Ísafold - 30.09.1878, Blaðsíða 1

í S A F 0 L 0.
V 24.
Reykjavík, mánudaginn 30. septembermán.
1878.
J>ess var getið um daginn, að konung-
ur hefði hvorki staðfest lög um fiski-
veiðar pegna Danakonungs, peirra er
eigi eru búsettir hjer á landi, nje lög
um rjettindi hjerlendra kaupmanna og
kaupfjelaga. fJetta er nú sjálfsagður
rjettur stjórnarinnar, þó hann þurfi að
brúkast varlega; enda hefir hinn núver-
andi ráðherra beitt þessum rjetti með
mikilli varfærni. Honum hefir í þetta
skipti þótt alþing höggva rjettindum
samþegna vorra of nærri, enda sjest af
Stjórnartíðindunum, að bæði hafa Fær-
eyingar og danskir kaupmenn, sem hjer
reka verzlun, án þess að vera hjer bú-
settir, borið sigupp undan þessum lög-
um við ráðherrann. Stjórninni er því
nokkur vorkunn, þó hún hafi kynokað
sjer við, að staðfesta þau, og skal það
frá vorri hálfu játað, hvað hin fyrnefndu
lög snertir, að þau þurfa þess má ske
við, að þau sjeu nákvæmar íhuguð og
öðruvísi orðuð, áður en þau geta komið
að tilætluðum notum. — Hvað aptur á
móti hin síðarnefndu lög áhrærir, virð-
ist oss ástæður ráðherrans fyrir að synja
þeim um staðfestingu, ekki fullt eins
sannfærandi. Hann hefir reyndar skil-
ið tilgang laganna, sem er sá, að hlynna
að hinni innlendu verzlun vorri, og gjöra
nokkurn mun á þeim kaupmönnum, sem
láta svo lítið, að búa meðal vor og bera
súrt og sætt með oss, og hinna sem
njóta annarstaðar afrakstursins af at-
vinnu sinni hjer á landi, og ekki vilja
líta við oss, nema til að ná í vorar fáu
krónur. það er ekki nýtt í lögum, að
búslóð og búsetu fylgi viss rjettindi;
þarf ekki að minna á annað en t. d.
kosningarijett, framfærslurjett o. fl., og
þó að þeim kaupmönnum, sem ekki
hafa hjer dúk og disk, sje gjört örð-
ugra fyrir með strandsiglingar en öðr-
um, þá virðast það engar öfgar. Enda
voru strandsiglingar i Danmörku fyrir
skemmstu bannaðar öðrum en þeim,
sem „í konungsríkinu voru búsettir“,
og þar á ofan einskorðuð við 15 stór-
lesta skip. En — ráðherrann hermir
ekki rjett, og það er verra, þegar hann
segir, „að eptir því sem 1. gr. í laga-
frumvarpinu er samin, er heimtað af
þeim, er eiga að njóta þessarar greinar,
ekki að eins að þeir skuli vera búsettir
á íslandi, en einnig að peir skuli vera
„hjerlendir“ þ. e. Íslendingaríl, og kall-
ar svo, að það sje að búa til „íslenzkan
höldsrjett“ („Indfodsret'j, sem „myndi
koma í bága við ijettindi innborinna
manna“, (sbr. tilsk. 17. nóvbr. 1787, 7.
og 8. gr.). Hvernig hljóðar nú 1. gr.
lagafrumvarpsins ? Hún er svo lát-
andi:
„Heimilt skal öllum hjerlendum kaup-
fjelögum og kaupmönnum peim, er bú-
settir eru á landi hjer (allt svo einnig
dönskum kaupmönnum, ef þeir eru
hjer búsettir), en öðrum eigi, að verzla
á sjó 6 vikur á sama stað, o. s. frv.“.
„Hjerlenzkan" á eingöngu við verzlunar-
fjelögin, og myndi þau vera hjerlend
kölluð, þó danskir menn væri í þeim,
ef þau að eins hefðu hjer aðsetur; en
búsetan á við þá einstöku kaupmenn.
Greinin kemur því alls ekki í bága við
innfæddra rjettinn.
þá er sú mótbára, að sektin eptir
2. gr. (50—5000 kr.) keyri fram úr öllu
hófi, því hún sje meira en helmingi
hærri, en hin mesta sekt, scm hegn-
ingarlögin til taka. En hvað er þessi
sektarupphæð þó á móti þeim sektum,
sem tolllög Dana sjálfra gjöra ráð fyrir,
þar sem tollsvik hafa átt sjer stað, upp-
tækir farmar og vörubirgðir, margfald-
ur tollur o.s.frv. þ>essa mótbáru heyrð-
um vjer á alþingi frá landshöfðingjan-
um, en bjuggumst sízt við, að hún kæmi
hingað aptur sigld. Hitt skal játað, að
4. gr. lagafrumvarpsins er ekki eins vel
orðuð, eins og skyldi, og gefst nú tóm
og tími til, að laga hana betur í hendi
sjer til næsta þings.
