Ísafold - 23.12.1878, Qupperneq 4

128
ÍSAFOLD
23/ 78
/1 2 ‘ °
ar nú eitt brjefið öðru harðara, en lítið
er um svör, því litlu er upp á að svara,
víkur svo báðum frá um stundarsakir,
en — í júlímánuði sama ár verður hann
hátíðlega að setja báða í embætti apt-
ur, eptir rentukammersskipun ; lítur svo
út, sem bæðiSkúli og „kammerið“ hafi
verið sínum hnútum kunnugust. Aptur
rak Lindahl, skrifara Levetzaus, sem
hinn síðari hafði sett í stað þeirrafeðga,
í fleiri ára reikninga-villur, og hlífói
Skúli honum ekki. Báðir flýttu sjer
burt hjeðan, Levetzau og Lindahl, og
er hálf spaugilegt að lesa brjef frá hin-
um fyrra, eptir það hann var orðinn
embættismaður í Norvegi, þar sem hann
biður Skúla bónar, einmitt í peninga-
málefni. Yfir höfuð mun Skúli ekki
hafa verið auðsveipur undirmaður. Bezt
komst hann út af við Magnús Gíslason,
Thodal og Meldahl, sem allir voru góð-
menni og stillingarmenn. Verst samdi
honum, upp á síðkastið, við OlafStep-
hánsson, sem þó fyrrmeir hafði verið
vinur hans, bókhaldari undir Skúla við
stofnanirnar, og bæði sín og tengda-
föður síns vegna átti honum margt gott
upp að inna, því fylgi Skúla erlendis
áttu báðir það meðfram að þakka, að
þeir urðu amtmenn. Ósamlyndið mun
fyrst hafa komið af þvi, að Skúli hafði
ekki geðsmuni til að lúta þeim manni
nóg, sem áður hafði verið hans undir-
maður, en Ólafur fann til sín, þegar
hann, fyrstur Islendinga, var orðinn stipt-
amtmaður. Annars var Ólafur, að öll-
um jafnaði, enginn harðstjóri, og í mál-
efnum landsins voru báðir yfir höfuð
samhuga. En, hvað sem því líður, þá
skiptust þeir fyrst um hríð hörðum brjef-
um á út úr reikningum, þangað til Ó-
lafur gjörði sjóðsskoðun hjá Skúla, fann
1200 rd. sjóðþurð, og gjörði þá átt-
ræðum öldungnum þá svívirðingu, að
innsigla sjóðinn og fela hann tveim
stúdentum, sem í Viðey voru, til
geymslu, en veðfesti svo mikið af
lausafje Skúla, sem sjóðþurðinum nam.
Ogþetta var sami maðurinn, sem, þeg-
ar Levetzau vjek Skúla frá embætti
1786, bauð fram svo mikið fje til veðs
fyrir hann, sem stiptamtmaður óskaði.
Eitthvað hefir á þeim 7 árum, sem liðu
á milli, breytzt í vinfenginu, enda var
Ólafur í fyrra sinnið ekki búinn að ná
í hnossið, sem hann sóttist eptir, sem
sje stiptamtmannsembættið. þetta var
1793; vjek Ólafur Skúla jafnframt frá
um stundarsakir, og setti Magnús son
sinn (síðar konferenzráð) í landfógeta
stað. Um leið byggði hann Skúla, sín
og kongsins vegna, út úr Viðey, sem
hann vildi sjálfur komast að, þó Viðey
væri fógeta- en ekki stiptamtmanns-að-
setur, tók 18 kýr og annað fleira úr
búi Skúla, sem kúgildi, er jörðinni
fylgdi, og gekk, að heita má, af hon-
um dauðum. Fannst nú á, að Skúli
átti engan fulltingismann lengur í Kaup-
mannahöfn. Skúli sagði sjálfur af sjer
embættinu fyrir fullt og allt, og var
konungs náð meiri en Olafs, því hann
fjekk lausn með rífum eptirlaunum, eptir
því sem þá gjörðist. Ur Viðey komst
hann hvorki Íífs nje liðinn, ogmá sjá,
hversu honum muni hafa verið gengið,
því hann dó árið eptir, 9. nóvbr. 1794,
83. ára gamall, sem húsmaður og næst-
um því gustukamaður Ólafs, og í Við-
eyjarkirkjugarði er hann grafinn, þó lít-
ið sje um minnisvarða yfir hann. Allir
húsguðir hans voru horfnir burt á undan
honum. Steinunn kona hans, dóttir síra
Bjarnar Jónssonar Thorlacii i Görðum á
Alptanesi, dó 1785, Jón sonur hans
ssr J>essu blaði fylgir Viðaukablað,
aukafógeti 1789, og Jón sonarsonur hans,
kallaður IVidoe, efnilegur ungur maður,
drukknaði sama ár á Viðeyjarsundi, er
hann var að sækja föngin í erfidr)Lkj-
una eptir föður sinn. Á Skúli þá að
hafa sagt: „goldin er nú landskuldin af
Viðey“. Hin börn hans voru þessi:
Guðrún eldri, gipt Jóni sýslum. Snorra-
syni í Skagafjarðarsýslu, dó 1816.
