Ísafold - 22.08.1883, Síða 2

78
á flótta. Hann náði konungi á flóttanum
og veitti honum bana ásamt konum hans
og mörgum höfðingjum, er honum fylgdu
en brenndi síðan aðsetursbæ hans, Úlúndí.
Hann hafði það upp úr ferð sinni í fyrra
til Lundúna, að drottningin setti hann apt-
ur á veldisstól; en svo skjótt skyldi nú
aptur um skipta.
Einn af þeim sem bar vitni í gegn
lagsmönnum sínum um morðin í fyrra
vor í Fönixgarðinum við Dýflinni, og þá svo
sýknu, hjet James Carey. Hann vissi, að
sjer mundi ekki verða vært heima og fjekk
sjer því far úr landi. Nýfengin fregn segir,
að hann hafi verið kominn í höfn við
suðurströnd Afríku, Góðrarvonarhöfða, en
þar hafi einn samferðamaður hans fengið
að vita, hver hann var. Sá var írskur
maður frá Ameríku, 0. Donnel að nafni, og
tók undireins það hefndaráð, að skjóta
Carey banaskoti. Onnur saga segir, að
Feníar hafi vitað allt um ferðina Careys, og
sett manninn honum til höfuðs.
»Fellur hver á sinni list um síðir«, og
má svo segja um Webb kaptein, sundmann-
inn fræga. Hann er sá eini, er menn vita,
að hafi synt yfir Ermarsund, milli Eng-
lands og Frakklands. |>að þrekvirki vann
hann 1876, og var 21 stund á sundi. Járn-
brautarfjelag í Norðurameríku hafði boðið
honum 10,000 dollara til að synda yfir
Niagara rjett fyrir neðan fossinn, þar sem
iðufiaumurinn er mestur. Margir menn
rjeðu honum frá slíkri ofhœttu, en hann
vildi ekki að því fara. Hinn 24. júlí
freistaði hann sundsins, en sogaðist í kaf í
einni hringiðunni og ljet þar líf sitt.
Seint um kveldið 28. júlí varð stórkost-
legasti voði af jarðskjálfta á eyjunni Ischíu
við Italíu, fram undan Napoli. jpar var
mikill fjöldi aðkomumanna, sem höfðu
baðvist á eyjunni, margir þeirra af heldri
stjettum. Flestir voru inni eða til hvílu
gengnir, er hristingurinn tókst og dunurn-
ar, og hrundu húsin yfir þá flesta, áður
út komust. I bænum Casamicciola stóðu
að eins 3 eða 4 hús uppi eptir skjálftann
eða að 15 sekúndum liðDum. Manntjónið
ógurlegt. Eptir áætlun er talið, að 5000
manna hafi hjer látið lífið, en tala hinna
stórmikil, sem lemstraðir urðu.
Kólera er nú sögð í rjenun á Egipta-
lardi. þegar mest gekk á í Kairó, varð
hún þar 550 manns að bana á einum sól-
arhring. Nokkrir hafa og látizt af liði
Englendinga. Pestin er nú komin það
nær Evrópu, að 2. þ. m. voru 4 menn
dauðir af henni í Smyrna við Grikk-
landshaf.
Leiðir.
í Grágás er svo fyrirmælt, að vjer skul-
um hafa 3 þing á ári hverju : vorþing,
alþing og leið.
'Vorþingin voru haldin á vorin fyrir al-
þingi, sitt í hverju hjeraði um land allt, til
undirbúnings undir alþingi.
Leiðir voru og haldnar sín í hverju hjer-
aði á landinu, en þær voru haldnar á
haustin eptir lok alþingis til þess, að menn
fengju að vita hvað fram hefði farið á
þinginu. Svo segir í Grágás þingsk. þ. 61:
»Leið skal eigi vera síðar en drottinsdag
þann, er laugardaginn áður lifa 8 vikur
sumars, enda skal eigi leið vera fyrri en
14 nætur eru frá alþingi.