Satt að segja lítur svo út, sem ráð-
herranum hafi þótt nóg um andþófið á
rikisþinginu af hálfu kaupmanna gegn
skattalögum vorum, og hafi nú viljað
gefa þeim dálitla huggun, með því að
hafna þessum lögum. En — án engang
skall jag aterkomma, sagði Engilbrekt
Engilbrektsson forðum, og svo munum
vjer segja, þangað til oss tekst að orða
frumvarpið óaðfinnanlega. — það er
spaugi líkast, þegar ráðherrann talar um
það jafnrjetti, sem íslendingar hafi til
þess að reka verzlun í Danmörku, án
þess að vera þar búsettir; ráðherrann
má vita, að vjer hugsum ekki svo hátt
að svo stöddu, en viljum fyrst sópa
fyrir vorum eigin dyrum. Ráðherrann
má vita, að ekkert hefir legið jafn þungt
á þessu landi, sem hin danska verzlun
fyr og síðar, og þegar danskir kaup-
menn koma næst og kvarta yfir, að þeir
njóti hjer ekki jafnrjettis, þá hafi hann
þessi orð eptirfrægan enskan rithöfund
hugföst:
„Menn frá móðurlandinu, sem fara
til skattlandanna og nýlendanna, til þess
að afla sjer fjár, þurfa þess með fram-
ar öðrum, að á þeim sje sterkt taum-
hald. þeir eru allajafna hinn örðugasti
ljár í þúfu fyrir stjórnina. Hina einföld-
ustu vörn fyrir innbúana gegn yfirgangi
þessara manna, álíta þeir vera rangindi
gegn sjer, ef þeim í nokkru finnst sín-
um verzlunarhagsmunum vera nærri
^Öggvið“. J- S. Mill, Considerations on re-
presentative Government).
Vjer íslendingar eigum bæði í vorri
eldri og nýrri sögu dæmi í tugatölum
upp á þessi sannmæli hins enska rit-
höfundar. Einn af vorum beztu mönn-
um, Skúli fógeti, átti alla sína embætt-
istíð í baráttu við yfirgang kaupmanna,
og Hannes biskup Finnsson kennir í
ritgjörð sinni „um mannfækkun á ís-
landi af hallærum“ (Lærdómslistafje-
lagsrit XIV, bls. 169, athugas., og bls.
210), kauphöndlun vorri með fram um
hallærin. það væri því ekki nema sann-
gjarnt, þó einhvern tíma kæmi sú stund,
að íslendingum væri í vilnað í verzlun-
armálefnum.
í>ó að sumir Reykjavíkur búar
hafi hneykslazt og enn þá fleiri kunni
að hneykslast á greininni í síðasta tölu-
blaði þessa blaðs um húsbrunaábyrgð-
ina í Reykjavík, þá getum vjer þó ekki
hjá oss leitt, að geta þess, að eins kon-
ar trygging bæði gegn húsbruna og
skepnumissi átti sjer stað hjer á landi
í fomöld, og var þá hvert sveitarfjelag
undir eins ábyrgðarfjelag. Var þá ekki
leitað ásjár út fyrir hreppinn auk heldur
út fyrir landið. í Grágásar kaupabálki
49. kapítula segir svo um húsbruna:
„Hús eru þrjú í hvers manns hýbýl-
um, þau er til skaðabóta eru mælt, ef
upp brenna. Eitt er stofa, annað eld-
hús, og þriðja búr það, er konur
hafa matreiðu í . . . Ef kirkja eða
bænahús er á bæ manns, þá er það
hið fjórða hús til skaðabóta talið . . .
Ef nokkurt brennur upp fyrir manni
þessara húsa, er nú eru talin, þá
skal hann heimta til búa sína fimm,
og láta virða skaða sinn, þann er
orðinn er. þ>eir skulu skaða þann
virða, er að húsi er orðinn, og að
klæðum þeim og gripum er inni
hafa brunnið . . . Mat skal til skaða-
bóta telja, ef inni brennur. ... Nú
hvatki sem upp brennur þessa húsa,
þá skal þar af hálfan skaða bæta,
að þeim hætti, sem áður var tínt“.
En á undan segir svo um skaða-
bætur á nautpeningi:
„Skaðabætur eru mæltar, ef fallsótt
kemur 1 Qe manns, svo að fellur
íjórðungur nautfjár þess, er hann hefir,
eður meiri hlutur, þá skulu hrepps-