Ísafold - 20.01.1881, Blaðsíða 3

7
til, þá væri öll hans kunnátta þrotin.
Bls. 13 segir: „þegar lánað er fram
fyrir o, þá verður það að 9“; hversu
óeðlileg og ófullkomin skýring þetta
er, lýsir sjer bezt, þegar það er borið
saman við frádrátt í margs konar töl-
um, þar sem ekkert er af einu nafni í
frádráttarstofninum. Hið einkennilega
orðatiltæki „lána fram fyrir“, þarf skýr-
ingar við; að ,,lána“ þýðir hjer sem
annarstaðar í kverinu: að fá til láns,
og „fram fyrir“ þýðir: fyrir framan;
það getur valdið misskilningi, að hafa
þannig víxl á orðunum og þýðingu
þeirra. Bls. 16 er tekið fram, hvernig
setja skuli upp margföldunardæmi, þeg-
ar margfaldarinn er að eins einn staf-
ur, en um það, hvernig að skuli fara,
þegar í honum er meir en einn staf-
ur, er hvergi getið. Eigi verður annað
sjeð, en að nauðsynlegt sje, að skrifa
jafnmargar línur af núllum, eins og núll
eru mörg í margfaldaranum, sjeu þau
eigi seinast, og skrifa þannig þrjár lín-
ur af núllum, ef margfaldað væri með
10001. þ>að sem bls. 21 er sagt, að sje
„ómissandi“ að æfa sig á, er mjög vafa-
samt, hvort er til nokkurs gagns. Bls.
23 er sagt, að bezt sje fyrir viðvaninga
„þegar deilirinn er fieiri en einn staf-
ur“, að búa til töflu yfir pródúkt hans
og talnanna 1 til 9; þetta er athugavert;
fyrst er það að fyrirhöfnin við að búa
til töfluna, borgar sig eigi, nema miklu
fleiri stafir sjeu í deilistofni en í deili;
það væri t. d. vissulega eigi bezt, til
að deila 480 með 24, að búa til slíka
töflu ; en annað er verra, og það er það,
að menn læra alls eigi deilingu með há-
um deili, með því að fara þannig að,
og um það er þó hjer að ræða, að læra
að reikna, en eigi að komast út af ein-
stöku dæmi. Enn fremur er á bls, 23
sýnt dæmi með tveim línum af núllum
og eigi annars getið, en þeirra sje þörf;
að sleppa þessum núllalínum, flýtir þó
meira fyrir, verður optar að notum,
og veldur síður ruglingi en ýmsar aðr-
ar aðferðir, sem kenndar eru í kveriuu.
feim, sem eigi veit betur en kennt
er í kverinu, hlýtur að koma það óvart,
að sjá heila tölu án brots, koma fram
af óeiginlegu broti (t. d. 10/5 = 2), því
það eitt er tekið fram (bls. 36), að slíkt
brot („óekta“ brot, sem kallað er í
kverinu), sje hægt að gjöra að „heilli
tölu og broti“. En nú fer að versna;
þess er hvergi með einu orði getið,
hvað gjöra skuli við það, sem gengur
af í deilingu heilla talna, en á bls. 36
og þar fyrir aptan er samt byggt á pví,
að pað sje vel kunnugt, að búa eigi til
brot úr því, sem og hvernig að því
skuli fara. Bls. 37 segir: „Að stytta
brot, er að sýna það með minni tölum“
o. s. frv., en það er eigi brotið sjálft,
heldur að eins gildi þess, sem kemur
fram, þegar búið er að stytta það.
Bls. 38 er sagt, að það sje „hinn sam-
eiginlegi mælir“ (eins og hann væri að
eins einn), sem er hinn stærsti sameig-
inlegi mælir. ' þ>egar fá verður 1 til
láns af heilu tölunni („lána af“) í frá-
drætti brota, þá er bls. 43 sagt, að hann
skuli gjöra að broti með sama nefnara
o. s. frv., en hver teljarinn eigi að vera,
er hvergi sagt nje bent til þess á nokk-
urn hátt; það má að eins sjá í einu
dæmi, að 1 er gjörður að 4/4, ogíöðru,
að 1 er gjörður að 30/30, en eptir hverri
reglu þetta hvorttveggja er, eða hvernig
að á að fara endrarnær, það getur sá
ekkert vitað um, sem eigi hefir annað
betra við að styðjast en bæklinginn; með
öðrum orðum : hann getur aldrei dregið
brot frá, nema stærra brot sje í frá-
dráttarstofninum ; hann kann eigi neina
reikningsaðferð til þess svo mikið sem
að draga J/2 frá 1. En þótt hann fengi
upplýsing um þetta efni, þá kemst
hann fljótt í ný vandræði. Bls. 44 er
fyrst regla sett um frádrátt frá ,,stærra“
broti; en hvernig eigi að þekkja, hvað
sje stærra brot, það er hvergi sagt, og
liggur það þó vissulega eigi í augum
uppi, t. d. að ð/6 er stærra brot en u/17;
en það merkilegasta er það tvennt: að
hin umrædda regla er jafn-nauðsynleg
við frádrátt frá öllum brotum, og að
hún er eigi nefnd við frádrátt frá minna
broti. (þ>að atvik að draga brot frájafn-
stóru broti, er útilokað frá öllum regl-
um, og mundi það þykja ónákvæmni í
betri bók, en hjer gætir þess eigi).
