Ísafold - 15.04.1885, Blaðsíða 3

67
Meðan skólar þessir væru nngir og fátæk-
ir, þyrftu þeir raunar miklu meiri styrk, en
200 kr. (sem jeg hef ráðgjört að hver féngi
er þeir væru orðnir 100), enda munaði
landssjóð lítið, þótt þeir fengi 400 kr. með-
an þeir eru fáir. þess meiri sem styrkur-
inn væri, þess betur ætti framtíð þéirra að
að vera borgið, og þess meiri væri hvötin til
að fjölga þeim. Og þegar það stjórnar-
vald, sem útbýtir fjenu, miðar upphæðirnar
við framfarir og fjölda nemenda, og lengd
skólatíinans, þá er þar með fengin hvöt
fyrir skólana til kappsmuna og dugnaðar.
IV.
Um barnaskóla og alþý6u-(sýslu-)skóla.
Lesendurnir munu hafa rennt grun í, að
jeg ætlast til þess, að ffestir barnaskólar
fyrir yngri börn og allir sýslu- eða alþýðu-
skólarnir fyrirhuguðu falli burt; stefna sú,
sem hjér er fram haldið ætlar þeim ekki
rúm, en setur ungmennaskóla í stað þeirra.
Nú ber að færa ástæður fyrir þessu.
Eiginlegra óarwa-skóla, eða réttara sagt
ýmsrar þeirrar skólakennslu, sem framfer í
neðsta bekk hinna stærri barnaskóla, get-
um vjer án verið alstaðar annarstaðar en
í hinum stærri kaupstöðum, því lestur, bif-
líusögur og kristileg lærdómsbók eru náms-
greinar, sem hvert íslenzkt heiinili getur
kennt nokkurnveginn með tilsjón sóknar-
prests síns. f>að hefir raunar verið haft
að ástæðu móti þessu, að börnum sje víða
kennt að nefna stafina skökkum nöfnum,
og sje eigi kennt að skipta orðum í rjett
atkvæði. það er satt, að lestrarkennslan
er viða slæm; en þegar ungmennið lærir
rjettritun í skólanum, kemst það að rjettri
niðurstöðu, og næsta kynslóð verður fær
um að stafa rjett. í vorum stærri kaup-
stöðum, einkum Eeykjavík, og svo ísafirði,
Akureyri og Seyðisfirði, er þó þörf á að
ætla jafnvel 5—10 ára gömlum börnum
skóla, af því að í kaupstöðuin eru feðurnir og
mæðurnar opt mikið af deginum frá heimil-
um sínum, og geta eigi sjálfir stundað
kennsluna, og af því að margur vill fremur
kaupa kennslu þessa, heldur en hafa hana
á hendi sjálfur; en þar er hinn mesti hægð-
arleikur að koma skólum við. Ungmenna-
skólarnir, setn jeg heti haldið fram, ættu
að mörgu leyti að samsvara efri bekkjum
barnaskólanna í kaupstöðunum; að vísu
stæðu þeir lakar að vígi að því leyti, að
ungmennin hafa ekki notið skólakennslu til
undirbúnings, en þau hafa þá ef til vill not-
ið þeim mun meiri heirnakennslu; aptur
standa þeir betur að vígi að því leyíi, að
nemendur yrðu yfir höfuð eldri og þrosk-
aðri og væru í undirbúningstímunum undir
umsjón kennarans, nytu leiðbeiningar hans j
og aðhalds, og ættu því ekki ólesnar lexí-'
ur, þegar skila skyldi; enda glepti þá ekk-
ert fyrir þeim. þetta er ómetanlegur kost-
ur á því fyrirkomulagi, að láta ungmennin
eiga heima í skólanum, og er það þessu ein-
göugu að þakka, að vel hæf börti læra ef til
villeins mikið 2 mánuðum með þessari tilhög-
un, eins og á 4 mánuðum með hinni venju-
legu barnaskóla tilhögun, er börnin koma að
eins í kermslutímana, en eru svo hinn hluta
dagsins opt tilsagnarlítil, eptirlitslítil og
iðjulítil. það hefir svo opt verið sagt, og
sjaldnast mótmælt, að jeg held nærri því
það sje orðið trúaratriði sumra, að miklu
meiri nauðsyn sje á skólum handa æsku-
lýðnum í sjávarhreppum en í sveitahrepp-
uin ; en þegar fráskildir eru kaupstaðir, þar
sem bæjar- eða borgaralíf er byrjað, þá nær
þessi kenning engri átt. Foreldrarnir í sjáv-
arsveitum eru allt haustið og allan veturinn
fram að vertíð allt eins opt heima, hafa engu
meiri störfum að gegna, hafa optar betra
húsnæði, og eiga þar að auk opt miklu
hægra með aö fá kennslu handa barni sínu
hjá nágrannanum vegna þjettbýlisins, held-
ur en foreldrar til sveita. Hve margir
skyldu t. d. landlegudagarnir vera við Faxa-
flóa að meðaltali frá 1. okt. til 14 marz?
En hvern dag þessa tímabils hefir sveita-
bóndinn optast nóg að starfa utanbæjar. En
menu segja : »það glepur svo margt fyrir
við sjóinn, allur tíminn lendir í rápi og
glensi fyrir krökkunum«. þar til svarast:
Stjórnleysi og hirðuleysi foreldra er eigi
gild ástæða til að sanna, að í raun og veru
sje meiri skólaþörf við sjó en f sveitum.
