Ísafold - 18.07.1883, Qupperneq 3

59
í þjóðkirkjunni, frá Jóni Ólafssyni. »Hver sá
maður, sem fermdur er og 16 ára að aldri,
á rjett á að segja sig úr þjóðkirkjunni, ef
hann tilkynnir það sóknarprestinum í þeirri
kirkjusókn þjóðkirkjunnar, er hann á heim-
ili í«. Hafi foreldrar ekki komið sjer saman
um í hverri trú upp ala skuli barn þeirra þá
skal barnið upp fræða í trú þjóðkirkjunnar.
»Börn, sem eigi er skylt að fræða upp í trú
þjóðkirkjunnar, er heldur eigi skylt að skíra,
en tilkynna skal hlutaðeigandi sóknarpresti
þjóðkirkjnnnar fæðing slíkra barna innan
sama tíma, sem lögboðið er um önnur börn«
og skýra honum frá nafni því, er barnið á
að hafa. Sýslumaður gefur saman hjón
sem eru utan þjóðkirkju annað eða bæði.
»Með kgsúrsk. má veita presti trúarfjelags,
sem eigi er í þjóðkirkjunni, rjett til að gefa
persónur í hjónaband«. »Guðshús og graf-
reitir trúarfjelaga, sem eigi eru í þjóðkirkj-
unni, skulu á sjer hafa sömu helgi sem
guðshús og grafreitir þjóðkirkjunnar«. »Nú
hefir söfnuður trúarfjelags, sem eigi heyrir
þjóðkirkjunni til, guðshús, og heldur þar
uppi opinberri guðsþjónustu á sinn kostnað,
þá skulu þeir, sem í þeim söfnuði eru, vera
lausir við gjöld til þjóðkirkjunnar og presta
hennar«.
Um háskolastofnunarmdlið urðu rniklar
umræður við 1. umræðu í neðri deild.
J>etta er ágrip af því sem Benidikt
Sveinsson sagði: Mótstöðumenn ís-
lenzkrar lagakennslu koma fyrst með þá
mótbáru, að Islendingar þurfi hennar ekki,
af því að þeir hafi Khafnarháskóla og
næga lagakennslu þar. jpetta er eðlileg
viðbára frá Dana sjónarmiði skoðað. þ>eir
vilja og hafa lengi viijað ýta burt hinum
fornu íslenzku lögum og koma dönskum að í
þeirra stað, því hverjum þykir sinn fugl
fagur, eins og líka mikið mælir með því frá
þeirra sjónarmiði, að ein lög gangi yfir
bæði löndin,. Island og Danmörk; til að ná
þeim tilgangi er háskólakennslan í Khöfn
auðvitað ágæt. Lagakennsla er raunar ekki
annað en aö sýna hið innra lögmál þjóð-
lífsins; lögin eru að eins hinn ytri búningur
þess. En er þá sú lagakennsla holl Islend-
ingum, sem leitast við að flytja danska eða
erlenda rjettarmeðvitund inn í landið?
|>ingmenn kannast við, að viðureign vor
við náttúruna í smáu sem stóru og á lægstu
stigum krefur þekkingu og vísdóm; þess
vegna eru skólarnir settir, barnaskólar, bún-
aðarskólar, bændaskólar, o. s. frv. En geta
menn látið sjer þá detta í hug að eigi þurfi
á miklu hærra stigi tilsvarandi vísdóms til
þess að setja lög og taka þátt í stjórn
landsins ? þingmönnum er fullkunnugt, að
rjettarmeðvitundin er næsta óglögg meðal
alþýðu. Lögin eru að kalla má hulinn fjársjóð-
ur, þarsem þau ættu að vera jafn skýr fyrir
hverjum manni eins og náttúrunnar opna
bók, enda voru þau svo í fornöld.
Onnur mótbáran ^gegn íslenzkri laga-
kennslu er þannig : Islendingar mega ekki
fá innlenda lagakennslu, vegna þess að hún
verður þeim skaðleg. þeir fara þá á mis
við hinn almenna vísindalega straum, sem
þeir njóta góðs af í Khöfn. það er satt,
hann snertir Khöfn, en ekki er Khöfn að-
alaðsetur hins sanna, almenna vísindalega
straums ; hann nemur þar máske staðar
í svipinn, rjett eins og þegar kría sezt á
stein. Islendingar geta sótt til hans nær
sjer, til Skotlands, Englands, Norvegs. Já,
sleppum þessum almenna vísindalega
straum. En eins og frá hinum islenzku
þjóðháttum kemur gagnstraumur móti hin-
um dönsku þjóðar- og staðháttum, eins kem-
ur hjer fram vísindalegur gagnstraumur af
norrænum rótum runninn, og má jeg þá
spyrja : er ekki^ uppspretta þessa straums
miklu fremur á Islandi en í Danmörku ?