Bls. 45 og 47 eru reglur settar um
styttingu á brotum, sem valdið geta
miklu meiri ruglingi en svarar þeim
hægðarauka, er þær geta gjört, en
hvað sem því líður, þá er skakkt, að
setja þær svo fram, sem það sje ætíð
nauðsynlegt að fylgja þeim. Bls. 47
og 49 er gjört ráð fyrir, að það sje
kunnugt, hvernig breyta eigi broti úr
meira nafni í minna nafn, eða minna
nafni í brot úr meira nafni, en þetta er
öldungis ástæðulaust; reglur þær, er
heimfæra mætti upp á þetta, eru fram
settar fimm blöðum fyr en nokkurt brot
er nefnt, og af því að í þeim kafla
er að eins verið að tala um heilar
tölur, þá er eigi við því að búast, að
unglingar heimfæri þessar reglur upp
á brot, þegar það er eigi tekið fram.
Aðferð sú, sem fram sett er í þriðju
málsgrein bls. 48, er sjálfsögð, eptir því
sem kennt er á undan, og veldur að
eins ruglingi, að fram setja hana sem
nýja reglu. Aðferð sú, sem nefnd er
í síðustu málsgrein á sömu blaðsíðu, á
eigi fremur við margs konar tölur, en
við eins konar tölur, sem hún eigi er
heimfærð upp á. Byrjunin á tugabrot-
unum er þó einna bágasta greinin í
kverinu; það, sem í upphafinu er sagt
að sje tugabrot, t. d. 7/io» er einmitt
Grafskriptir eptir ýmsa, 4 prentaðar á Ak-
ureyri.—Erfiljóð eptir Magnús skáld Jóns-
son á Laugum (»Norðri« 2. ár 1854, nr.
10).—Mörg ljóðabrjef, ýmisleg kvæði og
tækifærisvísur.
HjálmaríBólu kvað erfiljóð eptir Daða
(»Norðri« 6. ár 1858, nr. 30-31).
Sagnarit Daða eru eflaust ómissandi
stuðningur fyrir hvern þann, er rita vill
um sögu landsins á miðöldinni og fram á
þessa, sjer í lagi í öllu því, er snertir æfir
einstakra manna ; en nota verður þau með
greind og bæði vinza úr og bæta við. því,
svo fróður maður sem hann var, þá hafði
hann á stundum eins mikinn augastað á
því ómerkilega, eins og því sem meira
varðar. Helzt var honum ábótavant með
niðurröðun efnisins, enda er ekki víst, að
hann hafi verið búinn að leggja síðustu
hönd á rit sín. það sem sjer í lagi gegn-
ir furðu um mann í lífsstöðu Daða, er,
hversu áreiðanlegur hann er í öllu því, er
kemur til árstala og tímareikninga.—Jsafold’
á honum og ritum hans margar skýringar
að þakka, og mörg atriði í æfi-ágripum þeim,
sem hún hefir haft meðferðis.
Jón Borgfirðingur.
í>eirra vegna, sem hafa mætur á sagnafræði
landsins, tökum vjer hjer fram höfuðatriðin í æíi
stiptprófasts Jóns Halldórssonar,
þó með þeirri athugasemd, að vjer höfum
ekkert af því upp fundið, heldur en þeir, sem
það er tekið eptir, Jón Halldórsson sjálfur,
Einnur biskup, safn til sögu Islands, Daði
Níelsson o. fl.
Jón Halldórsson er fæddur í Beykholti 6.
nóv. 1665 Eoreldrar hans voru Halldór
prófastur samastaðar Jónsson prófasts sama-
staðar Böðvarssonar Jónssonar prests sama-
staðar Einarssonar Sigvaldasonar Langalífs,
og Hólmfríður Hannesdóttir Helgasonar
prests að Melum í Borgarfirði Eyjólfssonar.
Jón lærði fyrst hjá föður sínum. Segir hann
svo sjálfur frá, að hann reið 9 vetra gamall
á alþing með föður sínum sama árið sem
Brynjólfur biskup Sveinsson skilaði eptir-
manni sínum þórði þorlákssyni af sjer bisk-
upsembættinu. Eitt kvöld var hann stadd-
ur úti fyrir norðan þingvallakirkju með öðr-
um ungum sveinum. Kom þá Brynjólfur
biskup dálítið glaður óvörum til sveinanna,
og spurði þá um ætterni þeirra. Síðast
gekk hann að Jóni Halldórssyni, sem var
ýngstur, lagði nokkrar spurningar fyrir hann,
eins og hina, klappaði svo í koll honum og
sagði: »veldur elli mjer, en æska þjer, þú
ofur ungur, eg gamall, að þú hefir ekkert
gott af mjer». Mun biskupi hafa litizt á
piltinn. Jón mun hafa lært í Skálholtsskóla;
1686 sigldi hann til háskólans og dvaldi þar
2 ár, varð 1688 heyrari við Skálholtsskóla,
og hjelt því embætti í 4 ár, vígðist 1692 til
Hítardals prestakalls, og hjelt því 44 ár,
kvongaðist 1700, og átti Sigríði Björnsdóttur
prests að Snæfoksstöðum Stefánssonar, og
með henni 2 börn-: Einn biskup og síra Vig-
fús, síðar prest í Hítardal. Jón Halldórsson
varð prófastur í Mýrasýslu 1701, var settur