Björn Thorlacius, byggingameistari við
ITólminn í Khöfn, dó 1784 barnlaus.
Rannvcig, gipt Bjarna landlækni Pálss.,
amma Bjarna amtm. Thorarensens.
Guðrún yngri, gipt Jóni sýslum. Arnþórs-
syni eldra í Snæfellsness., dó 1801.
Oddný, gipt síra Hallgrími Jónssyni að-
stoðarpresti að Staðastað, síðar
presti að Görðum á Akranesi.
Halldóra, gipt Hallgrími lækni Bach-
mann, amma síra Geirs í Mikla-
holti og frú Ingileifar Melsteð.
þ>að má með sanni segja um Skúla,
að hann var nokkurs konar ágrip r8,.
aldarinnar, eins og hún sýndi sig' á voru
landi, með öllum hennar framfaratilraun-
um, flokkadráttum og málaferlum, enda
var hann við flest það riðinn, sem á öld-
inni skeði, og nokkurt mark var að.
)f>að sem hún hefir til sins ágætis, það
liggur mestmegnis eptir hann, svo sem
rokkaspuni og betri ullarvinna um allt
land, fiskiveiðar á þilskipum, saltfisks-
verkun, færaspuni og færasnúningur,
stofnun landlæknis- og hjeraðslækna-
embætta, yfirsetukvenna-kennsla, betri
vigt og mælir, handkvarnir, o.s.frv.; en
það helzta stórvirki, sem eptir hann
liggur, er það, að hann eins og Eggert
Ólafsson aðorðikemst, „sálgaði Grílu“,
sem sje einokunarverzluninni. Síður er
honum það til gildis teljandi, þó mein-
ingin væri góð, að hann innleiddi hjer
útlent sauðfje (með barún Hastfer), og
þorskanetin, eða það, að hann fór 18
sinnum utan, þó þetta síðasta sýni, að
hann var ólatur maður.
Skúli var ekki svo mjög gáfumað-
ur til lærdóms, sem hann var greindar-
og framkvæmdarmaður. Lærði hann
bæði í æskunni og á manndómsárunum
margar verklegar iðnir, var smiðurbæði
á trje og járn, kunni sjer í lagi vel skipa-
smíð og glerskurð, bar gott skynbragð
á alla tóvinnu og vefnað, spunavjelar,
þóf, skinnasútun, garða- og jarðarrækt;
siglingafræði (Navigation) og húsabygg-
ingar nam hann erlendis og á ferðum
sínum, kom fyrstur upp æðarvarpi í Við-
ey, og lagði yfirhöfuð flest verklegt á
gjörva hönd. Af ritum hans ber helzt
að geta „Sveitabóndans“ í gömlu Fje-
lagsritunum og lýsingarinnar á Gull-
bringu- og Kjósarsýslu, sem hann hlaut
verðlaun fyrir. Hans svo kallaða „har-
móniska jarðabók“ hefir aldrei þótt á-
reiðanleg. Hafði hann og lítið tóm til
að vera rithöfundur, en væri öll sóknar-
og varnar-skjöl hans í landsins og sjálfs
hans málefnum prentuð, þá myndu þau
fylla nokkur bindi.