þá kemur þriðja viðbáran, sú, að hjer
vanti menn til að kenna lög. jþetta er og
rjett frá sjónarmiði hinnar dönsku stjórnar.
En af hverju vantar þá ? Af þvi, að ekki
er öðrum til að dreifa til slíkra hluta en
þeim, .er numið hafa lög við Khafnar-há-
skóla, en þar hafa kennararnir játað af-
dráttarlaust og hreinskilnislega, að þeir
geti alls ekki kennt isleuzk lög. En reynsl-
an sýnir og sannar, að það eru ekki vis-
indamennirnir, sem skapa vísindastofnun-
ina, heldur skapar stofnunin vísindamenn-
ina. Líf hvers einstaks er of stutt, of van-
máttugt til að skapa heila vísindakeðju:
hún myndast mann fram af manni. það
eru þannig hinar vísindalegu stofnanir, sem
sjálfar mynda kennara: þetta er reynsla
allra háskóla.
Loks er hin fjórða viðbára frá stjórnarinnar
hálfu og hennar fylgismanna, — og það
var eina viðbáran 1879 — að oss vanti fje
til að koma slíkri stofnun á fót sem þeirri
er hjer ræðir um. það er dálagleg viðbára.
Vjer eigum fje hjá Dönum, en þeir eigi hjá
oss. Og situr það þá á skuldunaut að
segja við sinn lánardrottinn : það er ekki
að hugsa til fyrir þig, lagsmaður, að ráðast
í þetta, sem þjer leikur svo mikill hugur á;
þig vantar fje til þess. þar á ofan er
þetta um fjeskortinn blátt áfram ósatt, eptir
fjárhag landsins nú um stundir. Enda er
líka merkilegt, að áður, á undan fjárskiln-
aðinum við Danmörku, var þessi ástæða
aldrei nefnd á nafn ; þá var bara hiklaust
heimtað fje úr ríkissjóði til lagaskólans.
»Gáum að því, hve mikið það kostar, að
láta syni landsins sigla til Khafnar; jeg
hefi sýnt það ljóslega í hitt eð fyrra í
ræðu minni þá. Gáum enn fremur að, hve
dýrkeipt oss verður hið pólitiska ástand í
landinu, sem kemur fram við það, að við
verðum að sætta oss við það, að lagamenn
vorir fá einungis þekkingu á útlendum
lögum. Ef löggjöf þingsins á að blessast
fyrir alda og óborna, þá verður hún að
styðjast við vísindalega rannsókn á íslenzk-
um lögum og sögu landsins að fornu og
nýju. Tjón það, sem landið bíður við þenn-
an þekkingarskort, verður eigi metið í pen-
inga. Jú, það er harðœrib, segja menn má-
ske. Ef það er alvarleg skoðun einhvers í
þessum sal, að eigi megi taka af fje lands-
ins vegna þess, þá vil jeg hughreysta þámeð
með því, að það er ómögulegt að fje verði
lagt til þessarar stofnunar á fyrra ári fjár-
hagstímabilsins, er í hönd fer, þó að allt
gangi sem greiðast og bezt um samþykkt
frv. af hendi stjórnar og konungs. Er
nokkur svo lítilsigldur að hann hyggi að
það verði óbærilegur kostnaður? Sje svo,
þá vil jegsegja »Ó, þjer lítiltrúaðir !« Einn
einasti þerridagur á sumri, einn hlákudag-
ur á vetri, einn afladagur gefur landinu
meira fje en þessu nemur, að jeg ekki tali
um hve margfalt meira fje mætti spara í
ótal greinum. það getur enginn þingmaður
verið þekktur fyrir að koma með slíka við-
báru í öðru eins máli og þessu.
Að endingu vil jeg tala fáein orð viðvíkj-
andi orðinu háskóli. Orðið þykir eitthvað svo
stórkostlegt. En hvernig vilja menn Sýna
mjer og sanna, að þessi hugmynd sje svo
hræðileg. I háskólanafninu liggur að eins
vísindaleg jafnrjettishugmynd gagnvart
frændum vorum í Danmörku og gagnvart
hverri annari þjóð, sem vill heita og vera
þingfrjáls þjóð.
þessi vísindalega jafnrjettishugmynd er
sameinuð og samtvinnuð við hugmyndina
um hið pólitiska jafnrjetti gagnvart frænd-
um vorum í Danmörku. þessi jafnrjettis-
hugmynd er, því fer betur, eigi óþekkt á
Islandi; mynd þess íslendings er hangir
hjer 1 Salnum, getur minnt oss á hana. Og þar
sem jeg minntist þessa manns, hins ógleym-
anlega vinar míns Jóns Sigurðssonar, þá
vil jeg segja þm. hvað mjerfló i huga þegar
jeg fyrst leit minnisvarða hans. Jeg óskaði
þá, að auk hins veglega minnisvarða, sem
honum er reistur af steini af löndum hans,
yrði honum ^reistur annar minnisvarði í
hjarta hvers Islendings: Sá minnisvarði, að
hver og einn af oss hugsaði um ísland eins
og hann, vildi Islandi eins og hann, elskaði
Island eins og hann ! Og mætti hin liðna
hetja nú líta upp úr gröf sinni, þá mundi
hann engu fagna meir en þvi, að sjá að
þessi jafnrjettishugmynd í vísindalegum og
stjórnlegum efnum væri rík og lifandi í
brjóstum vor Islendinga«.
