Ísafold - 11.03.1885, Side 3

43
Komi fiskileysisár — og þau eru nú farin
að verða æði tíð tíð hjer syðra, — svo sjó-
menn verða að sitja nálega tómum höndum
og bjargarlausir, þó nægur þilskipafiskur sje
fyrirutan landið,þá er aflinn því minni og hásk-
inn fyrir bjargarskorti þvi meiri, því fleirisem
stunda sjóinn, og hvílíkur voðahnekkir fiski-
leysið sje fyrir þá, er eingöngu lifa af sjó, má
getasjertilaf því, að aflamunurinn á vetrar-
vertíðinni í fyrra og hitt eð fyrra—en þá var
nú vertíð allsæmileg—var fyrirKjósarhrepp,
sem þó lifir svo mikið á landbúnaði, milli
9 og 10 þúsund króna virði.
Meðan landbúnaðurinn er svo, að harð-
indi, þó eigi sjeu fjarskaleg, geta eytt bæði
fjárstofninum sjálfum og gagnsmunum af
því sem lifir — og þetta á sjer of víða stað,
að minnsta kosti á suðurlandi — og meðan
sjómenn eigi geta náð fiskinum nema hann
komi inn á fjörðu, geta menn eigi búizt við
öðru en almennri fátækt og basli; en þetta
þarf að breytast, ef unnt er.
En er nú landið svo, að ástand landsbúa
geti ekki betra verið en það er?
Að vísu er iandið, borið saman við mörg
önnur lönd, gæðasnautt. En dæmi þeirra,
sem bafa fengið sjer þilskip, t. d. Geirs
Zoéga o. fl., og ýmsra, sem lagt hafa alúð á
jarðræktina, t. d. Svíndælinga, sýnir, að at-
vinna til lands og sjávar getur verið miklu
öðru vísi en hún er.
En hverjar eru þá orsakir til þess, að á-
stand landsmanna er eins bágt og það er ?
þær liggja langt fram í tímanum, og eru
andlegar eigi síður en líkamlegar.
|>jóðin, sem til forna var svo ötul, hug-
stór og frjálslynd og fjelagslynd, varð um
margar aldir að sæta kúgun af kaþólskum
klerkalýð, af kaupmönnum og stjórn. þjóð-
in, sem áður hafði brennandi löngun á að
kynna sjer háttu annara þjóða og leita sjer
fjár og frama erlendis, var lokuð úti frá
samblendni við önnur lönd, nema í gegnum
járngreipar einokunarkaupmanna. Misk-
unnarlausum lögum var troðið upp á hana.
þetta ásamt landplágum og drepsóttum
smádrap dug hennar. það er hörmulegt
að hugsa sjer, hvernig þjóðin var komin,
þegar beztu menn hennar, t. d. Skúli Magn-
ússon og fleiri, hófu að berjast fyrir hana.
Málið var orðið herfilega bjagað, menn undu
í vesölustu kofum, undir lófastórum skjá-
gluggum.og lögðust hálfsofandi og tilfinning-
arlitlir í miskurmarfaðm konungs og einok-
nnarkaupmanna.
En þó margt sje betra nú en þá var, eldir
þó því miður mjög eptir af eymdarhugsun
landsmanna frá kúgunartímunum, því hugs-
unarhátturinn er lengi að breytast, að
minnsta kosti sje ekki allt gjört sem gjört
verður til að breyta honum.
Af þessum hugsunarhætti er sprottin
vanafesta og framtaksleysi manna í búnað-
arháttum.
Af þessum hugsunarhætti er það og kom-
ið, að menn einatt gerast upp á sveitina
áður en þarf; af honum er það og komið,
að menn á stundum áður en þeir hafa gjört
allt sem gjört verður biðja stjórnina um
lán og aðraum gjafir.
þessi hugsunarháttur þarf að breytast,
eigi þjóðin að geta tekið nokkrum veruleg-
um framförum. það þarf að glæða hjá
henni í heild og hjá hverjum manni sjálfs-
tilfinningu, fjör og fjelagslyndi og slíta hana
út úr vanafestunni; og hið helzta ráð til
þess er, að men»ta alþýðu svo mikið, sem
kraptar landsins leyfa. Vanafestan, ístöðu-
leysið, einræningsskapurinn og ófrjálslyndið
er það djöflakyn, sem að eins verður út-
rekið með þekkingu. Sem flest börn ættu
að eigakostáaðlærat. d. aðskrifaog reiknaog
læra rjettritun og landafræði o. s. frv., en
þetta verður því að eins, að minnsta kosti
nokkuð lengi, að landsjóður leggi að nokkru
leyti fje til, enda er hann fær um að leggja
töluvert meira til f þeim notum en gjört
hefir verið, og það ér hin helgasta skylda
þings og stjórnar, enda mundi það fje með
tíma beztum vöxtum svara landinu.
það sem mjög hnekkir velmegun almenn-
ings er og samblöndun atvinnuveganna.
