Ísafold - 06.06.1883, Page 3

47
úrunnar. Hún varð sjálf að komast
undan öðrum villtum dýrum og verja
sig gegn þeim. Hún hlaut að gjöra
þetta allt sjálf, og hafa fullkomleika til
þess, en þegar hún er orðin að hús-
dýri, þarf hún ekki að halda á þessum
fullkomleikum, þeir eiga ekki við hið
nýja ástand hennar og ætlunarverk;—
þeir breyta sjer því og koma fram í
nýrri mynd, þ. e., þeir verða að hæfi-
legleikum til að framleiða mjólk. og
þessir hæíilegleikar verða því meiri og
fullkomnari, sem kýrin þarf minna að
halda á hinum upprunalegu. f>etta
vinnur íþróttin á þann hátt, aðsjákúnni
fyrir nógu og góðu fóðri, hollum og
hlýjum húsakynnum, láta hana hafa
sem minnsta áreynzlu, vernda hana
fyrir og bæta úr hinum margvíslegu
sjúkdómum, sem þessi breyting hefur
í för með sjer, bæta kynferðið o. fl.
f>annig starfar íþróttin að því, að gefa
kúnni afl og hæfilegleika, til að fram-
leiða mjólk, og eptir því sem hún leys-
ir þetta verk betur af hendi, eptir því
breytast meira hinir upprunalegu hæfi-
legleikar, í afl til að framleiða mjólk,
þ. e,. eptir þvf mjólkar kýrin meira,
og borgar bóndanum betur fyrirhöfn-
ina. fað liggur því í augum uppi, hve
skökk skoðun það er, að kjósa heldur
að hafa fleiri kýr, og láta þær hafa
lítið og ljelegt fóður, en að hafa þær
fœrri, og láta þær hafa nóg og gott
fóður. f»að er auðvitað, að ljeleg með-
ferð, bæði í fóðri og öðru, kostar minna
en önnur góð, en sá munur er ekkert
að reikna í samanburði við, hvað kýr-
in gjörir meira gagn, þegar hún hefur
góða meðferð. en ljelega. f>að er því
jafnheimskulegt í fjármunalegu tilliti,
að vilja heldur fara illa með hana, af
því það kostar minna, eins og að vilja
heldur ónytjunginn fyrir vinnumann, en
dugnaðarmanninn, sökum þess, að ó-
nytjungurinn fæst fyrir minna kaup.
Eins og kýrin borgar oss ávallt ept-
ir því betur alla fyrirhöfn, sem vjer lát-
um hana hafa betri meðferð, — hvað
sem það kostar—eins er því varið með
allar skepnur. Nú á tímum er víðast
hjer á landi, farið miklum mun betur
með sauðfje, en var t. d. á 18. og fram-
an af 19. öld, og þess vegna hlýtur
líka meðferðin á því að vera dýrari nú
en þá, en sá kostnaðar munur er þó
eigi því líkt eins mikill, sem arðurinn
af sauðfjárræktinni er meiri nú en þá.
þetta er auðskilið, því síðan farið var
að fara betur með sauðQe, hefir það
tekið miklum breytingum. Hæfileg-
leikar þeir sem það hafði áður, til að
þola kulda og illa aðbúð, hafa að nokk-
uru leyti breyzt í hæfilegleika til að
framleiða mjólk, ull, hold og fitu.
Meðferð á hestum hefir víðast hjer
á landi tekið litlum umbótum. Hún
hefir einatt yfir höfuð verið á hæsta
stigi ill, og má heita að sje það enn.
Ef vjer hefðum farið, og færum vel
með hesta vora, þá mundi oss finnast
hún vanalega meðferð þeirra, hin hrylli-
legasta grimmd. þ>að er auðsætt, að
vjer getum ekki haft fullt gagn af
hestum vorum, nema vjer förum vel
með þá. Ef hesturinnn er alinn upp
við hungur og harðrjetti, getur hann
ekki náð því þreki, er hann gæti ella,
og af því leiðir að hann verður ávallt
óduglegri til vinnu en hann hefði get-
að orðið — vjer töpum vinnuafli. Hest-
ar sem ávallt eru látnir ganga úti —
gaddhestar — þola ekki að vinna nema
lítinn hluta ársins( og aldrei nema
nokkra daga samfleytt, en það er þó
víst, að ef vel er farið með hestinn,
getur hann unnið 9—10 kl.st. á dag,
árið um kring, t. d. eins og maðurinn.
Af þessu getum vjer gjört oss nokkra
hugmynd um, hve miklu vinnuafli vjer
töpum, við hina illu meðferð á hestum
vorum.