En leið skal eigi vera skemur en dag-
stundar leið og eigi lengur en tveggja nátta
leið. |>ar skal nýmæli öll upp segja á leið
og missiris tal og imbrudaga hald og langa
föstu ígang, og svo ef hlaupár er, eða ef
við sumar er lagt, og svo ef menn skulu
fyr koma á alþingi, en 10 vikur eru af
sumri«.
I Jónsbók eru leiðir enn lögskipaðar;
en sú er breyting á orðin, að sýslumenn
konungs eru komnir í stað goða, segir svo
í þingfararbálki 7. kap. : »Svo er mælt, að
sýslumenn skuli þing eiga á leiðum, er þeir
koma heim af Oxarárþingi, og lýsa fyrir
mönnum því, sem talað var á Öxarárþingi,
einkanlega hver lykt fjell á þeirra manna
mál, sem úr hans sýsluvoru*.
Leiðir tíðkuðust að minnsta kosti um
næstu 200 ár, eptir að landið gekk undir
konung; en úr því fóru þær að leggjast af.
Páll Vídalín getur til að þær muni hafa
gengið úr tízku í Svartadauða 1402 eða ef
til vill ekki fyrri en í drepsóttinni 1495 ; tel-
ur hann Jón sýslumann Sigurðsson á Ein-
arsnesi í Borgarfirði hafa síðastan allra
sýslumanna hjer á landi haldið leiðarþing
seint á 17. öld, ogsegir síðan: »Nú er al-
deilis sú lögmæta venja niður fallin, síðan
lögþingisskrifararnir halda lögþingisbókun-
um inni fram úr öllu hófi. Er svo vanrækt
þeirra og amtmannsins tilsjónarleysi hjer til
orsök, málum allmörgum til mátalaus uppi-
halds og mörgum þeim sem málin eiga, til
stórs skaða og rjettarmissis« (Fornyrði bls.
326—27). Gleymdust leiðir svo algjörlega,
að Páll segir í skýringum sínum á máls-
greininni í Jónsbók »Sýslumenn skulu
þing eiga á leiðum« : »|>að er alkunnugt,
að þessa grein lögmálsins skilja flestir svo
nú um stundir, síðan lögvillur og heimsku-
leg fordild lögvitringa hafa þrengt sjer fram
á mannamótum, að orðið »leið« skuli merkja
reisuna sýslumannsins þá, sem hann fer til
heimilis síns af alþingi«. Bæði Björn á
Skarðsá og Páll gjöra langt mál til þess að
sýna hversu fjarstætt þetta er og að leiðir
sjeu hið sama sem leiðarþing eða fundir,
er halda átti eptir alþingi heima í hjeraði.
Og enn þann dag í dag, held jeg, að ýms-
um sje éigi ávallt ljóst, hvað »leið«: Skagfirð-
inga leið, Vöðla leið o. s. fr. í fornsögunum
er.
Meðan alþingi hafði bæði löggjafarvald
og dómsvald, höfðu vorþing og leið mikla
þýðingu, en eptir því sem alþingi hnignaði,
fór þeim og aptur og voru fyrir löngu liðin
undir lok, áður en alþingi var tekið af. Al-
þingimissti löggjafarvaldið að fullu 1 hendur
konungs í byrjun 18. aldar og var tekið af
með tilskipun 11. júlí 1800 og dómsvald
þess fengið í hendur landsyfirrjetti, er hefur
haldið því síðan.
|>á er alþingi var reist af nýju og
fjekk hlutdeild í löggjafarvaldinu, var eðli-
legt að vorþing og leiðir kæmust aptur á
fót, enda sýndi það sig brátt, að menn
fóru að. halda umdirbúningsfundi á vorin
fyrir þing, og nú eru þessir fundir eða
vorþing orðin svo algeng, að þau voru haldin
í vor f öllum hjeruðum landsins, nema
í höfuðstaðnum og 3 eða 4 kjördæmum
öðrum.
