Ísafold - 29.08.1878, Síða 2

82
ÍSAFOLD.
V
bókum. Voru hinir settu skoðunar-
menn á því, að sum af handritum þess-
um, sem að mestu leyti eru óprentuð,
sjeu mikils virði. Af handritasafninu
eru 226 bindi í stiptsbókasafninu
i Reykjavík. Um bókasafniff, sem
er á sjötta þúsund binda að tölu, kveða
skoðunarmenn þann dóm upp, að það
skari fram úr í því, er snertir eddu- og
norræna goðafræði, sögu íslands og
búnaðarástand, og að í því finnist marg-
ar sjaldgæfar og enda ófáanlegar bæk-
ur. Mega því söfn þessi (6—7ooobindi)
heita gjafvirði fyrir 25000 krónur.
Spurningin er nú sú, hvort betra
sje, að andlegir fjársjóðir landsins sjeu
í landinu sjálfu, eða tvístrist á milli út-
lendra. þ>eir sem heldur kjósa hið síð-
ara, hljóta að liggja alþingi á hálsi fyrir
kaupin. Hinir munu líta öðruvísi á málið,
og þakka þinginu fyrir, að það frels-
aði þetta safn undan svivirðingu for-
eyðslunnar, því „foreyðslu11 má það
kalla, þegar álík söfn, sem öll líkindi
hefðu annars verið til, tvístrast á marg-
ar hendur, og undir öllum kringum-
stæðum hefðu tapazt fyrir ísland.
Hversu mörg af vorum beztu handrit-
um eru ekki þegar horfin hjeðan til
Svíþjóðar og Englands, og er það
æskilegt, að það, sem eptir kann að
vera, fari sína leið?
Vjer vonum að þing og þjóð láti sjer
vera annt um, að halda þvílíkum fjár-
sjóðum sem bezt saman í landinu sjálfu.
Af því höfum vjerbæði gagn og sóma.
J>ví sje oss ekki annt um bókmenntir
vorar og fomrit, þá er bezt að tala
sem minnst um þjóðemi.
í seinni tíð hefir bæði í Norðan-
fara og í hinu danska blaði „Morgen-
bladet“ verið margt og mikið ritað um
hinn lærða skóla í Reykjavík og hina
nýju skólareglugjörð. þótt sumt kunni
að vera satt, sem sagt er í blaðagrein-
um þeim, þá er sannleikurinn sagður
á þann hátt, svo samfljettaður hinum
skaðvænlegustu ósannindum, að grein-
ar þessar eru yfir höfuð háskalegar
og villa sjónir fyrir þeim, sem ekki
eru kunnugir málinu. þær eru háska-
legar, af því að þær ranglega svívirða
einstaka heiðarlega menn og reyna
til að eyðileggja virðing og traust al-
þýðu á þeiín, og þær villa sjónir fyrir
mönnum, af því að þær sumpart gefa
ranga lýsing á ástandi skólans, og
sumpart kenna saklausum mönnum
um það, sem þeim er ekki að kenna,
heldur kringumstæðum, er enginn ein-
stakur maður ræður við. Aðalhugsun-
in í flestum þessum blaðagreinum er
þessi: Skóli vor er á hröðu apturfarar-
stigi, og orsökin til þess er að nokkru
leyti bæði hin nýja reglugjörð og af-
skiptaleysi yfirstjórnendanna, en þó að
lang mestu leyti ódugnaður rektors
þess, sem nú er, Jóns þorkelssonar.
Hann á að vera gagnslaus maður, hvim-
leiður lærisveinum og kennurum og
yfir höfuð óbrúkanlegur maður í
sinni stöðu. þannig er lýsingin. Vjer
skulum nú ekki tala um það, að slík
lýsing sem þessi á nafngreindum manni
væri, þótt talsvert tilhæfi væri i henni,
svo persónulega meiðandi, að engum
nema hatursmanni gæti komið til
hugar að rita þannig opinberlega. —
þegar sagt er að skólinn sje á hnign-
unarstigi, þá getur sú hnignun einkum
verið fólgin í tvennu: sið'aspillingu, og
framfaraleysi í náminu. Að því er nú
snertir hið fyrra atriði, þá er að visu
aldrei auðið að dæma til hlítar um
siðgæði manna, heldur að eins um hið
ytra, sem mest ber á. í skóla þykir
sá lærisveinn að minnsta kosti ekki
vítaverður, sem ekki gjörir sig sekan
í drykkjuskap eða óreglu, sem er hlýð-
inn kennurunum og gegn, og tefur
hvorki sjálfan sig nje aðra pilta með
ólátum eða iðjuleysi svo að brögð sjeu
að. Ef allir lærisveinar skólans væru
þannig, mundu flestir segja að skóla-
piltar væru siðsamir. Hafa nú læri-
sveinar skólans á hinum seinustu árum
verið i þessum skilningi siðverri en
jafnaðarlega að undanförnu? Vjer
þorum að kveða skýlaust nei við þeirri
spurningu. Nokkrum árum áður en
Jón J>orkelsson varð rektor var all-
mikið talað um óreglu meðal skólapilta
og það jafnvel út um allt land. En á
hinum seinni árum hefur það umtal að
miklu eða öllu leyti lagzt niður, enda
vita að minnsta kosti Reykvíkingar