þörfin er eigi meiri í sjávarsveitunum, þótt
hægra sje að koma þar skólum við vegna
þjettbýlisins ; en það er allur munurinn.
Jeg hef og sleppt alþýðu- eður sýslu-
skólunum, og ætla þeim að falla alveg í
burtu. Nú skulu taldar ástæður mínar fyr-
ir því: 1. Sumir hafa skoðað þá sem skóla
sjerstaklegs eðlis, og sagt, að þeir ættu að
framleiða handa oss barnaskólakennara. Til
þessa mundu þeir engan veginn duga, því
óhugsandi er, að menn verði færir um að
verða dugandi skólakenuarar, þótt þeir
hlaupi nokkra mánuði alveg óundirbúnir í
hálfgjörðan barnaskóla; enda er engum
kennaraskorti til að dreifa, því Möðruvalla-
skólinn einn mun fyrst um sinn byrgja land-
ið hæfari kennurum handa æskulýðnum,
og svo mun Flensborgarskólinn með tím-
anum leggja til sinn skerf; líka er hugs-
andi að nokkrir af stúdentum latínuskól-
ans verði við og við fáanlegir til kennslu-
starfa þessara, þar eð bersýnilegt er, að
ekki verða nærri nógu mörg embætti til
handa ölluin þeitn fjölda, sem nú ganga
þann veginn. — 2. Ef vjer skoðum sýslu-
: skólana einungis sem alþýðumennta-stofn-
' anir, almenningsskóla, og ætlum þeim að
bæta úr nienntunarþörf alls ahnennings, þá
duga þeir ekki til þess, því til þess eru þeir
of fáir (14 skólar í þessu skyni, með 10—20
lærisveiuum á að gizka hver, handa öllu Is-
landi; — það er hjegómi). Að öðru leyti
vitna jeg í það, sem að framan er sagt. — 3.
þeir eru of dýrir eptir gæðum (sem að fram-
an er sýnt).—4. þeir samsvara eigi sem al-
menningsskvlar menntunarstigi alþýðu, svo
menn veiða eigi færir um að hafa þeirra
full not án undirbúnings. þar af flýtur,
að án barna- og ungmennaskóla verða þeir
einmitt að barna- eða ungmeunaskólum, og
geta lítið kennt meira en þeir. — 5. Reynsl-
an hingað til sýnir það eitt, að þeir falla
eigi alþýðu í geð, og verða því að líkindum
ekki sóttir af öðrum en fáeinum efnaðra
manna sonum. —6. þar eð þeir þurfa að
hafa tvær kennsludeildir, og því tvo eða þrjá
kennara, lenda þeir einkum í kauptúnum
og verplássum, þar sem hægast er að fá
kost og húsnæði, en þessir staðir eru eink-
um freistingarstaðir fyrir lærisveina til ó-
reglu. — 7. Vegna þess mikla kostnaðar,
allt að 3000 kr. á ári hverju, sem að f hlut-
um mundi lenda á sýslusjóðunum, og gegn-
um þá á breppasjóðunum, mundu þeirverða
til fyrirstöðu þarfari stofnunum, ungmenua-
skólum í sveitum.
þessar og fleiri ástæður hafa sannfært
mig um, að hinir fyrirhuguðu sýsluskólar
eigi ekki að verða til, að minnsta kosti ekki
á almenuing8 kostnað. Beri einstakir efua-
menn mikið traust til ágætis þeirra, þá er
ekki annað en þeir reisi þá og kosti handa
sonum sínum.
Læt jeg þar með úttalað um þetta inál
að sinni.
8var til síra Jakobs OuðmundsBonar og
Ásgeirs íjinarssonar, alþingismanna. — Síra
Jakob Guðmundssou á Sauðafelli, tnngmaður
Dalamanna, skrifaði í sumar sem leið „Hugleið-
ingar um nokkur lielztu |iingmál“, og komu
hugleiðingar þessar út í þjóðólfi. í fyrstu hug-
leiðingunui, er út kom 21. júní, liefir liaun
þókzt finna ástæðu til að slást upp á mig með
dóna-skömmum fyrir frammistöðu mína i amt-
mannamálinu. Jeg hugsaði nú, að jeg þyrfti
ekki að svara þessu nokkru, því álit mitt um málið
sæist af þingtíðindunum, og frammistaða mín í
því; en af4. blaði Suðra þessa árs, er út kom 14.
febrúar seinastliðinn, sje jeg, að jeg hofi farið
skakkt í þessu, því vegna þess að jeg svaraði
ekki síra Jakobi, hefir alþingismaður Stranda-
sýslu,Ásgeir Einarsson, álitið að það kæmi til af
því, aðjeggæti það ekki. og með því að honum
hefir þannig fundizt, að jeg lœgi hjer uudir
fyrir sira Jakobi, hefir hann eptir eðli sínu líka
viljað glepsa í mig.
Síra Jakobi farast þá þannig orð um mig í
hugleiðingum sínum : „Frumvarpið urn afnám
amtinannaembættanna var samþykkt.... í efri
deildinni með 6 atkvœðum .... þeir 0, er gál’u
atkvæði með frumvarpinu í efri deildinni, munu