Hann hafði meiri áhuga, en flest-
ir aðrir Islendingar, bæði fyr og síðar,
á vexti og viðgangi fósturjarðar sinnar,
og sýndi meira þrek og áræði í því að
framfylgja málefnum landsins, en nokk-
ur annar. f>ar sem hávaðinn af sam-
tíða gæðingum vorum hugsaði, eins og
gjörist, mest um að komast til metorða
og bjarga sem bezt sjálfum sjer, lagði
Skúli mest kapp á að bjarga landinu
úr verzlunaránauð. Enda þótti honum
lítið til sumra höfðingjanna koma: þeg-
ar þeir voru hver um annan að falla
frá á freistingartímanum, sumir af deyfð
og sumir af hræðslu, þá hætti honum
við að segja: „miklar heybuxur eru
menn“. Sjálfur var hann bæði snar-
ráður og þrekmaður, en hafði einnig
þá galla, sem þessum kostum fylgja.
J>ví bæði hætti honum við að vera
ofsafenginn og brögðóttur, þegar því
var að skipta, og ljet sjer fátt fyrir
brjósti brenna til að koma sínu fram.
Hjartagóður maður var hann við minni
máttar, en óvæginn við yfirmenn og
jafningja, og ekki laus við fordild, —
Jiróðigr var“, segir Eggert. J>ví varð
honum meðfram vinafátt meðal heldri
manna á efri árum, þegar móti fór að
blása. Má t. d. sjá á kvæðum Eggerts,
hversu vindur skiptist i lopti. Árið
1752 Ijet skáldið prenta lofkvæði um
Skúla og „þær nýju innrjettingar á ís-
landi“, (kvæðabók bls. 84—85); stend-
ur þetta í 8. erindi:
Alla fylldng fyllir
fremjandi ossra landa
gagn------------;
hans nafn gæðinga jafni
Skú li ber;-----—.
í Grílukvæði (t. st. bls. 141) er Skúli
nefndur, sem „hróðigur og hálfkennd-
ur“, en þó er honum þakkaður dauði
Grílu. í „P'ramverplu“ (1758, t. st. bls.
99—102 er komið annað hljóð í kveð-
skapinn, og sveigt bæði að honum og
Thott fyrir það, að verzlunin var aptur
boðin upp, þó ekkert boð fengist í það
sinn. BrjefSkúla bera þess vott, hverj-
ir íslendingar og Danir reyndust hon-
um bezt fram úr. íslendingarnir voru:
Jón konferenzráð Eiríksson, sem dó á
undan honum (1788), Sigurður lögþingis-
skrifari Sigurðsson á Hlíðarenda. sýslu-
mennirnir Magnús Ketilsson og Jón
Jakobsson, og — J>orbjörn bóndi Bjarna-
son í Skildinganesi, sem hjálpaði honum
bezt, þegar Finnur biskup og Levetzau
gengu harðast að honum í skuldaskipt-
um. Hinir dönsku menn voru: etatsráð
Heltzen, geheimeráð Thott og'—Frið-
rik konungur V.
Skúli var hár meðalmaður, grann-
ur og knálegur, hvítleitur og bólugraf-
inn í andliti, munnófríður, rómmikill og
beit á vörina, þegar hann talaði. Hann
var snarmenni, reiðmaður og gleðimað-
ur. Hneigður var hann fyrir vín, en
drakk heldur heima en af heimili. Að
öllu samtöldu var hann karlmennsku-
maður bæði til sálar og' líkama, en hann
skorti þann aga á sjálfum sjer, geði
sínu og tilhneigingum, sem prýðir mik-
ilmennið og tryggir hamingjuna. Má
vel heimfæra upp á Skúla það sem
Sturla J>órðarson kvað um nafna hans:
J>at er skröklaust þó at hvarbrigð
at Skúli var á hann sneri
frægðarmaðr aldar gipt
í frömu lífi, auðnu hveli.
Út er komin æfisaga Sigurðar
Breiðfjarðar, eptir Jón Borgfirðing. Höf-
undurinn hefir, öðrum til viðvörunar,
viljað sýna fram á, hvernig vanbrúka
má mikið pund með óreglu og siðferð-
isleysi, og hver hefndargjöf miklar gáf-
ur geta orðið, þegar þeim fylgir hvorki
stilling nje menntun. j>etta hefirhöfund-
inum tekizt ágætlega.
gjaíir. — Ýmsir munir, mátulegir í jóla- og nýárs-
gjafir, eru til sölu, við niðursettu verði, í
SIEMSENS YERZLEN.
Ritstjóri: G-rímur Thomsen, doctor phil.
Prentsmiðja Isafoldar. — Sigm. Guðmuudsson.