Ísafold - 03.10.1876, Blaðsíða 2

90
þessar fáu athugasemdir við grein
herra Snorrra Jónssonar f ísafold frá
9. þ. m. óska jeg að fái rúm i hinu
virðulega blaði yðar.
Reykjavík 12. sept. 1876.
Jón Jónsson.
Jarðfræðislegar rannsóknir á íslandi.
[NiÖurlag á fyrirlestrum próf. Johnstrups,
sbr. síöasta bl.J.
EJraungosin gjðra mikinn skaða,
eins og allir vita. Hraunspildurnar
hylja frjóvsöm haglendi og engi, eins
og dökkur likhjúpur, sem öllum hlýtur
að standa stuggur af, og sumir kunna
að óttast, að færast muni smámsamau
um gjörvallt landið, svo það verði að
lokum að hræðilegri auðn; þvi að í
stuðlabergs-hrauni dafnar aldrei neinn
gróður, sem sjá má á Ódáðahrauni; lopt
og vatn geta ekki haft nein frjóvgandi
áhrif á slík hraun. En til allrar ham-
ingju er sh'kur ótti ástæðulaus. Eldur-
inn heldur sig ávallt í nánd við örygg-
issmugurnar eða á sínum vissu fornu
stöðvum; annarstaðar er ekki hælt við
gosum. En um þessar fornu slóðir
getor hann komið upp hvenær sem er.
Eitt jarðeldabeltið er þar nyrðra, sunn-
an frá Dyngjufjöllum og norður úr. f>ar
hófust þessi síðustu umbrot, sem mest
bar á í fyrra, norður I Húsavík vorið
1872 (jarðskjálftarnir). Þá komst ekki
eldurinn upp; hann var þá að reyna
sig, en gat ekki. Annað eins jarð-
eldabelti og þetta, sem nú var nefnt,
er ekki mjer vitanlega til í vfðri ver-
öld. |>ar er gígur við gfg; þeir eru
óteljandi. Gosin hafa verið ákaflega
tíð. En gígarnir liggja altir í beinum
röðum, frá norðri til suðurs, eða rjett-
ara sagt förin eptir þá, en það eru
glufur og gjár. Af slikum vegsum-
merkjum má sjá ósköpin öll á leiðinni
milli Reykjahlíðar og Grlmstaða (á Fjöll-
um), en það er allt eldgamalt. Norð-
ur við þeistareyki er eitt af slíkum
jarðföllum eptir eldgang, og feykilega
mikið.
Að mjer var forvitni á að sjá hin-
ar nýju eldstöðvar síðan f fyrra, var
meðal annars af þvi, að mig langaði
til að bera þessi gos saman við Leir-
hnúksgosin miklu áárunum 1725—30.
þau hafa verið stórkostleg. Hraunið
hefir flóð I 2 áttir, með feykilegu
StundUm sáust fagurbúnir söngmanna-
flokkar, er fluttu Ijúfleg stefjamál um
ástir og munuð.
Þannig var Inez umhorfin alls konar
unaði og glaumi, en hagur hennar
snerist með andstyggð frá öllum þeim
hjegóma. Ilún gat ekki tára bundizt,
er hún hugsaði til hins fyrra fátæklega
en saklausa heimkynnis síns, er hún
hafði verið hrifin frá með vjelum; og
bæri svo til, að töframáttur sönglistar-
innar hjúfraði anda hennar í unaðar-
Ijúfa draumværð, var það jafnan mynd
Antoníós, sem stóð henni fyrir hug-
skotssjónum. Færi þá svo, að Am-
brosíó villtist á þessari værð,semáhenni
var, og færi að ympra á þvf sem hon-
um var innan brjósts, var eins og hún
vaknaði við vondan draum og fór þá
um hana napur viðbjóðshrollur.
|>að var eilt kvöld, að Inez var
venju fremur þungbúin. Höllin var
flill af þjónustulýð Ambrosíós, sem
neytti allrar orku til að hafa ofan af
fyrir henni með dansleikjum og hljóð-
færaslætti. En þvf hærra sem ljet í
hinum glæsilegu sölum af söDghljómn-
um og því fagurlegur sem dundi f
straum-magni. Annað flóðið streymdi
suður á við, yfir fögur og frjóvsöm
haglendi, steyptist I stórum fossum og
boðaföllum ofan á jafnsljettuna við Mý-
vatn, tók af bæinn í Reykjahlið en
þyrmdi kirkjunni (skildi eptir eyri, sem
hún stóð á), og rann út I Mývatn. Hitt
fióðið streymdi norður á við ; í þeirri
álmunni eru nú þeistareykjanámurnar.
