Ísafold - 05.06.1879, Blaðsíða 4

ÖO
lit yfir hin algengustu efni náttúrunnar
og efnabreytingar þær, sem gjörast fyrir
augum vorum, og sýna þýðing þeirr-
ar fræði fyrir iðnað eg landbúnað.
Jarðfræffi, í henni skal 'gefa yfir-
lit yfir myndun jarðarinnar og sjer í lagi
íslands, slcal og kenna að þekkja jarð-
tegundir þær, er samsetja jarðveg ís-
lands, og áhrif þeirra á grasrækt og
jurtagróða.
Grasafrœffi, þar skal kenna yfirlit
yfir byggingu jurta og lif, og leggja
sjer i lagi stund á að þekkja íslenzkar
fóðuijurtir og garðjurtir og notkun þeirra.
Dýrafrœffi, þar í skal kenna læri-
sveinum að þekkja islenzk dýr oglifn-
aðarhátt þeirra, og svo not þau er af
þeim má hafa (fuglver, æðarvarp, fiski-
veiðar) auk þess skal sjer í lagi 1 ögð
stund á húsdýrafræði. Piltar skulu og
læra að þekkja bygging mannlegs
líkama, viðhald hans og verkanir þær,
er þar gerast. (Niðurl síðar)..
--------
í Norðanfara, 27. marz 1879, 32.
bls., hefir herra Námfús látið í ljós þá
skoðun sína, að eg „fari stundum of
langt í því, að hafa orðin of stutt“, og
bendir hann í því tilliti á orðin land-
frœffi og talf.rœffi. Eg skal þá geta
þess, að eg hefi myndað þessi orð í lík-
ing við önnur samsett orð í fornu máli,
þar sem síðari samsetningarliðrinn er
frœffi. í öllum slíkum orðum er að
minni vitund í fornu máli fyrri liðrinn
að eins ein samstafa, t. d. í orðunum
bókfrœffi, mannfrœffi, ættfrœði, eigi bóka-
frœffi, mannafrœði, œttafrœði, og er þó
eigi hér að rœða að eins um cilia bók,
einn mann, eina ætt, heldr fleiri. Á
sama hátt er myndað hið nýja orð mál-
frœði (philologia), er þó táknar kunn-
áttu í fleiri málum enn einu. Væri það
myndað á sama hátt sem landafræði
og talnafrœði, ætti það að heita mála-
fræffi, og myndi sumum þykja því eigi
vera breytt til batnaðar. Talfræði er
eigi samsett af tal (sermo), heldur af
tala (numerus), og er myndað í full-
komna líking við hin fornu orð talbyrff-
ingr (tölutafla, rímtafla), og tölmss, töl-
vísi. Fyrri hluti orðanna tölvíss, tölvísi
er upphaflega tal-, enn v., er kemur
eptir tal-, hefir breytt því í töl. Á
sama hátt eru mynduð orðin tökvíss,
tökvisi (rapax, rapacitas) fyrir takvíss,
takvísi. Landfræði virðist réttmyndað,
ef majinfrœffi og œtffrceði eru rétt mynd-
uð orð. J>á er eptir að gjöra grein
fyrir orðinu trúbrögð. þ>að á að tákna
þá námsgrein, sem á þýzku og dönsku
heitir Relig'ioil (eigi guðfrœði, theolog-
iam). í eldri skólaskýrlum hefir þessi
námsgrein verið kölluð trúarfrœði, enn
afþvíaðorðið trúarfrceffi (eða trúfrœði)
er haft í sömu merkingu sem Dogma-
tik við Prestaskólann, fanst mér það
geta valdið misskilningi, ef eg hefði
það í annari merkingu i skólaskýrslun-
um, og valdi eg því orðið trúbrögff, er
mér fanst liggja næst. Orðið trúar-
brögff hefi eg eigi fundið í fornu máli,
heldur trúbrögð, og er það þar haft til
þess að tákna latneska orðið religio.
í stað þess orðs hefir í hinu nýja máli
komið orðið trúarbrögð, og hefir það
verið haft til þess að tákna eigi að eins
kristna trú, heldur hverja trú sem vera
skal. þannig er orðið religio þýtt með
trúarbrögð í Nucleus Latinitatis; tníar-
brögff i orðbók Bjarnar Halldórssonar
með religio; Religion með trúarbrögff í
orðbókum Gunnlaugs Oddssonar og
Konráðs Gíslasonar. Engi hefir að
minni vitund hneykslazt á síðari hluta
orðsins, brögff, og varla hefir nokkrum
manni komið til hugar, að brögff væri
hér sama sem hrekkir, eins og engi
getr ætlað, að bragð sé sama sem
hrekkr í orðunum elskubragð,framabragð,
hreystibragff, snildarbrögff.
