Ísafold - 23.12.1878, Síða 1

t
D.
V 32
Reykjavík,
mánudaginn 23. desembermán.
1878.
Skúli landfógeti Magnússon
fæddist 1711 í Húsavík, var faðir hans,
Magnús Einarsson, þar prestur. Föður-
faðir Skúla var síra Einar Skúlason í
Garði í Kelduhverfi. Móðir Sltúla var
Oddný Jónsdótt., Árnason., Bjarnarson.
á Laxamýri, og sonar dóttursonar dóttir
síra Sæmundar Kárssonar í Glaumbæ.
(Sæmundur, — Bergþór,—þóra,—Jón,—
O ddný,—Skúli).
Skúli lærði í heimaskóla hjá föður
sínum til 1728, er faðir hans andaðist
sviplega, (hrökk út úr báti á sjó). Ept-
ir það lærði hann í 4 ár hjá stjúpa sfn-
um, jþorleifi prófasti Skaptasyni í Múla,
og sigldi til Kaupmannahafnarháskóla
1732, dvaldi þar í tvö ár, en kom inn
aptur 1734, með veitingu fyrir Austur-
Skaptafellssýslu, fór samsumarstil al-
þingis og gegndi það sumar landsskrif-
ara störfum fyrir Odd lögþingisskrifara
Magnússon. Árið eptir(i735) varhann
einnig settur yfir Vestur-Skaptafells-
sýslu, meðan þingvitnismál Bjarna sýslu-
manns Nikulássonar stóðu yfir, en sleppti
henni aptur 1736, sigldi til Danmerkur
og fjekk 1737 Skagafjarðarsýslu. Ár-
ið 1738 flutti Skúli sig til Skagafjarðar
að Gröf á Höfðaströnd, en keypti
skömmu síðar Akra í Blönduhlíð, og
gjörði þar upp reisulegan bæ 1740,
sumir segja með viðum úr nýstrandaðri
hollenzkri duggu. f>að merkilegasta,
sem Skúli framkvæmdi meðan hann
var sýslumaður í Skagafirði, var sam-
þykkt, eða svo kölluð „rjettarályktun"
um hrossabeit. Hafði þá, eins og síðar,
viðgengizt í Skagafirði að setja hross
heldur djarft á haga, öðrum peningi til
skaða. þessu kom Skúli af með tjeðri
samþykkt 1741, sem auk hans er und-
irskrifuð af yfir 20 bændum, og vita
þeir, sem reynt hafa hjer á landi, að
annað er hægra, en að koma gamalli
óreglu af í öllu því, sem ekki er sak-
næmt að lögum. pá var hann fjár-
haldsmaður Hólastóls eptir fráfall Steins
biskups 1741—1746, og þó síðar væri
að fundið, mun hitt sannara, að stóllinn
hafði hag af ráðsmennsku hans. Ver
varði hann kappi sínu í málaferlum
Bjarna sýslumanns Halldórssonar í Húna-
vatnssýslu, út úr skjöldóttu kúnni (kýr-
málinu), hýðingarmálinu, rógburðarmál-
inu gegn þóroddi heyrara þórðarsyni
á Hólum og öðrum fleiri, en það var
nú þeirra tíma siður, og eldir enn eptir
af þeim skaplesti íslendinga. Bryddi
hjer einnig fyrst á deilum þeim, sem
forlög hans voru að eiga í æfilangt við
hörmangarafjelagið og aðra danska
kaupmenn. Höfðu bændur kært Pjetur
Ovesen, kaupmann í Hofsós, fyrir mold-
arblandna mjöltunnu og annað fleira.
Skúli sótti kaupmann til dóms og laga,
en fjekk ekki að gjört, líkasttil afþví,
að brotið var ekki fullsannað. Hafði
Skúli snemma þungan hug til einokun-
arverzlunarinnar hjer á landi. Segir
hann í einu brjefi, sem til er í skjala-
safni landfógetadæmisins, að sjer muni
aldrei úr minni líða, þegar Hólmfastur
Guðmundsson var eptir kæru Knúts
kaupmanns Storms, bundinn við staur á
Kálfatjörn og' húðstrýktur í viðurvist
amtmanns, fyrir það hann seldi í Kefla-
vík 20 fiska fyrir annan mann, en 10
ísur og 3 löngur fyrir sjálfan sig af
úrkastsfiski frá Hafnarfjarðarverzlun.
Máttihann og einnig muna, þegarPáll
sýslumaður Torfason í ísafjarðarsýslu
var dæmdur frá búslóð og embætti fyr-
ir það hann keypti fáein færi af ensk-
um fiskimönnum, áður en skip komu
frá Danmörku, eða þegar Tómas Kon-
ráðsson var dæmdur til Brimarhólms
fyrir það hann seldi Búffa-kaupmanni
fisk, sem aflaðist í Stapa-umbobi. Sömu-
leiðis hófst hjer viðleitni hans, að lcoma
á legg betri og greiðari ullarspuna og
tóvinnu, en áður tíðkaðist. Hann gjörði
snældurnar gömlu útlægar úr Skaga-
firði og kom á handrokkum.
