir í skipulegt mál. Sig hefði langað til að skilja ekki svo við landið, að hann tjáði ekki opinberlega þakkir öllum þeim, sem hann hefði haft kynni af á ferð sinni, fyrir staka gest- risni og munnúð við síg, og í annan stað kvað hann sjer ganga það tii að taka hjer til máls, að hann hefði tekið ept- ir því, að sumir gáfaðir og fróðir ís- lendingar, sem hefðu mætur á jarð- fræðislegri þekkingu, hefðu ekki sem rjettastar hugmyndir um það, hvernig Qöllum hjer væri háttað innan og hvaða efni þau hefðu í sjer geymd; þætti sjer þvi við eiga úr því haun hefði ferðast lijer til að kynna sjer þetta, að gjöra greiu fyrir sinni skoðun í þessu efni, áður hann kveddi landið, ef til vildi í síðasta sinn. þar á móti ætlaði hann ekki að fara að segja hjer neina ferðasögu; hann væri hvergi nærri svo kunnugur hjer, að hann væri fær um að koma með neitt sögu- legt um landið eða þjóðina, sem ekki væri margtuggið áður, og að fara að dæmi þeirra, sem þætti sjer skylt að koma ekki svo heim úr ferðalagi hjer um land, að leggja ekki ósköpin öll út af ókostum lands og þjóðar, væri sjer ekki nærri skapi. Hann sagði, að íslands-uppdráttur Bjarnar Gunnlaugssonar væri svo vel af hendi leystur og fullkominn, að sá væri eigi ófróður i jarðfræði landsins, sem honum væri kunnugur. Meðal annars væru öll hraun á landinu, sem hann hefði vitað af, auðkennd þar mjög skýrt. Stærzt þeirra er, eins og kunnugt er, Ódáðahraun. í þvi miðju mætti sjá á uppdrættinum skeifumynd- aðan fjallgarð, er nefndust Dyngjufjöll. þar væri það, som eldurinn hefði komið upp i fyrra 3. jau. og síðan 29. marz. Hann kvaðst að ráðum Jóns á Gautlöndum hafa kosið að leggja út í hraunið að vestan, frá Svartárkoti, held- ur en að austan, sem hann ællaði fyrst af því þar sýndist skemmra að fjöli- / unum á uppdrættinum. Ilann gat þess, að mjög væri enn ábótavant því sem menn vissu um hæð landsins yfir sjáv- armál, og mætti heita að stæði enn við sama og það Björn Gunnl. hefði gjört í því efni, og væru mælingar hans að vísu mjög áreiðanlegar víðast hvar, það sem þær tækju, en það væri svo lítið af öllu landinu, sem vonlegt væri. Hann gat einnar hæðarmælingarskekkju, sem hann hefði orðið var eptir B. G., hún væri á Hlíðarfjalli, sem hann teldi 2404 fet, en sjer hefði reynzt 2480, en það gæti vel verið að kenna því, að hann hefði haft miklu ófullkomnari áböld en nú ættu menn kost á. Sumstaðar hafði B. G. að sjálfs hans vitni orðið að fara eptir annara sögusögn, og þar væri ekki að búast við, að allt væri sem á- reiðanlegast. "Ódáðahraun er lægst í jaðrinum (1500 fet), og hækkar eptir þvf sem nær dregur Dyngjufjöllum; þar er það orðið 1900 fet. Dyngjuíjöllin sjálf eru 4400 fet hæst (Hekla 4900). þetta er af því að hraunið heflr ekki myndazt allt í einu, heldur hvort hraunflóðið hlaðizt ofan á annað, með löngu millibili. þetta sýnir líka lögunin á sjálfri hraunskorp- unni. Eptir henni má skipta hrauninu í 3 kafla. Yzt gengur hún öll i bung- um eða öldum, og veldur því gufuþrýst- iugin að neðan, meðan hraunið var að kólna. Bungurnar eru víðast allar sprungnar og klofnar, af þvi hraunflóð- ið bakvið helir þjappað svo að hinurn skorpnaða jaðri fyrir utan, en ekki af gufuþrýstningnum að neðan; hann heflr ekki afl til að rjúfa svo þykkva skorpu, sem sprungurnar sýna, að hún hefir verið orðin (3—4 fet). þetta er yzti kafli hraunsins, og bendir stefnan o. fl. til að upptök þess muni vera í Skjald- breið. Annar hraunkaflinn er hrufótt- ur og tindóttur, bkt og Hafnarfjarðar- hraun. Sú breiðan liggur ofan á hinni, en er minni um sig, og er komin úr Dyngjufjöllum. fað flóðið hefir verið miklu þynnra og vatnsmeira, og því fossað áfram og spýtzt upp óðar en það fór að hema; því eru tindarnir og hrufurnar. þriðji kaflinn eru stand- breiðurnar, í hraundældunum og gjót- unum. Það er vinduriun sem hetir sóp- að sandinum saman, eins og sandbörð- unin á Jóllandi meðfram Englandshafi; þau eru hvítleit, en sandurinn i Ódáða- hrauni kolsvartur. Hann er þess eðlis, að enginn gróður getur nokkurn tíma komið þar upp ogsvo er allt hraunið; er það því mjög eyðilegt yfir að líta, hvergi stingandi strá og engin lifandi skepna. llve nær Ódáðahraun er upp komið, er ekki hægt að segja. Fyrsta gos í Skjaidbreið, sem sögur fara af, er frá 1150; síðan áhannað hafa gosið 1188, 1340, 1359, 1475 og síðast 1510. Líka er getið um eldgos í Herðubreið 1340 og 1510, en það mun vera eitthvað blandað málum, því að hvergi er hrauu í nánd við það fjall, sem allar likur eru í móti að geti verið eldfjall. Dyngjufjöllin er fjallaþyrping mikil, og í þeim miðjum er Askja. ^að er skál mikil eða dæld ofan í fjöllin, ekki aflöng, eins og á íslands uppdrættinum, heldur nálega kringlótt, lukt bröttum hliðum á alla vegu, nemameð mjóu hliði austur úr. Undirlendið í Öskju er tómt hraun, enda fullt af gígum í brúninni og hlíðunum umhverfls, og hefir hvort lagið hrúgast þar ofan á annað, af því hraunflóðið heflr eigi komizt neitt burt, nema Jiiið eitt austur úr, um hliðið þar. HijiVr nýju gigir eru í hvylft, sem geng- ur suður úr Öskju austan til, rjett hjá

x

Ísafold

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ísafold
https://timarit.is/publication/315

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.