Ísafold - 11.02.1885, Blaðsíða 3

27
ástaudið því miður vera hið sama víðast á
landinu, að minnsta kosti hjer sunnan-
lands.
Hús þau sem venjulega fylgja jörðum
eru : baðstofa, búr, eldhús og fjós.
Baðstofan er optast talin að vera 3—4
álnir á breidd; lengdin er ýmisleg, máske
optast eptir jarðarstærð, og eptir því hvað
mörgumskynsemi gæddumverum ætlasthefir
verið til að yrði básað á grjót- og torf-bálka
þá, sem æfinlega eru fram með hliðveggjun-
um. Optast er upprepti langbönd og árepti
á sperrum; máske súð á 1 stafgólfi. Orðin
#öll óþiljuð og rúmstokkalaus« eru hjer um
sjálfsögð í hverri úttektargjörð; »glugga-
laus« mun og skjótast með að öllum jafn-
aði. f>ví er nú ver, að allur fjöldi Islend-
ingahafa eigin reynslu fyrir sjer, hversu þægi-
leg íveruhús þetta eru, þegar þau sem optast
eru lekafull þá skúr kemur úr loptinu og
optast köld ; en þeir sem ekki hafa reynsl-
una fyrir sjer í þessu, ættu af lýsingunni
nokkuð að geta ímyndað sjer um það.
Búr og eldhús eru optast nær talin nálægt
því á sömu stærð, 3—4 álnir á hvern veg,
með mænirás eða sperrum settum á gaflhlað
eða veggi; þykir hæð þeirra í góðu lagi,
geti matseljur gengið ókreptar undir mænis-
tróðu. Hversu gott muni að búa til og
meðhöndla mat í þessum húsum án þess
hann blandist mold, pöddum og ýmsum ó-
hroða, getur hver maður með meðalskyn-
semi ímyndað sjer.
Göngin, sem kölluð eru, frá baðstofu til
útidyra, eru venjulega ekki af skornum
skammti, það er að segja lengdin á þeim,
sem opt er 10—15 álnir, en breiddin 1J al.;
einstaka sinnum eru þau alveg viðalaus,
þ. e. hlaðin saman yfir höfði manns, og
verður því ekki neitað, að það er skársta
byggingin á göngum eptir því sem gjörist,
optast þannig, að heita má, aðflatrept sje
yfir, enda mun ekki gott að finna þau göng
með þessu sniði, að ekki leki; hefir og jafn-
an þótt alveg nauðsynlegt að flóra þau ekki
síður en fjós, svo þau þyldu daglegan
mokstur og vatnsrennsli.
Fjósin eru með ýmislegri stærð, en þó
sjaldnast svo, að þau rúmi þann nautpening,
sem ætlast mætti til að hver jörð fram-
fleytti, en ásigkomulag og bygging þeirra er
venjulega ekki betri, heldur áiíka að tiltölu
og hinna húsanna. |>au eru gluggalaus,
slagafull og sílekandi.
Mundu ekki margir leiguliðar hafa næst-
liðið sumar viljað vinna það til að hafa
góðar, hæfilega stórar heyhlöður fyrir hey-
afla sinn, að greiða nokkrum krónum hærra
afgjald af ábýli sínu og kosta svo sem einu
kindarvirði til viðhalds þeim ?
Að fjenaðarhús (fjárhús eða hesthús) fylgi
jörðu, er ekki um að tala; þess hefir ekki
þótt þörf og þykir ekki enn; af þvi leiðir, að
í hvert skipti sem ábúendaskipti verða á
jörðum, verður fráfarandi annaðhvort að
flytja hús með sjer, ef hann flytur á aðra
jörð, eða þá að selja þau, opt með hálfvirði.
Állir sjá, hversu mikill vinnumissir þetta er,
og hvort ekki mundi heppilegra, að öll nauð-
synleg hús fylgdu jörðu hverri, og hvort ekki
mundi tilvinnanda, þótt eptirgjald jarða væri
almennt hærra en það nú er, en húsaskipun
betri.
En hvernig verður nú ráðin bót á þessu ?
því er nú ekki hægt að svara fullkom-
lega. Gestur hinn gætni hefir að vísu dreg-
ið upp ágætt sýnishorn af velskipuðum og
vönduðum bæ, sem fylgir áminnztri grein
hans, sem og glæsileg lýsing á búnaðar-
háttum, sjerí lagi hvað byggingarfyrirkomu-
lag snertir, hjá bónda einum sem í dal býr,
og er það óneitanlega dáfögur fyrirmynd.
þó hefði jeg hugsað að í einstöku atriði
mætti þar betur fara; þannig get jeg ekki
skilið, að bót sje í að hafa mænir á húsum
flatan (kálfa í sperrum), því að þótt það sje
rjett, að ekki lekur mænir húsa, þá mun,
sje húsið flatt að ofan, renna fremur í þekj-
una og vatnið fremur inn um hana fara,
heldur en ef mænirinn er skarpur upp úr.