Við þessi eldsupptök (í Leirhnúk) iná
telja 20—30 gfga; þar er 1912 f. hátt
yfir sjávarmál, en skammt þaðan 200
f. lægra; því hefir hraunflóðið verið svo
feykilega straumhart. Austauvert við
Leirhnúk er Krafla; þar er rjett hjá dá-
litið stöðuvatn sem heitir «Víti». það
er vafalaust, að «Viti» er alveg eins
undirkomið og vatnið i Dyngjutjöllum,
sem áður er getið; Iíröflugosinu hefir
verið álikt háttað og Dyngjufjallagosinu
í fyrra, en Leirhnúksgosinu eins og
eldganginum á Mývatnsöræfum í fyrra.
Af Hlíðarfjalli (2480 f.) er bezt útsjón
yfir þeonan gamla hraunfláka allan
saman.
Sömu árin og þetta gos stóð (1725
—30) var eldur uppi i Heklu og við-
ar sunnanlands. J>ó er ekkert samband
þar á milli; það sýnir meðal annars,
að gosgjárnar f fjöllunum syðra stefna
allt öðru vísi en fyrir norðan: þar vita
þær allar í suður og norður, en syðra
f útsuður og landnorður.,
Aðalefnið f fjöllunum hjer á landi
er fljót-talið. f>að er ekki nema
þrenns konar: stuðlaberg (þungt,
dökkleitt), holugrjót (Ijett, holótt) og mó-
berg (túfif, sandsteinn eða leir — allt
saman hörðnuð aska úr gömlum eld—
gosum). Ofan á þessum steintegunda-
lögum er víða allþykk moldarskán; en
allstaðar munu þau finnast niðri
undir.
Sem von er á, mun mörgum for-
vitni á að vita, hrort þessi fjöll muni
eigi hafa einhver gæði að geyma, svo
sem málma, steinkol, kaik og fleira
þess konar. Því er sjálfsvarað, þegar
þess er gætt, að landið er í rauninni
atlt saman tómt hraun. Munurinn á
því sem nú er kallað fjöll og hraun er
ekki annað en aldursmunur; fjöllin eru
ekki annað en eldgömul hraun. Efnið
í þeim er öldungis sama og í braun-
unum sem nú eru kölluð, og eru
mikla yngri. f>ar má sjá hinar Ijelt-
ari og lausari steintegundir ofan á,
marmaragólfi hallarinnar af fótataki
hinna ljettfæru dansmeyja eptir hljóð-
fallinu, því sárara fann Inez til harma
sinna, þar sem hún lá og fól höfuð
sitt í silkisvæflum.
Loks var eins og hún raknaði dá-
lítwý við. Hún fór að hlusta og þótt-
Ist þá ranka við róm einnar af söng-
meyjuuum. Hún leit upp og skyggnd-
ist um þar sem söngflokkurinn stóð,
yfir f hinum endanum á salnum. í sama
bili sjer hún, að einhver gengur fram
úr flokknum og fram á mitt gólfið. Það
var stúlka, búin fögru hjarðmeyjargerví,
en andlitið varauðþekkt; það var sama
söngmærin, og orðið hafði tvisvar áð-
ur á vegi hennar og gefið henni dul-
arfullar bendingar um ókomnar háska-
seradir. þegar hinir leikirnir voru
búnir, tekur hún bjöllubumbu, veifar
henni yfir höfði sjer, og dansar ein,
og syngur sjálf dansljóðin. Hún færði
sig nær og nær Inez í dansinum, og
kastaði fimlega dálitlum samanbrotnum
miða til hennar, um leið og hún barði
bumbuna. Inez var ekki sein á sjer
að þrífa miðann, og fól hann i barmi
sjer. Söngnum og dansinum var nú
rjett á borð við holugrjótið í fjöllun-
um, en neðri hraunlögin eru þjett og
hörð eins og stuðlaberg. J>etta má
sjá glögglega i Dyngjufjöllum, sem áð-
ur er á vikið. En _hvað kemur þá til,
að hvergi sjást gígar í fjöllunum, úr
því þau eru ekki annað en gömul
hraun? þeir hafa allir horfið á isöld-
inni, sem gengið hefir yfir þetta land
eins og Noreg, Svíþjóð og Danmörku,
og sem nú stendur yfir á Grænlandi.