Leiðarþing hafa þar á móti eigi verið
tekin upp aptur að því er jeg veit; en
það mun sannast, að þau munu verða
engu síður algeng en vorþingin. Á fyrri
öldum voru þau nauðsynleg til þess, að
»lýsa fyrir mönnum því, sem talað var á
Oxarárþinga eins og Jónsbók kemst að
orði. En ætli þau sje óþörf nú? Satt er
það, að nú þarf eigi leiðarþing til þess, að
skýra almenningi frá missiristali, því að
menn fá það í almanökum háskólans fyrir
10 aura; nú eru og vikublöð og alþingis-
tíðindi, sem þingræðurnar eru prentaðar í.
En vikublöðin eru eigi stór eða alþingis-
tíðindin mjög útbreidd; og þó svo væri, þá
gjörist fleira á þingi en það, sem sagt er
frá í blöðum og þingtíðindum. jpar segir
mest frá því, sem menn tala á þingi, en
eigi eru þeir ávallt beztir þingmenn, sem
mest tala; það er líka nokkurs um vert, að
vera starfsamur í nefndum og greiða atkvæði
eptir rjettsýni og staðfestu. þetta sjest
opt eigi af blöðum eða þingtíðindum ; því
að hvernig á að sjást, hvort þingmaðurinn
hefir greitt atkvæði fyrir eða ekki, þegar
stendur í þingtíðindunum »samþykkt með
12 atkvæðum gegn 10« eða »fellt með 11
atkvæðumgegn 11«? Og þó að þingmaður tali
fyrir einhverju rnáli, þá er þó eigi alveg víst,
hvernig atkvæðið f ellur; því að komið getur það
fyrir, að hinn sami þingmaður greiði atkvæði
gegn málinu þrátt fyrir það. Bókin verður
líka ávallt bók, og jafnast sjaldan við ef
vel er sagt frá, af þeim, sem sjeð hefir at-
burðina sjálfur. þingmaðurinn gefur sagt,
hvern dóm hann leggur á aðgjörðir þings-
ins, og heyrt hvernig hjeraðsmenn líta á
þær. Auk þess getur það verið mikil hvöt
fyrir stjórnina til þess, að staðfesta lög er
samþykkt hafa verið á alþingi, ef vel mæl-
ist fyrir þeim á leiðum. jpetta verður
mark og mið leiðarþinga.
Hins þarf eigi að geta, hvert gagn og
gaman er að slíkum almennum hjeraðs-
fundum. »Biðu þeir (þórður hítnesingur)
við 8. manm, stendur í Sturlungu III. 169,
voru þar hestvíg mörg og allmikið fjöl-
menni, og gekk þórður í þingbrekku og
mælti þar málum þeim öllum, sem skyldu
lög til fyrir Reykhyltingagoðorð«. Get
jeg vel trúað, að leiðir verði hinir mestu
skemmtifundir, þegar menn kom saman glað-
ir yfir góðu sumri og góðum heyskap, auk
þess sem þær geta orðið til þess að gjöra
viðkynningu milli hjeraðsbúa miklu meiri,
auka áhuga þeirra á landsmálum og verið
undirrót til ýmsra gagnlegra samtaka og
fyrirtækja. I Danmörku eru fundir haldnir
víðsvegar um landið eptir þinglok og eru
blöðin þar þó stærri og frjettir auðfengn-
ari en hjer.
Hví skyldum vjer þá eigi geta haft leiða-
mót eptir alþingi?
I fornöld voru leiðir lögskipaðar og lagð-
ar útlegðir við, ef goðinn eða þingmenn
komu eigi. Nú er eigi um slíkt að tala;
en hins væri óskandi, að alþingismenn
boðuðu menn til funda, er þeir koma heim
af alþingi.