þ>egar vjer því gætum vel að, hljót-
um vjer að sannfærast um, að hið þýð-
ingar mesta við ræktun allra húsdýra,
er að fara sem bezt með þau, en það
er aðgætanda, að góð meðferð er ekki
að öllu leyti falin í því að láta þau æ-
tíð hafa nóg og gott fóður. Um fram
allt ríður á að leita sem nákvæmastrar
þekkingar á eðli þeirra, því fyr verð-
ur í mörgu tilliti eigi sagt, hvernig
meðferðin skuli vera. þ>egar vjer höf-
um fengið þekkingu á eðli dýranna, þá
fyrst getum vjer vitað hvernig húsa-
kynni eiga að vera, þá fyrst vitum vjer
hvernig haga skal kynbótum, hvernig
koma skal í veg fyrir ýmsa sjúkdóma
o. s. frv. þ>etta allt þurfum vjer að
stunda af öllu kappi, til þess að hús-
dýraræktin geti sem bezt fullnægt til-
gangi vorum, þ. e. borið oss sem mest-
an arð.
þ>að er vonandi að menn fari að
kappkosta að stunda húsdýraræktina,
með þekkingu og alúð, og hin illa og
ófiyggilega meðferð, sem ávallt hefir
verið almenn hjá oss,— einkum á hest-
um—hverfi áður langt líður. Vjer sjá-
um líka að húsdýraræktin er þegar far-
in að taka framförum, því meðferð á
skepnum — þó henni sje mjög ábóta-
vant — er ólíkt betri en hún var, t. d.
fyrir 60 árum, og það er ómögulegt
annað en hún haldi áfram að taka fram-
förum, svo fremi sem þjóðin heldur á-
fram að taka framförum í menntun og
siðgæði, því jafnframt því sem hin vax-
andi þekking hlýtur að sannfæra oss
um, að einungis með góðri meðferð,
getum vjer haft fullt gagn af húsdýr-
um vorum, hljótum vjer einnig að sann-
færast um, að vjer höfum engan rjett
til að fara illa með nokkra skepnu, því
vjer hljótum að sjá, að ætlunarverk alls
sem lífsanda hrærir, er framsókn til full-
komnunar og sælu, og undir eins og
nokkurt lífsfræ var til, byrjaði þessi
framsókn. — Hvaða rjett höfum vjer til
að rísa öndverðir gegn þessu helga og
óraskanlega lögmáli?
Sæm. Eyjúlfsson.
Út af áskorun þeirri, sem prentuð er í
blaði þessu 14. dag marzmánaðar þ. á.
frá nokkrum bændum í Mýrasýslu viðvíkj-
andi verði eg verkun á ull, hefur oss frá
einni af helztu verzlunum hjer í bænum bor-
ist eptir fylgjandi grein :
Orsökin til hins lága verðs á ullinni
er sú, að allar ullartegundir án undan-
tekningar hafa lækkað i verði í útlönd-
um seinni árin og getur íslenzka ullin
því ekki haldið verði sínu.
Orsökin til þess, að ullarverðið hefur
lækkað, mun vera sú, að ullarmegnið
í hinum stærri löndum hefur aukist
fram yfir ullarbrúkunina; líkt á sjer t.
a. m. stað með kaffi, sem nú selzt
helmingi ódýrara en það var fyrir
3—4 árum.
Að láta óþvegna ull í kaupstaðinn
er með öllu ógjörandi, þar eð kaup-
menn ekki geta komið því við, að þvo
hana, og óþvegin verður hún ekki
send til útlanda, af því að óþvegna
vorull er ómögulegt að selja þar.
Að óþvegin haustull selzt erlendis,
kemur af því, að svo lítið flytzt af
henni, kæmi nokkuð til muna, mundi
ógjörandi að koma henni út.
Hinn einasti vegur til þess, að ull
bæði Mýramanna og annara geti náð
hærra verði, er, að ullin sje þvegin og
vönduð eins vel og mögulegt er, og
svo að bíða þess, að ullarverðið í út-
löndum hækki.
þ>ar sem fjeð gengur á sendinni jörð
þarf vel að gæta þess, að ná sandinum
úr ullinni.
Hvað ullarverðinu að öðru leyti við
víkur, má geta þess, að ullin síðastliðið
ár var hjer á landi borguð með tals-
vert hærra verði en fyrir hana fjekkst
erlendis.
Við grein þessa munum vjer síðar gjöra nokkrar
athugasemdir.
t
Markús Kr. Kristjánsson.
Við vorum saman vinir tveir
jpú vannst mjer ást að sýna
Og engum manni unni'g meir,
Og æsku drauma mína
þú þekkja náðir alla einn ;
Minn ástvin dyggðum fjáði,
þitt hjartað ungt var eðalsteinn,
Sem ástargeislum stráði.
þú horfðir mennta beint á braut
Og bjóst þann veg að ganga,
En huggðir lítt að hverskyns þraut,
Sem hlaust þar reyna, stranga;
f>ótt örbirgð gerði allt þjer þungt
A æfi stuttum degi
f>itt fegurð helgað hjartað ungt
það hræðast kunni eigi.
þú varst svo ungur, vinur minn,
|>á vann þitt líf að dvína,