þ>að er til samsetningar orða kemr,
hafa fornmenn fylgt þeirri reglu, að hafa
samsett orð sem stytzt, og hafa þeir
því opt í fyrra samsetningarliðnum að
eins hina fyrri samstöfu af tveggja sam-
stafna orðum, t. d. af orðinu harpa:
harpslagi, harpsláttr; af hœtta: hætt-
leggja = leggja á hættu; afhinnifornu
mynd kvena (er kemur fram í eignar-
falli fleirtölu kven-na = kona: kven-
búnaðr, kvendýr, kvenfugl, kvenföt,
kvengildr, kvenkenna, kvenklæði, kven-
kostr. Eg tek það fram, að fyrri hluti
þessara orða er eigi kvenn, heldr kven,
og er svo ritaðr í fornum handritum.
Af trúa: trúboð, trúbót, trúbrögð, trú-
fastr, trúfesta, trúfesti, trúfullr, trúfylgja,
trúhald, trúkona, trúmaðr. Af bogi:
bogmaðr, bogstyrkr, bogsveigir; af
frændi: frændafli, frændbálkr, frænd-
bœtr, frænderfð, frændgarðr, frændhagi,
frændlauss, frændlið, frændmargr. Af
auga: augbrá, augdapr, auglit, aug-
sjándi, augsúrr, augsýnn. Af hjarta:
hjartblóð, hjartgróinn, hjartfólginn, hjart-
kærr, hjartlauss, hjartmörr, hjartnæmr,
hjartskjálfti, hjartsláttr, hjartveikr, hjart-
verkr, hjartæð. Af þessum dœmum
vona eg að sjáist að orðin landfrœði
og talfrczffi eru hvorki rangmynduð
né of stutt, og að þau eru mynduð í
líking við samsett orð í forni íslenzku.
f>ó getur það eigi verið tilætlun mín,
að fyrri hluti samsettra orða sé allstað-
ar ein samstafa. þ>að getur eigi orðið,
þá er fyrra orðið er þrjár eða fleiri sam-
stöfur, t. d. í náttúrusaga. Eðlfrœði og
la’knfrœffi myndi ogþykja stirð orð; enn
betr kynni eg við að rita efflifrœffi og
lcekuif rceffi, enn eðlisfrœffi og lœknis-
frœffi. 12/5 79.
Jón þorkelsson.
Auglýsingar.
JA Siðan jeg kom heim, frá
ra Kaupmannahöfn, hefi jeg
sezt að í húsinu J[». 4 á
Hliðarhúsastíg, og tek jeg
að mjer alls konar skósmíði og aðgjörðir.
Rvík, 81/6 1879. Rafn Sigurðsson.
Allir þeir, er vilja fá hagagöngu
fyrir gripi sína í Laugarnesi, aðgang
að Laugunum til þvotta, „Ballast“ handa
skipum sínum, eður vilji þeirsemja um
eitthvað, er eign þessari við kemur, þá
verða þeir að snúa sjer til Alexiusar
Árnasonar hjer i bænum um það.
Reykjavik 10. mai 1879
Sameigendur Laugarness.
Hjer með gjöri jeg almenningi
kunnugt, að jeg hefi til sölu mikinn
fjölda af útlendum og innlendum bókum.
þ>ar að auki alls konar pappír með ó-
vanalega lágu verði, og segi rjett til
um tegundir hans, við hvern sem er að
skipta; sömuleiðis fást hjá mjer viðskipta-
bœkur, stærri og smærri, strikaðar og
óstrikaðar. Sjerstaklega vil jeg geta
þess, að eg hefi talsvert fyrirliggjandi
af Konráffs orffabók.
Reykjavík31. mai 1879
Kristján O. þorgrímsson.
F. A. L 0 V E’S
KARLMANNSFATAVERZLUN
heíir til reiðu mjög mikið af ýmiss konar tilbúnum karlmannsfatnaði.
| Enn fremur byrgðir af vænu og fallegu klæði, búkkskinni, duffeli, o. fl.
< Y&W í klæðabuðinni er fatagjörðarmeistari, sem mælir stærð og vaxtarlag manna, og eru föt sniðin og saumuð
eptir því á fám dögum.
II
Ritstjóri: Grímur Thomsen, doctor phil. — Prentsmiðja ísafoldar. — Sigm. Guðmundsson.