Ísafold - 08.08.1888, Blaðsíða 2

142
verður því spurningunni um tíundarskyldu
hverrar jarðar sem er, eigi svarað beinlín-
is með tilvitnun til ákvæða statútunnar.
En jafnframt konungsbrjefinu og alþingis-
dóminum um tíundarskylduna fór venjan
þegar snemma að ryðja sjer til rúms 1
ýmsum hjeruðum landsins, og er til henn-
ar vitnað í konungsbrjefi 8. maím. 1739,
og þar sem í skilmálunum fyrir sölu Skál-
holtsstólsjarða 27. aprílm. 1785, 18. gr.
segir svo: »að þær jarðir, er engar jarðar-
tíundir goldið hafa, skulu og framvegis
engum tíundum lúka, þó þær hjeðan af
verði bændaeignir«, þá virðist hjer með
öllu fremur vera vitnað til venjunnar (sbr.
orðin: »hingað til goldið hafa«), en til
hinna fornu tíundarlaga.
I skilmálunum fyrir sölu Hólastólsjarða,
13. marz 1802, er engin tilsvarandi á-
kvörðun um tíundarskylduna, og er þó um
eina þessara jarða, er seld var 1805, með
skírskotun tíl venjunnar, dæmt af hæsta-
rjetti hinn 16. febrúarm. 1859, að hún
skuli vera laus við að greiða konungstí-
und. Samkvæmt því, sem hjer er tekið
fram virðist það nú eigi nægja, þegar skera
á úr um tíundarskyldu einhverrar jarðar
að skírskota eingöngu til tíundarstatút-
unnar, og að dæma hverja jörð tíundar-
skylda samkvæmt henni, er eigi sje lögð
til guðsþakka, en að í þessu efni beri og
að taka tillit til sannaðrar og stöðugrar
venju, en hún hefir verið frábrugðin í hin-
um ýmsu hjeruðum landsins, og ber því
að rannsaka hana með tilliti til hverrar
einstakrar jarðar. Að því er sjerstaklega
snertir jörðina Arnarnes, sem hjer er
8purning um, þá hefir hún upprunalega
orðið að vera tíundarfrjáls, svo sem lögð
til guðsþakka (klausturjörð) samkvæmt
tíundarstatútunni. þegar jörðin eptir siða-
skiptin var ásamt öðrum klausturjörðum
lögð undir konungssjóð, hjelt hún þessu
tíundarfrelsi og hefir haldið því stöðugt
síðan, án þess að tíundarfrelsi þetta hafi
verið heimilað með tíundarstatútunni eða
með öðrum ótvíræðum lögum, og án þess
að ástæða sje til að segja, að jörðin hafi
notið tíundarfrelsis eingöngu af þvi að hún
hafi verið opinber eign, heldur er það
venjan, sem hefir við haldið tíundarfrelsi
hennar.— Með því nú, að ekkert skilyrði
var sett um það, þegar jörðin var afsöl-
uð hinum stefndu frá landssjóðnum, að
hún skyldi missa tíundarfrelsi það, sem
hún hafði haft um margar aldir, og þeir
þess vegna höfðu fulla ástæðu til að álíta,
að hún væri seld þeim með þessu tíund-
arfrelsi, þá ber að staðfesta hinn áfrýjaða
úrskurð. Málskostnaður virðist eptir at-
vikum eigi að falla niður.
pvi dœmist rjett að vera :
Hinn áfrýjaði fógetarjettarúrskurður á
að vera óraskaður. Málskostnaður falli
niður.
Málstaður minnihlutans.
(Niðurl.). Ekki er það óhugsandi, að
einhverjir þeirra, sem komu fram með
málamiðlun þá á þinginu 1873, er gat af
sjer stjórnarskrána frá 1874, hafi ætlazt
til, að fyrirvarinn um endurskoðun á 4.
þingi skyldi vera ekki annað en nokkurs
konar tálbeita fyrir aðra þingmenn, til þess
að laða þá til að leggja málið í konungs-
vald; að uppástungumennirnir hafi með
öðrum orðum hugsað með sjálfum sjer, að
undir eins og gerð væri tilraun til að end-
urskoða stjórnarskrána á 4. þingi, þá væri
skilyrðinu fullnægt, og að hafa skyldi
stjórnfrelsi það, er konungur kynni að
miðla landinu í afmælisgjöf 1874, hvort
sem það yrði mikið eða lítið, til frambúðar
umtalslaust, svo framarlega sem tilraun
þessi fengi ekki framgang þegar í stað eða
von bráðara. f>að getur verið, að þetta
hafivakað fyrir uppástungumönnum, og að
þeir hafi skoðað fyrirvarann eins og ein-
tómt kænskubragð. En líklegt er það samt
ekki. Hitt er miklu líklegra og jafnmerk-
um mönnum samboðnara, að fyrirvarinn
hafi að þeirra tilætlun sem annara átt að
þýða það, að stjórnarskrá sú, sem kon-
ungur gæfi í minningu þjóðhátíðarinnar, og
allir gengu að vísu um, að ekki mundi
nándarnærri fullnægja kröfum vorum, skyldi
að eins látin duga til bráðabirgða. því að
eins afsalaði þingið sjer að sinni í bendur
konungs allri hlutdeild í skrásetning sjálfr-
ar stjórnarskrárinnar. |>ví kom ekki til
hugar að ætla landinu til frambúðar þau
stjórnarlög, er alþingi hafði ekki átt þátt
í að semja grein fyrir grein og orð fyrir
orð. f>ess vegna áskildi það, að »endur-
skoðuð stjórnarskrá, byggð á óskertum
landsrjettum Islendinga, skyldi lögð fyrir
hið 4. þing» o. s. frv. f>á átti að fara að
semja þá stjórnarskrá, er hafa skyldi til
frambúðar. Og til skrásetningar þeirrar
stjórnarskrár átti stjórnin sjálf að hafa
upptökin. f>að var hún, sem átti að leggja
nýtt stjórnarskrárfrumvarp fyrir 4. þing.