Til þess að sjá þess menjar þarf ekki
lengra að fara en hjerna upp að
Skólavörðunni. Grjótið þar er frá
mótum hinnar eldri og hinnar yngri
hrannaldar. J>að er allt með einlæg-
um rákum; þær erti eptir isinn. Jök-
ulísinn hefir ruðzt fram til sjávar og
sópað og skafið allt sem fyrir varð.
þótt ekki sje búið að kanna landið
meir en nú er, má fyllilega staðhæfa,
að hjer geymast engir málmar, er
nokknr not megi að verða, ekki gull,
silfur, blý eða zink o. s. frv., og engin
vitund af verulegum steinkolum. Jng
segi engin vitund af málmtim, svo að
not megi að verða. Jeg hefi í huga
einn málm, sem hjer er nóg af, en
því er miður, að svo stendur á, að
engin not geta að þvi orðið. það er
járn. Allir hinir miklu stuðlabergs-
klettar og allt stuðlabergsgrjótið, sem
fullt er af alstaðar, er járnkennt,
en járnið i þvi er svo lílið að tiltölu
(10—12%), að kostnaðurinn að vinna
það yrði svo mikill, að slikt járn yrðl
tifalt dýrara en það, sem kaupmenn
flytja hingað frá öðrum löndum. J>ó
vif jeg ekki láta hjer ógetið mýra-
járnsins, sem svo er kallað, og hjer
er til á stöku stöðum. Um það er
allt öðru máli að gegna en það sem
kemur fyrir hjer í ljöllonum og hjer
er umtalsefni. þó er þetta ekki svo
að skilja, að ekki verði langtum ódýr-
ara að fá járn að, frá öðrum löndum,
en að fást við slíka járnbræðslu hjer^
eða rauðablástur, sem getið er um í
sögunum. — Auk járnsins, sem eptir
því, sem nú hefir sagt verið, ekki
getur orðið landinu að nokkrum not-
um finnst hjer einhver ögn af eir,,
innan um annað efni. Meðal annara
nytsamra efna finnst hjer svo sem
kunnugt er orðið meðai annars kalk-
steinn, silfurberg m. fl., en ekki öðru
visi en í uppfyllingu f klettasprungum
hætt; loddararnir höfðu sig á brott, og
Inez flýtti sjer undir eins og hún var
ein eptir að fletta sundur iniðanum.
Hann var ritaður með skjálfandi hendi
og nálega ólesandi, og hljóðaði þannig:
«Verið varar um yðurl Svik búa um-
hverfis yður á alla vegu. Treystið var-
lega hóglæti Don Ambrosíos, hann
ætlar yður sjer að bráð. þetta ráð
leggur yður ein af þeim, sem orðið
hefir fyrir fláræði hans; hún er um-
setin ofmiklum hættum til þess að geta
kveðið skýrara að orði. — Faðir yðar
er í dýflissum rannsóknarrjettarins».
þessi hræðilegu tíðindi fengu svo
á Inez, að hún ætlaði sjer ekki líf. Óð-
ar en Ambrosío kom, spratt hún upp
í móti honum, fleygði sjer fyrir fætur
honum og sárbændi hann um að bjarga
föður sínum. Ambrosío varð allhverft
við í svip, en rankaði þó skjótt við sjer
og fór að reyna að friða hana með
blíðmælum og svardögum um, að föð-
ur hennar væri öldungis óhætt. En
það var ekki til neins; hún sagði, sjer
væri kunnugt, að faðir sinn væri í
varðhaldi hjá rannsóknarrjetlinum, og