Ísafold - 03.05.1888, Page 2

82
þingmannskosti sem þeir annars höfðu
sjer til ágætis. Og jafnaðarlegast voru
hin nýu þingmannaefni látin lýsa því yfir,
að þau skyldu framfylgja breytingunum á
stjórnarskránni til þrautar. þar sem nú
hverjum skynberandi manni hlaut að vera
ljóst, að þeirri stjórnardeilu, sem þá var
hafin, mundi með engu móti geta orðið
lokið á einu þingi, lýsir það lítilli hrein-
skilni hjá hlutaðeigendum, að trana sjer
fram til kosninga, og hafa bak við eyrað,
að fylgja ekki þessu langmesta áhugamáli
þjóðarinnar nema aðeins á næsta þingi.
það er því auðsætt, að engin samvizku-
samur þingmaður gat horfið frá þeirri
stefnu, sem fylgt hafði verið í málinu, nema
kjósendurnir hefðu skýlaust lagt svo fyrir.
Að vísu báru einstakir þingmenn það fyr-
ir, sjer til afsökunar, að kjósendur þeirra
vildu eigi láta halda málinu til streytu;
en eptir því sem næst varð komizt, höfðu
þær yfirlýsingar frá kjósenda hálfu litla
þýðingu. þannig var sagt, að einir 7 menn
í Gullbr. og Kjósarsýslu hefðu sótt und-
irbúningsfund þann, sem þingmennirnir
hjeldu á undan alþingi 1887, og að frá
einum hefði þessleiðis yfirlýsing komið.
En á kjörfundinum í nefndum sýslum 1886
voru nærfellt 200 kjósendur, sem nálega
í einu hljóði skoruðu á þingmennina að
framfylgja breytingunum á stjórnarskránni
til hins ýtrasta. Hvort gat nú yfirlýsing
þessara 7 manna ónýtt eða upphafið á-
skorun hinna 200 frá árinu á undan ?
Ekki skil jeg það. Sá orðrómur ljek og
á, að 3 prestlingar í Arnessýslu hefðu
skekið allan hug og dug úr þingmönnunum
þaðan; en að tillögur þeirra hafi getað
vegið upp á móti eindregnum áskorunum
hinna mörgu kjósenda í Arnessýslu frá ár-
inu á undan, er torvelt að skilja.
En til hvers er að vera að fárast um
þetta. það er of seint að byrgja brunn-
inn, þegar barnið er dottið í hann. Málið
er komið sem það er komið, og sú aðal-
spurning liggur nú fyrir þingi og þjóð,
hvemig með það skal fara eptirleiðis. En
þá vil jeg fyrst spyrja: eru þær orsakir
horfnar, sem knúðu menn til að leggja útí
þessa stjórnarbaráttn? Hefur stjórnarskrá-
in nokkuð batnað síðan 1885, eða hefur
henni verið fylgt 1 frjálslegri stefnu? Hvor-
ugt þetta mun eiga sjer stað. Stjórnar-
skrá vorri hefir með rjettu verið líkt við
hrátt skinn, sem stjórnin og þingið era að
togast á um. þennan hráskinnsleik hefir
nú stjórain og þingið elt í 13 ár, og hefir
sú raun á orðið, sem vænta mátti, að sá
sem aflið hefir meira hefir öll yfirtökin, en
sá sem er minni máttar hlýtur að lúta í
lægra haldi. það kann vel að vera, að
stjórnarskráin væri brúkleg í höndum
frjálslyndrar og velviljaðrar stjórnar; en í
höndum ófrjálslyndrar og ókunnugrar stjórn-
ar er hún skaðræðis-gripur. þetta ætla
jeg að reynslan hafi sýnt, og sýni enn, og
þarf eigi langt að leita að rökum fyrir því.
Jeg skal að eins benda á Fensmarksmálið,
sem ljósasta vott þess, hverja vernd stjórn-
arskráin veitir oss gegn óhlutvendni ein-
stakra manna, og afglöpum og hirðuleysi
í yfirstjórn landsins. Amtmennirnir eru
álitnir sýknir saka í því máli, sökum þess,
að þeir eru ábyrgðarlausir. Landshöfðinginn
er og saklaus, af því hann er ekki annað
en undirtylla ráðgjafans, sem einn hefir
ábyrgð á gjörðum hans. En þegar svo
rekur að ráðgjafanum, kemur það upp úr
köfunum, að hann liefir aðeins áhyrgð á
hreinum og beinum brotum á stjórnarskránni.
En það er svo sem ekki talið stjórnar-
skrárbrot, þó fje þessa fátæka lands sje
vísvitandi látið fara forgörðum, svo tugum
þúsunda skiptir, og það einmitt þá, þegar
harðæri og hungursneyð gengur yfir landið,
svo halda verður lífinu í fólki með halláer-
issamskotum og hallærislánum.
