Ísafold - 13.08.1879, Blaðsíða 2

42
landshöfðingja gagnvart þinginu, — þegar hann tók
það fram, að alþingi, þegar búið er að samþykkja eitt-
hvert lagafrumvarp, eigi getur átt það víst, hvort frum-
varpið verði staðfest sem lög eða ekki, þar sem í öðr-
'um löndum þegar er skýrt frá því af hlutaðeigandi ráð-
gjafa, — þá skal jeg játa það, að þessi munur er á
milli stöðu landshöfðingja og ráðgjafa þess, er sjálfur
tekur þátt í þingsumræðum; en munur þessi er bein
afleiðing af því, að ísland liggur í 3—400 mílna fjar-
lægð frá aðsetursstað ekki einungis ráðgjafans, heldur
og konungsins. En þegar skoða skal þetta í verkinu,
þá held jeg, að afleiðingin hafi ekki verið svo hættu-
leg, sem framsögumaður benti að. þ>ví að í raun og
veru hefir þingið með þessu móti í mörgum tilfellum
fengið óskum sínum framgengt, þó að landshöfðinginn
hafi á þinginu mótmælt þeim, og á hinn bóginn hefir
það varla atvikazt meir en einu sinni, að lagafrumvarp,
sem landshöfðinginn hefir mælt með á þinginu, hafi
eigi náð staðfestingu. Hitt er satt, að með þessu fyrir-
komulagi verður staða landshöfðingja vandameiri; en
það var líklega eigi meining framsögumannsins að
benda að þessu.
II. Kr. Fnðriksson: það er nauðsynlegt fyrir þing-
ið, að gjöra sjer skýra g'rein fyrir því, hvort það sje
rjett og hvort alþingi er heimilt að sleppa þeim 2000
kr., er landshöfðingi hefir haft fyrir þingsetu sína, úr
fjárlögunum. það lítur illa út, ef vjer drögurn þessa
upphæð út, án þess að hafa heimild til þess. Af þessu
leiðir, að vjer verðum vandlega að íhuga 34. gr. stjórn-
arskrárinnar. þar stendur: „Landshöfðingjanum skal
heimilt vegna embættisstöðu sinnar að sitja á alþingi41
o. s. frv. En hver er nú meiningin með orðinu „heim-
ilt'1 ? Meiningin er sú, að landshöfðinginn hafi frjdlst
vald til að mæta á þingi, en það sje eigi skylda hans,
fremur en honum þyki þörf á því. En fyrir hvern
mætir landshöfðinginn á þinginu? Beinlínis fyrir ráð-
gjafann. það var eigi rjett hjá landshöfðingjanum, að
segja að hann væri í 300 mílna fjarlægð frá ráðgjaf-
anmn en eigi konungi. í 2. gr. stjórnarskrárinnar segir:
„Hið æðsta vald á Islandi innanlands skal á ábyrgð ráð-
gjafans fengið í hendur landshöfðingja“. Alltþaðsem
landshöfðinginn því gjörir hjer, það gjörir hann sem
liður ráðherrastjórnarinar og á ábyrgð ráðherrans. Af
þessum ástæðum getur landshöfðinginn með engu móti
skoðazt sem umboðsmaður, sem konungur eða stjórnin
hafi falið á hendur að mæla fyrir sig hjer á þingi,
heldur verður hann beinlínis að álítast sem liður af
ráðherrastjórninni. þar sem landshöfðinginn vitnaði til
34. greinar í stjórnarskránni, að „stjórnin gæti einnig
veitt öðrum manni umboð til að vera á þingi við hlið
landshöfðingja“, þá vil jeg spyrja, hver skilningur felst
í orðum þessum ? Enginn annar en sá, að auk þess
sem landshöfðingjanum er heimilt að sitja á alþingi,
þá getur stjórnin falið einhverjum öðrum manni (en lands-
höfðingjanum) að sitja við hlið hans á þinginu, til þess
að láta í tje skýrslur þær, er nauðsynlegar eru. I
sömu grein segir enn fremur: „I forföllum landshöfð-
ingja má veita öðrum umboð til að semja við þingið“.
Ef landshöfðinginn er hindraður, þá fyrst kemur annar
maður fram, sem getur samið við þingið. þ>ar sem
landshöfðinginn sagði, að þetta hefði verið ákveðið
með fjárlögum, þá verð jeg að neita því. Fjeð hefir
að eins verið veitt, ef á þyrfti að halda, en alls eigi
verið ákveðið, að landshöfðinginn skyldi hafa það.
Hver heldur skoðun sinni í þessu efni, en jeg álít nauð-
synlegt, að þingið gjöri sjer þessa spurning ljósa, og
fyrir því hefi jeg mælt þessi orð.