Landshöfðingi taldi áhuga þingsins á
þessu máli hafa verið minni 1881 en B. Sv.
sagðist frá, þar sem efri deildin ljet það
deyja í nefnd. Tímarnir nú væri ekki hent-
ugir til breytinga, sem hefði mikinn kostn-
að íför með sjer. Auk þess núum stundir
engartilknýjandi ástæður til lagaskólastofn-
unar, því nú væri 3íður en eigi skortur á lög-
fræðingum í embætti. það mundi vart vera
almenn skoðun, að kostur mundi á meiri
vísindalegri menntun hjer en í Khöfn.
Th. Thorsteinson lagði á móti frum-
varpinu, vegna bágindanna í landinu.
Sömuleiðis Arnlj. Olafsson; vill heldur
byrja á verðlaunuðum lögfræðiritum handa
almenningi. Jakob Guðmundsson, þ>ór-
arinn Böðvarsson og Eiríkur Kúld allir
meðmæltir.
Nefnd: Grímur Thomsen, Benid. Sveins-
son og Lárus Blöndal. —
Við 1. umr. um fríkirkjufrumvarpið í
neðri deild mælti flutningsmaður þessi, Jón
Olafsson, meðal annars á þessa leið: »Jeg
býst við misjöfnum undirtektum undir mál
þetta. Margir eru svo gjörðir, að þeir þola
eigi að hreift sje við gömlum böndum.
Sumir fá hroll og kvíða fyrir því, að allt
falli í heiðindóm, ef böndin leysast, sem
þjóðkirkjan leggur á samvizkur manna.
Svona hefur gengið í öllum löndum, er
þessu máli hefur verið fyrst hreift, en
reynslan hefir jafnan sýnt að þessi kvíði
hefir verið ástæðulaus. Svona mun og fara
hjer á landi með hinum sömu leikslokum.
Jeg býst við að menn muni segja að engin
ástæða sje til ýmissa fyrirmæla írv.,t. d. að
það sje eigi skylt mönnum utan þjóðkirkju,
að láta skíra böm sín. Er þetta ástæðu-
laust þegar Keyðfirðingar segja að prestur
þjóðkirkjunnar hafi haft við orð að skíra
börn þeirra með aðstoð lögreglustjórnarinnar
hvort sem þeir vilja eða ekki? Sje hægt að
gera slíkt, þá gef jeg ekki grænan eyri fyrir
frelsið sem stj.skráin veitir oss í trúarefnum.
Ef menn vilja fylgja slíku fram, þá má eins
fara með utanþjóðkirkjumenn hjer á landi
og Kússar fóru með Pólverja hjer um árið,
er þeir ráku þá hópum saman í kirkju
og gáfu þeim sakramentin á þann hátt
að opna varirnar . með byssustingjum.
J>að er ekki verra en að rífa börnin frá
móðurbrjóstunum og engin meiri nje minni
ástæða til að nauðga utanþjóðkirkju-
mönnum til annars sakramentisins framar
en til hins. það er alls eigi ætlun frv.
að eigi skuli skíra börn, heldur hitt að
prestar þjóðkirkjunnar eigi skuli hafa heim-
ild til að skíra að foreldrunum nauðugum.
(H. Kr. Fr.: Hverjir eiga þá að skíra?).
|>að kemur þm. Kvk. ekki við ; hann verð-
ur varla sóttur til þess. En kirkjufjelög
utan þjóðkirkjumunu hafa sína presta.
Enn fremur mun verða sagt, að það komi
of snemma að fara nú að leysa böndin í
kirkjulegum efnum; það sje engin þörf til
þess enn þá hjer á landi. þessa mótbáru
heyrði jeg 1863, er frumvarp um trúar-
bragðafrelsi lá fyrir alþingi. En hver getur
sagt að nú sje eigi þörf hjer á landi er
söfnuður er til, er telur 300 manna fyrir utan
þjóðkirkjuna og þessi söfnuður er rjettar-
laus, og er þá eigi þörf að skipa fyrir um
rjettindi hans ? Eólkstöluskýrslurnar 1880
geta og sýnt oss, hvort eigi sje þörfin fyrir
hendi. Jeg hef átt kost á að kynna mjer
þær og í þeim hef jeg fundið katólska menn
hjer á landi, nokkra únítaríana og 1 heið-
ingja, og þessi heiðingi var meira að segja
safnaðarfulltrúi í þjóðkirkjunni. þetta
þykir mönnum, ef til vill, tilhlýðilegt, að