Engu betur erum vjer farnir, þegar til
fjárráðanna kemur. f>að er látið svo heita,
að þingið hafi fjárráð vor handa á milli;
en hvað verður svo úr því þegar á skal
reyna ? þingið fær því ekki framgengt, að
fækkað sje einu eða tveim óþörfum em-
bættum í landinu, til ljettis fyrir landssjóð.
Ekki er upp með það komandi, að rýra
laun hinna hálaunuðu embættismanna um
eina krónu, þó allir verði að játa, að sum
þau laun eru hóflaus, einkum síðan allar
lífsnauðsynjar lækkuðu svo mjög í verði.
það liggur einnig í grun manna, að fje
það, sem ætlað er í hinum nýu fjárlögum
til lögsóknar í Fensmarksmálinu, muni
ekki hggja laust fyrir, þegar til á að taka.
Og hvað er þá varið í fjárráð þingsins, ef
það fær ekki að verja nokkrum hundruð-
um króna til að reka rjettar vors út af
hirðuleysi og ódugnaði í stjórn landsins?
Meining málsins er, að fjárforræði þingsins
er sem stendur einber skuggi, sem hverfur
eins og reykur þegar á skal reyna.
En þótt þessu sje nú svona háttað er^
eigi um það að kvarta, ef þjóðin lætur sjer;
það lynda, og er róleg yfir því, eins og allt '
af er verið að telja mönnum trú um. Yilji
menn ekkert á sig reyna eða í sölurnar
leggja til að fá frjálslegra og tryggara fyr-
irkomulag á stjórn vorri, erum vjer ekki
verðugir fyrir annað betra. Enda er þá
snjallasta ráðið að leggja árar í bát, og
láta stjórnarbótamálið eiga sig, í því skúma-
skoti, sem efri deild alþingis stakk því inn í
í sumar sem leið. Og þá er eigi annað
fyrir oss að gjöra, en taka hverju því mögl-
unarlaust, sem hin danska stjórn lætur
koma fram við oss. .
En sje nú þar á móti — sem jeg verð
að ætla að öllu óreyndu — meginhluti
þjóðarinnar óánægður með þau málalok,
sem urðu á alþingi í sumar, tjáir eigi annað
en hefjast handa að nýju og taka stjórn-
arbótarmálið fyrir aptur á næsta alþingi.
það hefur litla þýðingu, þó verið sje að
nöldra f blöðunum um ófarir málsins, ef
ekkert er gjört til að bæta úr þeim. |>að
dugar heldur ekki, þó einstakir menn berj-
ist um, ef þjóðin í heild sinni stendur
aðgjörðalaus hjá og lætur málið sig engu
skipta. |>að mun víst, að meiri hluta
hinna þjóðkjörnu þingmanna er annt um
málið, og það mun ekki standa á þeim
til ötullar framgöngu, ef öruggt fylgi ekki
vantar. þingmennirnir þurfa að hafa ör-
uggt og eindregið fylgi kjósenda sinna í
hverju máli sem er, en allra helzt í þessu
allsherjarmáli. f>að veitir þeim djörfung
og hugrekki, þrek og þol, til að sigrast á
hverri þraut, sem fyrir þá kemur á þingleið-
inni. Vjer eigum nix að nota vel tímann
til næsta þings, til að búa oss undir að
taka stjórnarbótarmálið aptur fyrir með
sameinuðum kröptum og fylgi. En til
þess er nauðsynlegt, að alþingismenn og
hinir beztu menn þjóðarinnar gangist fyrir
almennum fundahöldum í hverju kjördæmi
landsins, á næsta vori eða sumri, til að
leita álits og tillaga hinna skynsömustu
manna um málið. Ef sú skoðun verður
nú almennt ofan á, að taka skuli málið
fyrir að nýju, er nauðsynlegt að hafa sam-
eiginlegan ; fund fyrir allt landið á f>ing-
velli, eða annarstaðar þar sem bezt þætti
haga, til að taka höndum saman til nýrrar
framsóknar í málinu, og undirbúa það svo
sem föng eru á. Mega menn ekki horfa
í þann kostnað og þau ómök, sem af þessu
leiðir, ef menn á annað borð vilja vinna
málinu í hag.
Að endingu skal jeg geta um þá grýlu,
sem ótæpt var otað að þingmönnum í
sumar, og sem mjer virtist hafa veruleg
áhrif á suma þeirra: að ef stjórnarbótar-
málið næði fram að ganga á þinginu, þá
leiddi af því ný þingrof og nýjan kostnað
fyrir landið, sem almenningi mundi ekki
ljúft að taka upp á sig. Jeg skal fúslega
játa, að það er neyðarúrræði að verða að
íþyngja landssjóði með nýjum aukakostnaði
nú, þegar tekjur hans ætla ekki að hrökkva
fyrir útgjöldunum; en hvað skal segja,
þegar stjórnarhögum vorum er komið í
svo mikið óefni?
Eins og nú stendur, verð jeg að álíta
þingrof ekki að eins æskileg, heldur bráð-