Framsögumaður: A. O. spurði mig, því jeg hefði
eigi munað eptir að koma með það á þinginu 1877,
að eigi væri heimild í lögum fyrir því, að veita lands-
höfðingja þessar 2000 kr. fyrir þingsetu hans. Eg skal
að minnsta kosti vera eins hreinskilinn og A. O., og
játa sannleikann í þessu efni. Eg hjelt að til væri kon-
ungsúrskurður fyrir þessari upphæð ; jeg var svo ein-
faldur. En síðan sýndi þingið mjer þá virðingu, að
kjósa mig fyrir yfirskoðunarmann landsreikninganna á-
samt einum háttvirtum þingmanni í efri deildinni, og
spurðum við þá landshöfðingjann, hvert nokkur kon-
ungsúrskurður væri fyrir þessari íjárveitingu, og kvað
hann sem sannorður maður nei við því. fess vegna
hefi jeg nú stungið upp á því, að fjárupphæð þessi sje
eigi veitt, af því að jeg hefi orðið þess áskynja, að
engin heimild er fyrir veitingu þessari, þar sem engin
konungsúrskurður er í þá átt, og að veitingin þannig
er eigi byggð á nokkurri röksemd, því að stjórnarskrá-
in (25. gr.) heimilar því að eins þessi útgjöld, að á-
kvæðum greinarinnar „eins og konungur ákveður“ sje
fylgt. Greinin skipar svo fyrir, að útgjöldin til hinnar
æðstu innlendu stjórnar í landinu og til fulltrúa stjórn-
arinnar („Regjeringens Repræsentation11) sjeu fyrirfram
dregin jrá tilskipun úr ríkissjóði, eins og þau verða á-
kroeðin af konungimnn. Nú hefir konungur með úrskurði
í júní 1872 ákveðið hin fyrri (gjöldin til hinnar æðstu
innlendu stjórnar), og því eru þau dregin frá; hin (þókn-
un fulltrúans) hefir hann ekki ákveðið, og því eru þau
ekki dregin frá.
Mig furðar á því, að landshöfðinginn skyldi segja,
að upphæð þessi væri veitt með Qárlögunum og að
það væri á þingsins valdi, hvort hún eptirleiðis yrði
veitt eða eigi. En jeg verð að segja, að þetta er alls
eigi á þingsins valdi; það er á valdi konungsins eins.
J>að er undarlegt af þinginu, ef það færi að bjóða fram
fje, sem konungurinn eigi krefst, þótt hann eigi heimt-
ing á því. En það er þá spurning snertir, hvort lands-
höfðingjanum beri þóknun fyrir þingsetu sína, þá get
jeg með engu móti ætlað að svo sje, og hefir skoðun
mín um það eigi breytzt þrátt fyrir hinar snjöllu ræður
A. Ó. En svo getur að borið, að landshöfðinginn hafi
forföll eða sje hindraður, svo að hann geti eigi á þingi
setið, og að stjórnin því fái einhvern mann til að mæta
á þinginu í stað landshöfðingja. Og ef þessi maður
væri t. a. m. amtmaðurinn fyrir norðan, þá gæti jeg
skilið, að honum væru ákveðin laun. Svona skil jeg
34. gr., en að öðru leyti hefi jeg sama skilning á henni
og H. Kr. Friðriksson. Eins og eg tók fram um dag-
inn, stendur í 34. gr. stjórnarskrárinnar, að „atkvæðis-
rjett hafi landshöfðinginn (eða sá sem kemur í hans
stað) því að eins, að hann sje jafnframt alþingismaður“.
Af þessu sjest, að stjórnarskráin gjörir ráð fyrir, að
svo geti farið, að landshöfðinginn bjóði sig fram til al-
þingismanns. En það getur þó víst eigi verið mein-
ingin, að stjórnin ætlist til, að einum þingmanni sjeu
borguð sjerstök laun (fram yfir þingpeninga sína) fyrir
að verja sjálfan sig, eins og landshöfðinginn gjörir á
þingi. þ>annig er það í Danmörku, að ráðherrann legg-
ur fram stjórnarfrumvörpin, semur við þingið af hálfu
stjórnarinnar, o. s. frv., en fær eigi einn eyri fyrir þetta,
nema því að eins að hann sje jafnframt þingmaður.
f>að er mikill munur á stöðu þess, sem heldur uppi
svörum á ráðgefandi þingi, og hins, sem gjörir það á
löggefanda þingi. A ráðgefandi þingi er slíkur maður
konungsfulltrúi. En nú höfum vjer engan konungsfull-
trúa; nú kemur fram maður, sem ver sjálfan sig og
stjórnina, sem kemur með lagafrumvörp inn á þingið
og semur við þingið. En ef landshöfðinginn hefði for-
föll, og annar maður frá Danmörku eða innlendur
mætti í hans stað hjer á þingi, þá væri eðlilegt, að
þessi maður fengi borgun fyrir þingsetu sína.
Breytingaratkv.fráJ>orl. Guðm. umað ioookr. handa
Jóni landritara Jónssyni falliburt, virðist ekki samið með