það vel, að einmitt nú um nokkur und-
anfarin ár hefur mjög lítið orðið að
staðaldri vart við siðaspilling i skólan-
um og miklu minna, en opt áður, svo
að það er vor fyllsta sannfæring, að
lærisveinar skólans sjeu fullt eins sið-
prúðir nú eins og jafnaðarlega að und-
anförnu, og miklu siðprúðari, en stund-
um áður. J>að þarf varla til þess að
hugsa, að í svo stóru fjelagi, sem fjelag
skólapilta er, verði ekki jafnan „mis-
jafn sauður í mörgu fje“, og enginn
rektor getur komið í veg fyrir slílct,
enda erú það miklu fremur einstakir
lærisveinar sjálfir, sem skapa siðferðis-
stefnu skólans og að nokkru leyti einnig
kennararnir, heldur en rektor. Sið-
gæðið á rót sína hið innra í hverjum
manni og hverju fjelagi, og sjaldan
hefur það góðar afleiðingar að ætla að
kúga það fram með harðneskju og
ofurvaldi. í því tilliti gjörir rektor sá,
sem nú er, það sem af rektor verður
krafið, sem er, að hann sjálfur er hinn
siðprúðasti maður, er stundar lífstarf
sitt með lífi og sál; að hann áminnir
pilta iðuglega og brýnir fyrir þeim
þýðing stöðu þeirra og skyldu þeirra,
og loksins refsar fyrir þau brot læri-
sveina, er uppvís verða. Allt þetta
gjörir Jón þorkelsson vel og samvizku-
samlega. J>að er þannig jafn rangt,
að segja að skólapiltar sjeu siðspiltari
nú en fyr, eins og að segja að rektor
sje að kenna um það, sem þeim er
ábótavant.-—-J>á er nú hitt atriðið, að
skólinn sje í hnignunar ástandi, af því
að piltar læri ver en áður, nái ekki
þeirri þekking og andlegum þroska
sem fyr. Eins og áraskipti eru að
siðgæði í skólanum, þannig er það og
með framfarir og þroska, og eru til
þess ýmislegar orsakir. Á sumum
tímabilum eru meiri gáfumenn í skóla
en á öðrum, og þótt rektor sje hinn
sami, getur af þeim ástæðum o. fl. á
ýmsum tímabilum verið harðla mikill
munur á þroska ástandi skólans. í
annan stað geta kennarar farið og aðrir
komið, og skiptir þá stundum um til
batnaðar og stundum til hins verra.
Rektor getur með engu móti ráðið
gáfum pilta, eða því, hvort honum eru
sendir greindir og duglegir unglingar
til skólans, eða tornæmir og lingerðir.
J>ví það mundi þykja hart, ef enginn
sveinn ætti að takast í skóla eða líðast
{ honum, nema hann væri afbragð
annara; mjög mikill strangleiki við
inntökuprófið hefur og jafnan þótt
koma sjer illa, og sjaldnast er auðið
að vita fyrir fram, hvernig þessi og
þessi nýsveinn muni reynast í skólanum.
J>ví að sumir, sem gengur vel inntöku-
próf, reynast seinna illa og gagnstætt.
En að þvi, er kennsluna snertir, þá
neitar því víst enginn af lærisveinum
Jóns J>orkelssonar, að hann sjálfur er
hinn bezti kennari, og sama má segja
um marga af kennurunum. J>að sem
áfátt er við kennsluna, er alls ekki
rektors skuld, og ef til vill einskis af
stjórnendum skólans, heldur kringum-
stæðnanna. J>ví að fyrst og fremst
getur rektor lítið ráðið því, hverjir teknir
eru fyrir kennara, og í annan stað hafa
þeir sem því ráða, ef til vill svo fáum á að
skipa, að þeir neyðast til að taka þá,
er þeir ekki mundu taka, ef betra
byðist. Rektor getur naumlega haft
nein veruleg áhrif á kennslu hinna
einstöku kennara, og það hefur jafnan
— sem von er — verið tekið með litl-
um þökkum, þegar hann hefur gjört
tilraun til þess, hvort sem hann hefur
heitið Bjarni, Jens eða Jón. Ef hann
gætir þess, að kennararnir komi í tím-
ana í tæka tíð og sjeu við kennsluna
hina ákveðnu stund, þá getur hann
lítið ráðið við það, hvernig kennslan
er, því að vjer gjörum hjer ekki ráð
fyrir, að nokkrir kennarar komi drukkn-
ir í tímana, eða að kennsla þeirra sje
með öllu fráleit; ef slíkt ætti sjer stað,
væri það óneitanlega skylda rektors að
láta til sín taka og að minnsta kosti
skýra yfirstjórn skólans frá því.
J>að mætti margt fleira skrifa um
þetta mál. En vjer höfum hvorki tíma
nje rúm tilþess. Vjer vildum með lín-
um þessum mótmæla þeim ósóma, sem
hefir verið borinn á rektor Jón J>orkels-
son og sýna fram á, að sá áburður er
alveg rangur. J>að er og víst að allur
þorri manna kann illa ofsóknum þeim,
er hann hefir orðið fyrir. J>ví verður