Ísafold - 01.04.1885, Blaðsíða 2

B8
hljóti að rísa á fætur, og tilveru þeirra
borgið.
En nú víkur sögunni aptur til barnaskól-
anna. þrátt fyrir kvenna- gagnfræða- og
búnaðarskólahreyfinguna, rjenaði ekki á-
hugi alþýðu á barnaskólamenntuninni; ept-
ir 1874 óx hann með ári hverju. Menn
sáu, að að eins fáir, og einkum þeir efnaðri,
mundu eiga þess kost, að nota aðra skóla,
en vildu eigi lengur láta allan almenning
fara allrar skólafræðslu á mis. Sveitaskól-
ar handa börnum og unglingum runnu því
upp; áhugi almennings var einbeittur; ekki
að eins húsbóndinn og húsfreyjan, faðirinn
og móðirin, lögðu sumstaðar fram fje, held-
ur gaf vinnumaðurinn og vinnukonan, ekkj-
an já barnið sjálft einatt sinn skerf, og
opt stóran eptir efnum. Hjer var alþýðan
ein um hituna, lagði fram allt fjeð, og
sýndi hvað hún vildi; sýndi þd föstu og ein-
dregnu stefnu, að byrja, d bamamenntuninni
sem grundvelli, að byrja að neðan, og leggja
þannig grundvöllinn til allrar alþýðumennt-
unar, er byggt skyldi ofan d síðar. J>á er
þingið hafði fengið fjárforræði, var til þess
leitað um styrk handa barnaskólunum ; það
tók málínu liðlega og með hlýjum huga,
og styrkti þá nokkuð til muna, en setti sem
skilyrði fyrir fjárstyrk, að hver skóli ætti
sitt eigið hús eða jörð og væri stjómað
eptir samþykktri reglugjörð. Hvergi kom
annað fram, en að merkustu mönnum þings-
ins þætti sjálfsagt að styrkja þessa skóla,
ef skilyrðunum væri fullnægt. Glœddist nú
áhuginn á barnaskólum enn meira en áður,
þareð menn álitu að þeir hefðu fyrirheiti um
styrk; fjölgaði þeim óðum, og sýndi alþýða
manna, að hún var föst við stefnu sína, að
byrja á barnamenntuninni. Arið 1879 samdi
þingið lög, er skipuðu, að börnum skyldi
kennt að skrifa og reikna. f>essi lög skoð-
aði þjóðin eðlilega sem hvöt frá þinginu til
að reisa barnaskóla sem víðast, enda sýndi
alþýða sumstaðar fræga framgöngu í því
máli 1879—1881.
Mönnum brá því mjög í brún, er þeir
urðu þess varir, að neðri deild þingsins 1881
sýndi tregðu á því að styrkja barnaskólana,
rýrði tillag sitt til þeirra, og ljet þann boð-
skap útganga í þingræðunum, að það væri
stefna deildarinnar, að taka innan skamms
allan styrk af þeim. f>að var bert, að
þingdeildin skildi ekki eða tók ekki til
greina stefnu almennings í alþýðumennta-
málinu, og virti vettugi undirtektir og stéfnu
undangenginna þinga í því. Núvarlögunum
um uppfræðing barna í skript og reikningi
ætlað sem nauðungarlögum að vinna hlut-
verk bamaskólanna, og það þótt þau væru
svo úr garði gjörð, að í mörgum prestaköll-
um er ómögulegt að fylgja þeim til hlítar,
bema einmitt með því að stofna skóla. f>að
komu jafnvel fram jafn-fávíslegar kenning-
ar sem bú : að ekki þyrfti að styðja bama-
kennslu með fjdrstyrk, því hún vœri lögskip-
uð. En hví þarf fje til gagnfræðakennslu
á Möðruvöllum, hví er þessi kennsla ekki
lögskipuð, og það svo látið duga? Nei, snú-
um setningunni við og segjum : »f>að hvíl-
ir siðferðisleg skylda á þinginu, að veita fjár-
styrk til barnakennslu í skript og reikningi,
af því að þéssi kennsla er lögskipuð, og af
því að þingið sjálft hefir lögskipað hana«.
