Ísafold - 29.03.1879, Blaðsíða 2

34
eigum í þessu tilliti að fylgja eptirdæmi
þess lands, sem oss er líkast, Norvegs,
og það því heldur, sem vjer að tiltölu
bæði höfum meira fyrir og minna upp
úr beinlínis sköttunum, en nokkurönn-
ur þjóð.
,.pví er fífl, að fátt er kennt“.
Hverjum, sem nokkurt skynbragð
ber á það, hvað lífið heimtar af hverj-
um alþýðumanni á þessari öld, erljóst,
að sú uppfræðsla, sem foreldrum og
húsbændum, undir umsjón sóknarprests-
ins, ber að útvega börnum til undirbún-
ings undir ferminguna, er ekki nógu yf-
irgripsmikil, og þetta finnur einnig al-
þýðan sjálf, bæði ungir og gamlir. það
er ekkert óalmennt, að foreldrar sjeu
sjer úti um kennslu fyrir börn sín í
skript og reikningi og jafnvel fleiru,
eða að unglingarnir sjeu sjálfir að reyna
til að komast niður í þeim með lítilli
eða engri tilsögn. En eins og við er
að búast, verðurþessi uppfræðsla mjög
í molum ogónóg; hjá mörgum vaknar
ekki heldur lystin til að læra fyr en þeir
eru komnir á þann aldur, að nóg er
annað orðið að starfa.
Af því alþýðuna hefir vantað upp-
fræðslu samsvarandi fróðleiksfýsn henn-
ar, hefir hún leiðzt of mjög út i það, að
lesa óvandaðar rímur og ljóðasmámuni
eða annað þess konar óþarft og anda-
drepandi rugl, sem hefir spillt smekk
hennar og drepið niður lyst hennar til
að lesa það, sem er nytsamlegt og fag-
urt. Ljósastur vottur um þetta er það,
að þegar óhlutvandir menn hafa farið
um með þetta ómeti, hefir það runnið
út, þó alþýða þykist sjaldnast hafa
nokkurn eyri, þegar í boði eru nytsam-
ar bækur. það er vitaskuld, að það
stendur prestunum næst, að leiða fróð-
leiksfýsn alþýðunnar á rjettari stefnu og
flestir þeirra munu einnig hafa vilja á
því, þó að margt sje því til fyrirstöðu
að þetta takist þeim eptir óskum.
„þjóðólfur“ hefir í 31. ári 4. tölu-
blaði ritað heilmikið mál um kirkju og
kirkjuskóla, og komizt þar, um undar-
lega hugsunarvegu, að þeirri niðurstöðu
eptir hvöt uppbyggilegs prests: „ Að
prestum hjer á landi verði gjört að skyldu,
að halda kirkjuskóla fyrir unglinga sókn-
arinnar, eða veita kennslu í kirkjunum
í hvert sinn, sem embættað er, eptir
messu og daginn eptir (mánudaginn).
þessi kennsla ætti að fram fara árið
um kring nema um heyanna tímann. í
skólum þessum ættu prestar einkum að
kenna (auk trúarbragðanna): sögu, landa-
fræði, náttúrufræði, skript og reiknings-
list“. Jeg er nú alveg samdóma höf. i
því, að ekkert er nauðsynlegra til fram-
fara safnaðanna en alþýðuskólar, þar
sem kennt væri það, sem hjer er nefnt.
En þessi „praktiska“ tillaga höfundar-
ins verður naumast sett í verk, því
flestir prestar hafa svo mikil og marg-
vísleg störf á hendi fyrir utan beinlínis
prestsþjónustuna, sem fjelagsmenn, hús-
feður og bændur, að það væri hrein of
ætlun og ósanngirni, að skylda þá til
að sitja alla mánudagana við skóla-
kennslu; kennslutíminn er of strjáll að
vetrinum og óhentugur bæði vor og haust
meðan útistörf vara, og þeir unglingar,
sem fjarlægastir eru kirkjunni mundu
optast verða að mestu úti lokaðir frá
kennslunni; kirkjurnar eru lagaðar til
annars betur en skólahúss, — hvernig
ættu börnin að skrifa í þeim í knjám
sjer? kirkjubændurnir eru óviðast færir
um að hýsa og fæða prestinn með mörg-
um skólabörnum, þó ekki sje nema eina
nótt í bili, en opt mundi svo geta að
borið veðurs vegna, að þess þyrfti fleiri
nætur.
það liggur ekki i stöðu prestanna,
og er ekki heldur hægt fyrir þá, eins
og nú er ástatt, að mennta alþýðuna í
öllum greinum, ogþað má ekki heimta
meira af þeim (auk uppfræðslu í trúar-
brögðunum), en að þeir hafi umsjón
með uppfræðslunni bæði á heimilunum
og eins i skólunum, þar sem þeir kom-
ast á. þessir timar, er vjer byrjum
nýtt framfaraskeið með meira sjálfsfor-
ræði og stjórnfrelsi en áður hefir verið,
kalla hærra en nokkru sinni fyr eptir
alþýðumenntun. Auk þess, sem alþýð-
an, eins og áður er sagt, verður að vera
kennandi barna sinna á heimilunum, á
hún nú að kjósa menn tilþess að ráða
mestu um alla lagasetning og fjárhag
og fjárneyzlu landsins, ekki eptir for-
tölum einstakra manna, heldur af sann-
færingu, byggðri á þekkingu á mönnun-
um og ætlunarverki þeirra ; hún verður
jafnast að eiga völ á slíkum mönnum
úr sínum flokki. Hún á að ráða mestu
í sveitarstjórninni á lægsta stigi hennar
til hins hæsta. Hún á að benda verzl-
uninni í rjett horf, og þegar hún verð-
ur álitin fær um það, þá á hún einnig
að taka meiri þátt i dómsvaldinu en nú
er, — sem dómsnefndir. — Hvemig geta
menn ætlazt til þess, að hún verði fær
um þetta svo vel sje, nema henni gef-
ist kostur á meiri uppfræðslu en hún
nú getur fengið á heimilunum og hjá
prestunum ?