Meðfram fyrir meðmælinguPingels
amtmanns varð Skúli landfógeti 1749,
og þótti þá nýjung að hljóta innlendan
fógeta, því þeir höfðu allt að því und-
antekningarlaust danskir verið, og sátu
jafnan á Bessastöðum í sambýli við amt-
mennina, sem ekki var ávallt hið ástúð-
legasta. Enda var landfógetinn á þeim
tímum miklu sjálfstæðari og hinni æðstu
landsstjórn óháðari en nú á dögum. Fó-
getinn var í reikningsmálum eingöngu
undir Kammercollegíið og rentukamm-
erið gefinn, nema að því leyti, að amt-
maður átti að votta reikningana og hafa
sjóðseptirlit; en fógeti mátti engan eyri
út gefa nema eptir skipunum og ávís-
unum frá stjórninni í Kaupmannahöfn.
Aptur var amtmaðurinn yfirmaður fó-
getans, sem sýslumanns í Gullbringu-
og Kjósarsýslu. pá var fógetinn höf-
uðbóndinn á Bessastöðum, en amtmað-
ur eins konar húsmaður fógetans. þessu
fjekk Skúli breytt, og náði, fyrir vel-
vild Friðriks konungs Y. ábúð áViðeý
og því með, að þar var reist veglegt
steinhús handa landfógeta. Hann hafði
grætt fje í Skagafirði, og kom frá Ökr-
um heldur efnaður; settinú stórbú upp

íViðey, oghjelt sig ríkmannlega; hafði
gjarnast um og yfir 40 manns í heimili,
og veitti gestum vel, svo mikið gekk
upp. Sem sýslumanni í Gullbringusýslu
lenti honum vonum bráðar saman við
kaupmenn, sem þá voru grunaðir um
misjafna vigt og mæli. Komst fleirum
sinnum í hart milli hans og þeirra, en
þó aldrei eins og einu sinni í Grindavík
út úr helzt til ljettu og ójusteruðu pund-
aralóði — vogskálar tíðkuðust ekki fyr
en eptir það — ; sló þá í handalögmál,
og hafði Skúli betur bæði í sviptingun-
um, því hann náði lóðinu, og síðar í
máli því, sem út af þessu reis. Með
þessu hófust deilurnar milii Skúla og
hör-mangaranna, og urðu þær bæði
harðar og langar. þeir höfðu sín meg-
in djörfungar- og þekkingarleysi lands-
búa, sem fátæktinni fylgir, þeir höfðu
auð fjár og ósanngjörn lög, sjer í lagi
gamla taxtann, við að styðjast; þeir
höfðu fylgi ýmissa stórhöfðingja erlend-
is, svo sem greifanna Ahlefeldts og
Rosenkrantz’s, sem, eins og nú tíðkast
í enskum hlutafjelögum, voru oddvitar
hörmangaraíjelagsins; því þó slík stór-
menni lítið skyn beri á verzlun, þykir
gott að hafa þá fyrir forvígismenn og
talsmenn við konung og stjórnarherra.
Fulltingismenn Skúla voru þeir Heltzen,
norskur maður í Kammercollegiet, ge-
heimeráð Thott og — mest og bezt —
Friðrik konungur V. Skúli sá það fljótt,
að enginn vegur var til að bola hör-
mangarana beinlínis frá verzluninni, því
verzlunar-einkaleyfi þeirra náði til árs-
ins 1759 (frá 1743), svo að meðan þeir
stóðu í skilum með afgjaldið til konungs,
gat sjálfur einvaldurinn enga breyting
á gjört. jþeir einir, og enginn annar,
máttu því flytja út ull, fisk o. s. frv.,
þeir einir máttu flytja inn nauðsynjar
og munaðarvöru, sumt eptir ákveðnu
verðlagi (taxta), sumt með því verði, sem
þeim líkaði. Honum kom því til hug-
ar,—og þess ætti hann að njóta hjá öld-
um og óbornum, — að ráðast óbeinlínis
á einokunina, með því að láta vinna
ullina*, súta skinnin o.s.frv. hjerálandi,
koma djúpmiða-fiskiveiðum á með þil-
skipum, láta verka saltfisk (áður var
hjer ekki um annað að ræða en harð-
fisk, og annar fiskur var ekki nefndur
í taxtanum) og stofna undir eins inn-
lenda hlutaveltu, sem einnig mætti sækja
nauðsynjar sínar og flytja út varning
sinn með tjeðum þilskipum (húkkertun-
*) Magnús amtmaður Gíslason var, með styrk af
konungi, þegar búinn að stofna dálitla klæða-
verksmiðju á Leirá, sem síðar var flutt í Rvik.