það tvennt læra menn vel, hvort heldur eru
í sveit eða við sjó, að slá og róa, enda vinna
menn það tvennt með mestri alúð. Sjeu
menn orðnir 18 vetra, þó uppaldir sjeu í
sveit, þykir stór galli, ef menn kunna ekki
að róa; en þó sveitamenn læri aldrei að
hirða fje, að sljetta tún, að hirða áburð,
að hlaða vegg og garð, það telja margir
hverjir ekki með göllum. Sveitamenn fara
til sjáfar, að minnsta kosti á Suðurlaudi, ár
eptir ár vetur og vor, og það þó margir ár
eptir ár sjeu eigi matvinnungar eða þó varla
það þann tímann. Auðvitað gjöra menn
þetta af þörf og í von um hag ; en sveita-
mönnum væri efalaust betra, að minnsta
kosti flestum, að ráðast í skiprúm upp á
kaup, þó ekki væri hátt, heldur en að eyða
hinum dýrmæta vortíma í slíkri óvissu um
arð. Vildu útgjörðarmenn eigi taka ménn
til róðra upp á kaup, mundi það benda á
litla arðsvon, og ættu útgjörðarmenn allan
aflann, mundu þeir vissulega vanda alla út-
gjörð og formennsku, og það ef til vill miklu
betur en nú gjörist. Meðan sveitamenn
tíðka sjóróðra eins almennt og nú gjörist,
þarf ekki að búast við miklum jarðabótum
nje almennum áhuga á landbúnaði, og þó er
kvikfjárræktin höfuðatvinnuvegur lands-
manna; fiskinn taka útlendingar frá oss,
en um gæði landsins getum vjer verið ein-
1 ir. Jarðræktin kemst þá fyrst íviðunanlegt
j horf, er túnin verða almennt girt og sljettuð,
áburður hirtur sem bezt og hagnýttur.
En hjer þarf þekkingin að breyta hugsun-
arhættinum og . vananum, eins og í mörgu
öðru. Til þess að þilskipaútvegurinn vcrði
með tíma almennur, þarf að stofna sjómanna-
skóla, og til þess menn fari verulega að
hugsa um að bæta jarðirnar og landbúnað-
inn, þurfa búfræðingar að verða sem flestir og
þessvegna verða búnaðarskólarnir að vera
sem víðast til. það er eigi aðeins, að þeir
sem á slíkum skólum læra, hvort það eru
búuaðarskólar eða sjómannaskólar, fái nauð-
synlega þekkingu á atvinnunni, en þeir fá
og, sem engu er minna í varið, áhuga og ef
jeg mætti svo að orði komast, ást á henni,
ogerhvortveggja ómissandi tilþessaðatvinn-
an sje vel stunduð. Eg er einn af þeim
mönnum, sem álít að oss Islendingum ríði
miklu meira á að fá búnaðarskóla sem víð-
ast, þó þeim kynni í einhverju að vera ábóta-
vant, til þess að sem flestir geti lært búfræð-
ina, heldur en að fá einn, mikinn og há-
menntandi skóla. Vjér þurfum miklu frem-
ur marga praktiska búfræðinga, sem bæði
gengjuaðvinnu, gætu kennt að vinna og sagt
fyrir vinnn, en fáa hálærða, sem þá mundu
verða ef til vill dýrari en búnaður hjer á
landi getur þolað, að minnsta kosti fyrst um
sinn.
það þo'tti víst sumum illa sagt af mjer á
þinginu síðast, að eg áliti miklu nauðsyn-
legra að verja fje landsins til búnaðar- al-
þýðu- og barnaskóla heldur en til lagaskóla,
en eg er alveg á sömu skoðun enn. Eg held
að alþýða og því landið í heild hafi marg-
faltmeiri not af að menntast bóklega og verk-
lega heldur en þó lagaskóli fengist1.
Hvað oss sunnlendinga snertir, þá er oss
lífsnauðsynlegt, að fá bæði sjómannaskóla
og búnaðarskóla, eigi ekki hvor atvinnuveg-
urinn að eyðileggja aunan. Hvað búnaðar-
skólann snertir, þá hagar svo sjerstaklega til
hjer á Suðurlandi, að hjer má vera mikil
garðyrkja í flestum árum.sje hún rjett stund-
uð,og til að kenna hana þarf skólinn að vera
þar, sem garðyrkjan getur optastnær þrifist
og þess vegna á Suðurlandi. Slæmt er, ef
búnaðarskólastofnunin á Hvanneyri ferst
fyrir, eins og heyrzt hefir; en fari svo, vona
eg að Borgfirðingar, sém hafa sýnt svo lofs-
verðan áhuga á málinu.leggi ekki árar í bát,
heldur haldi því fram með fullu fylgi og fái
hinar sýslurnar í amtinu í lið með sjer, því
vafalaust má einhverstaðar í amtinu fá
hentuga jörð fyrir skólann, þótt Hvanneyrin
gangi undan.
þá er eitt, sem nokkuð mætti styrkja at-
I) Getur ekki lagaskólinn verið landinu jafn-
nauðsynlegur fyrir því ? Kitstj.