f>á er setningin rjett. En áður en lengra
er farið út í stefnu neðri deildarinnar í mál-
inu, verða menn að gjöra sjer ljóst, að hún
óttaðist barnaskóla-áhuga alþýðu, og hugði
að barnaskólafjöldinn mundi verða átumein
landsjóðs, ef þá skyldi alla styrkja framveg-
is með fje. Til þess að ráða fram úr vand-
kvæðum þessum og koma alþýðumennta-
hreyfingunni f fasta stefnu, og þá rás er væri
hættulaus og heppileg.var sett sjerstök skóla-
málanefnd. Flestum mun kunnugt, að sú
nefnd bjó til 14 »alþýðu«-skóla á pappírnum,
og skipti landinu í 14 tilsvarandi skólahjeröð,
samdi valdboðslegt ágrip um það, hverjar
kennslugreinir skylduí þeim kenndar,oglagði
þegar fram fj e til slíkra skóla, er kynnu að verða
stofnaðir á fjárhagstímabilinu, en veitti
þeim, er síðar mundu komast á fót, fyrirheit
um 1000 kr. hverjum árlega. — Að veita fje
skólum, er eigi voru til, en hóta að svipta
þá skóla, er voru til og höfðu starfað lengri
eða skemmri tíma með góðum árangri og
góðum orðstír, þeim styrk, er þeir höfðu haft,
þótti undarleg og lítt skiljanleg aðferð. En
sú hugmynd vakti fyrir skólamálsnefndinni,
sagði einn nefndarmannanna á þingi tveim
árumsíðar, »að alþýðuskólarnir taki við af
barnaskólunum, og sjeu eins og milliliður
milli þeirra og gagnfræðaskólanna«. f>essi
orð, borin saman við skólamálanefndar-álit-
ið, sýna stefnu þingsins 1881 og 1883 í al-
þýðumenntamálinu. f>að hafði reist álit-
legan gagnfræðaskóla á Möðruvöllum; þar
næst vill það styrkja allríflega 14 alþýðu-
skóla, og loks veita barnaskólum lítinn eða
engan styxk. pingið byrjar alþýðumennta-
bygging sina að ofan, og byggir niður eptir,
en vill fyrst um sinn ekki skipta sjer af
byggingu grundvallarins ; stefna þess er því
einmitt gagnstœð stefnu alþýðu. f>ess skal
viðgetið, að efri deild þingsins hefir verið
barnaskólunum hlynnt, og er það henni á-
samt einstökum þingmönnum neðri deildar
að þakka, að styrkur til barnaskóla eigi
hefir verið rýrður nje af tekinn á tveimur
síðustu þingum.
Vjer sjáum þá,að tvær gagnstæðar stefn-
ur hafa ráðið framkvæmdunutn í alþýðu-
menntamálinu, og fyrir því að þær hafa verk-
að hvor gegn annari, sem tveir gagnstæðir
kraptar, hefir dregið mjög úr allri fram-
kvæmd þess síðan 1881. Barnaskólum hef-
ir lítt fjölgað síðan þeir mættu þessum
mótgusti frá þinginu og fyrirheitið um opin-
beran styrk fór að sýna sig valt.
En nú skyldu menn ætla, að hinir fyrir-
huguðu alþýðuskólar þingnefndarinnar, sem
hafa fyrirheit um 1000 kr. árlega, og ef til
vill meira fyrst í stað, hefðu verið reistir
víðsvegar með miklum áhuga og fjárfram-
lögum; en á því hefir ekki borið ; ogsá eini
alþýðuskóli, sem mjer vitanlega starfaði ept-
ir 1881, nfl. Flensborgarskólinn, hefir verið
mjög illa sóttur sem slíkur, en vel sóttursem
barnaskóli. Að vísu kom það fram á síðasta
þingi, að Strandarménn, sem áttu eiun barna-
skóla, hefðu breytt honum í alþýðuskólalík-
ingu; auðvitað hafa þeir sem hyggnir bú-
menn ekið seglum eptir vindi, til þess að
ná í hinn ríflega styrk. En þessi skóli
er þó eigi ný alþýðuskóla-stofnun frá
grundvelli. f>essi atriði má skoða sem þjóð-
arinnar þögula dóm um aðgjörðir þingsins
1881 í aþýðumenntamálinu ; með þessu at-
ferli virðist þjóðin hafa dæmt þessar aðgjörð-
ir þingsins óheppilegar, og stefnu þess
skakka.
Sjeu nú tvœr andstœðar stefnur komnar
inn í alþýðumenntamálið.því til hnekkis, þá
er mikil nauðsyn að athuga, hvor stefnan
sje rjettari. Hjer skal nú gjörð tilraun til
að rannsaka þetta.
f>egar skera skal úr því, hvor af þessum
stefnum muni rjettari vera og heppilegri,
verður að miða við tvennt: nytsemina og
kostnaðinn.
J>ví betur sem hlutur fullnægir þörf, og
því mikilvægari og almennari sem þessi
þörf er, þess nytsamari er hann. Hver er
nú vor mikilvægasta og almennasta þörf,
þegar um alþýðumenntun er að ræða ? Sem
stendur er hún án efa sú, og verður lengst
af sú, að sem allra flestir þjóðfjelagar, og
jeg vil segja nálega hvert hæft uppvaxandi
mannsbarn á landinu komist á það stig
ménntunar, sem nauðsynlegt er til þess að
geta verið nýtur þjóðfjelagi í almenuum
skilningi, og staðið sæmilega í hverri al-
meunri stöðu þess. í þessu skyni þarfnast
sjerhver alþýðumaður þess náms og monnt-
unar, er samsvarar sem bezt kröfum tím-
ans, högum lands og þjóðar. Menn eru nú
sjálfsagt í þessu efni misjafnlega kröfuliarð-
ir. Sjálfsagt er að miða kröfurnar við hina
brýnustu nauðsyn, en taka þó tillit til krapta
þjóðarinnar, er til þess kemur að fullnægja
þeim. Jeg fyrir mitt leyti álít sjerhverjum
alþýðumanni alveg nauðsynlegt, að komast
sem bezt niður í þeim námsgreinum, sem
nú skulu taldar: 1. skript, 2. rjettritun,