þetta finnst mjer skiljanlegt; enda hefi jeg
reynslu fyrir mjer í þessu efni. Líka hefði
jeg ímyndað mjer, að á svo vel byggðum bæ
sem dalbóndans er, mundi engin þörf á
veggjum milli húsa að innan, heldur mundi
miklu heppilegra að hafa einungis bind-
ingsvegg úr timbri, getur það jafnvel sparað
við; því að í hvert hús með torfveggjum
þarf stafi, og ekki er vel byggt nema með
skakkstífum sje, en með timburvegg ætla
jeg að muni duga sömu stafirnir undir tvö
húsin, og skakkstífurnar ekki nema einar.
Vilji maður nú hafa bæði þau hús sem sami
veggurinn er undir jafn-vönduð, þiljar mað-
ur hann beggjamegin, og mun þó ágætt
að troða mosa á milli þilja ; það fyrirgirðir
allan súg. En líka má þilja einungis öðru-
megin. Sperrur á 2 húsum eiga enn frem-
ur að setjast á einar og sömu sillur, og er
það sparnaður, og myndar þá súð eða árepti
beggja húsanna eina kverk, og er auðgert að
búa svo um hana, að nægur vatnshalli sje
frá miðjunni til beggja enda húsanna, en
ágætt er að hafa rennur úr pjátri f kverk-
unum; þekki jeg þetta byggingarlag á ein-
um bæ hjer í nágrenni og gefst vel. það
liggur í augum uppi, að það sparar ekki lít-
ið verk að sleppa við innanhússveggi; mundi
auk þess verða slagaminni húsin og bæirnir
bæði þægilegri og sjelegri. En þetta er nú
byggingarfróðra manna að dæma um.
Jeg sný mjer aptur að aðalefninu, því |
hvernig bót verði ráðin á þessu bágborna
ástandi, sem að framan er lýst.
Jeg hef frá því jeg fjekk það vit að veita
almennum málum nokkra eptirtekt, hugs-
að um þetta, og síðan jeg fór að fást nokkuð
við hinar svonefndg úttektir, leitazt við að
fá umbætur, þótt í litlu væri, frá þeirri hlið,
sem jeg áleit sjálfsagt að þar _eigi að koma,
en það frá jarðeiðandanna hlið.
þannig hefi jeg opt og tíðum farið þess á
leit við landsdrottinn, að hann keypti af
fráfaranda umbætur þær, er hann hefir gjört
á jarðarhúsum, svo sem látið í baðstofu
stærri og betri glugga, þiljað hana innan
lagt gólf í hana, hækkað hana upp, eður
breikkað, svo húsið framvegis ætti að vera
og væri í því ástandi. En svarið hefir optast
verið það, að hann gæti ekki verið að því,
því hann hefði engin not af því; viðtak-
anda væri að kaupa, því hans ættu notin
að vera, og til lítils fyrir sig einan að gjöra
þetta, úr því það er ekki alraennt. Hefir
þettasvogengið.koll af kolli,aðalltaf er sama
ástandið. Sem von er, leiðir þetta til þess,
að fáir leiguliðar gjöra nokkrar verulegar
umbætur á húsurn ábýla sinna, og er þeim
það ekki láandi, sjer í lagi þegar litið er
til hins óvissa ábúðarrjettar, sein almenn-
ast á sjerstað; ogþóttþesssjeeinstök dæmi að
menn hafi lífsábúðarrjett, þá eiga allir
leiguliðar það víst, að einhvern tíma verður
ábýli þeirra tekið út af þeim eða þeirra, fyr
eða síðar, og mun hverjum ráðdeildarsöm-
um manni, sem nokkuð hugsar um hag
vandafólks síns (konu og barna) þykja viss-
ara að eptirláta þeim fjármuni í öðrum
munum en stækkuðum jarðarhúsum á ábýli
sínu, því flestirmunu þekkja, hversu lítið
er úr því gert bæði af landsdrottni og
viðtakanda. (Niðurl.)
Hitt og þetta.
Pjárkóngar i Norður-Ameríku. Tveir
menn, sem voru fátækir kotungar fyrir tuttugu
árum, eru nú einhverjir hinir mestu fjárbænd-
ur í Norður-Ameríku, og eru aldrei kallaðir
annað en Jjárkóngarnir. þeir heita Miller og
Lux, og eiga í fjelagi um 90,000 nautgrípa og
115,000 sauðkinda; þeir slátruðu í haust 6000
fjár á mánuði. þeir eiga 600,000 ekrur lands
í Kaliforníu og hafa látið gera þar vatnsveit-
ingaskurði sem eru 300 mílur (enskar) á lengd
og hafa kostað hátt á fjórðu miljón króna (1
milj. doll.). Enn femur eiga þoir 10,000 ekrur
í Mebraska og auk þess 15,000 ekrur beitar-
lands á ýmsum stöðum öðrum. Eigur þeirra
eru sagðar milli 30 og 40 milj. kr.
Góður pússunartollur. Auðmaður einn í
New-York, sem hjelt brúðkaup sitt í vetur,