Henni voru þessi skilyrði sett, og hennar
var að fullnægja þeim. Sjálfu sjer þurfti
þingið ekki að setja nein skilyrði, enda
hlaut það að gera ráð fyrir tíðkanlegum
endurskoðunarfyrirmælum f stjórnarskrá
þeirri, er konungur setti, þar sem þinginu
væri í sjálfsvald sett að taka fyrir endur-
skoðun, þegar því litist t sem og varð
(61. gr.).J
f>að er með öðrum orðum, að hinn sjer-
staki fyrirvari um endurskoðun á 4. þingi,
er stjórnin sjálf skyldi vera frumkvöðull
að, þýddi það, að þingið vildi að eins nota
»konungsgjöfina» til bráðabirgða. f>að var
hið sama sem að þingið segði við stjórn-
ina : »Við skulum láta okkur lynda þetta
í bráðina, heldur en ekki neitt, en með
því skilyrði, að þú komir svo með endur-
skoðað frumvarp, sem við yfirförum svo
sjálfir rækilega, og gerum upp úr því fulln-
aðarlög um stjórnarskipun landsins». f>etta
er hugsunin, áþreifanleg og sjálfsögð.
f>ar sem nú svona liggur í málinu, þá
er fjarstæða að hugsa sjer, að undir eins
og hin þannig ráðgjörða og áskilda endur-
skoðun nær eigi fram að ganga þegar f
stað, þá skuli allt þar ineð búið, og bráða-
birgðafyrirkomulagið þar með orðið að
fullnaðarlögum. Hafi þingið 1873 skoðað
það sem hina ýtrustu tilslökun frá sinni
hálfu, að bráðabirgðafyrirkomulagið mætti
standa 8—9 ár, þá hlaut það líka að ætl-
ast til, að úr því skildi með engu móti við
það una, heldur útvega landinu þá það
stjórnarfyrirkomulag, er þjóðinni þætti sjer
haga til frambúðar, og hætta eigi fyr en
það væri fengið.
f>að er framkvæmd þes3arar fyrirætlun-
ar eða tilætlunar þingsins 1873, sem nú
stendur yfir. Að hættaviðþá framkvæmd
í miðju kafi, »ef ekki fellur trje við fyrsta
högg«, það er vafalaust gagnstætt tilætlun
þingsins 1873; það er gagnstætt allri hugs-
un með hinum margnefnda fyrirvara, eins
og nú hefir lýst verið.
Hitt er allt annað mál, að sumir kunna
að segja, að þing og þjóð sjeu ekki bund-
in við tilætlun þingsins 1873. f>að er satt.
En ef þjóðin tjáir sig samdóma þinginu
1873 í þeirri grein, og telur endurskoðun
þá, er það ráðgérði, allsendis nauðsynlega,
þá virðist svo sem þingið hafi enga á-
stæðu til að vanrækja hana.
Að atkvæði þjóðarinnar hafi farið ein-
dregið í þá átt með kosningunum 1886,
um það eru hjer um bil allir samdóma.
Og að það atkvæði hafi ekki þýtt annað en
að ekki skyldi fella á aukaþinginu þá um
sumarið frumvarpið frá 1885, þann skiln-
ing mun naumast nokkur maður hafa lagt
í kosningarnar þá, þegar þær fóru fram ;
hann mun vera tilbúinn eptir á, eptir að
þurfti að fara að verja gjörðir minni hlut-
ans á þinginu í fyrra. f>að er enginn efi
á því, að flestir, ef ekki allir kjósendur á
landinu hafa skilið spurningu þá, er fyrir
þá var lögð þessu máli viðvíkjandi með því
að Iáta þá kjósa fulltrúa til 6 ára vorið
1886, svo sem hún hljóðaði þannig: »Yilj-
ið þið hafa þetta stjórnarfyrirkomulag, sem
þingið fór fram á 1885?«. Við þessari spurn-