Tíminn kallar hátt og títt eptir al-
þýðuskólum, en hver á að stofna þá?
Hveráað ráða tilhögun þeirra oghalda
þá? Alþýðan sjálf með ráðiþeirra, sem
hún sjálf kveður sjer til ráðaneytis.
Skólarnir eiga að vera alþýð'uskólar í
öllum skilningi. Alþýðan á að stofna
þá, hún á að kosta þá, hún á að ráða
tilhögun þeirra og hún á að hafa not
af þeim. En getur alþýðan þetta? Jeg
svara hiklaust: já, hún getur, ef hún
vill, stofnað skóla, að minnsta kosti einn
í hverri sýslu, og með það má komast
af í bráð. Til þess að stofna skóla, sem
sje veruleg og föst stofnun, þarf hann
að hafa fastan bústað og húsnæði, og
þá kemur hitt eins og af sjálfu sjer.
En hvað er ljettara fyrir hina efnaðri
menn f heilli sýslu, en að kaupa með
hlutabrjefum f fjelagsskap eina jörð í
sýslunni, sem kaupendurnir ákveði fyrir
æfinlega skólajörð, og þó hlutafjelagið
byggi hana þannig, að þar megi ávallt
hafa skólahús og halda skóla, þá þarf
fjelagið ekki að missa neins í af eptir-
gjaldinu, — því jeg ætla ekki að gjöra
ráð fyrir slíkum höfðingsskap af þeim
öllum, eins og síra þórarinn prófastur
i Görðum einn hefir sýnt. — En ekki
get jeg ætlazt til minna, þegar jörðin
er fengin, en að alþýða sjái svo sóma
sinn — og „viti hvað til síns friðar heyr-
ir,“ — að hún annaðhvort með frjálsum
samskotum eða niðurjöfnun sýslunefnd-
anna og hreppsnefndanna leggi til nægi-
legt fje í viðunanlegt skólahús. Gott
timburhús nægilega stórt fyrir sýslu-
skóla mundi líklega ekki kosta minna
en 1 kr. á hvert mannsbarn í sýslunni,
en ef húsið væri byggt úr torfi, mætti
komast af með minna fje í bráð; en
ætti þeirri þjóð, sem fleygir út árlega
meir en 4 krónum fyrir hvern mann að
jöfnutali í hreinan óþarfa — vínföng og
tóbak, — að vaxa í augum að svara út
í eitt skipti 1 krónu fyrir hvern mann
til að reisa hina þörfustu stofnun og ó-
missanlegustu fyrir sig og niðja sína um
aldir fram. J>að getur enginn mælt í
móti því, að menntunin er hinn ágæt-
asti arfur, sem hvert foreldri skilur
barni sínu eptir, og þá ekki síður að
menntunarstofnun, þar sem hinni upp-
rennandi kynslóð gefst kostur á, að fá
uppfræðslu í þarflegri menntun, er hinn
dýrmætasti menjagripur um skyldu-
rækni stofnendanna við eptir komandi
kynslóðir, og það mun sönn spá, að
eptirkomandi kynslóðir munu telja þann
tíma, þegar komið var á fastan fót slíkri
stofnun meðal þeirra, hið fyrsta ár á
nýrri framfara öld.
Hjer þarf ekki að óttast neinn yf-
irgang af hendi útlendrar eða innlendr-
ar stjórnar, eða nokkurt valdboð frá ráð-
herra eða landshöfðingja; því alþýða
hefir frjálsar hendur og frjálsa stjórn yf-
ir þeirri stofnun, sem hún kemur ein á
fót, en má þó fyllilega vænta nokkurs
styrks af landssjóði, til að efla og við-
halda slíkri stofnun. Hjer er allt undir
viljanum komið, undirþví, hvort alþýð-
an kannast nú þegar við það í verkinu,
að hún hafi við nokkurt stjórnfrelsi og
sjálfsforræði að gjöra; því það stendur
stöðugt, að alþýðan hefir ekki gagn af
stjórnfrelsi og sjálfsforræði, ef hún ætlar
sjer að láta allar framfarir sínar koma
eins og boð ofan að, láta þvinga sig
með lögum til að stiga hvert fótmál á
braut framfaranna og hefir ekki menn-
ingu í sjer til að vilja neitt eða fram-
kvæma neitt sjálf á eigin hönd, heldur
vill halda áfram um óákveðinn tima, að
kvarta yfir yfirvöldum sínum og stjórn
sinni, án þess að sýna það i nokkru, að
hún sje hæf til annars, en að vera að-
gjörðalaus undirlægja annara.
Sveitaþrestur.