Ísafold - 07.11.1888, Blaðsíða 5

209
sagt hagfeldust fyrir dala- og fjallalöndin;
en undirlendin fá eigi nægilega ræktun
fyr en nautpeningnum fjölgar; sauðfjár-
ræktin gerir menn miklu háðari öðrum
löndum og verzluninni en kúabúin; og
hvað er svo keypt fyrir ullina og kjötið ?
|>að hrekkur ekki til að borga munaðar-
vöru og ónýtar ljereptspjötlur; ef naut-
peningsræktin yrði meiri og væri stunduð
með atorku, þá mundi hún líka gefa af
sjer verzlunarvöru. J>ví ætli íslendingar
gætu ekki selt smjör og osta til Englands,
eins og aðrir? f>að sjest vel hjer í Beykja-
vík, að grasræktin getur borgað sig; hjer
hafa á stuttum tíma stór tún verið grædd
upp úr urðum, klöppum og melum; þessi
tún borga sig ágætlega, og þó leggjast á
þau stórmikil gjöld og meiri vinnukostn-
aður en í sveitinni.
það er þó fleira en tún og engjar, beit-
arlönd og úthagar, sem menn hafa sjer til
uppeldis á Islandi. Síra Jón Bjarnason
gleymir alveg sjónum og fiskunum, og þó
er Island eitt hið fiskauðgasta land í
heimi; það þyrfti þó líka að nefna fiski-
veiðarnar, þegar talað ér um hvað landið
sje óbyggilegt. þó að allur jarðvegur fyki
burt, þá kæmi þó þorskurinn eins fyrir
það. Frakkar senda hingað árlega 2—300
skip með 4—5000 mönnum, og fiska árlega
fyrir 5—6 miljónir króna; erþó ótalið allt
það, sem Englendingar, Belgar, Ameríku-
menn, Norðmenn og Færeyingar fiska við
strendur landsins. þessir útlendu fiski-
menn verða að reka fiskiveiðar sínar með
miklu meiri fyrirhöfn og kostnaði en vjer
íslendingar, og þó fjölgar þeim árlega.
Færeyingum þykir meiri hagnaður að leita
til íslands heldur en að fiska heima hjá
sjer.
Mjer hefir þótt það skrítið, þegar eg
hefi farið kringum landið, að sjá menn
hópum saman á leið til Ameríku sökum
atvinnuleysis (!), og að sjá um leið Færey-
inga hundruðum saman leita á sama tíma
til sömu hjeraða, sem hinir voru að fara
frá, til þess að fá sjer atvinnu; og samt
eru Færeyingar vel ánægðir með árangur-
inn. Norðmenn veiddu í sumar við Vest-
firði 82 hvali (eflaust 200 þúsund króna
virði); á því sjest sem öðru, að Island er
ekki gæðasnautt, ef duglega er eptir sókt.
Svo hefir líka síldin stundum verið til
stórmikils hagnaðar, eins og þegar Norð-
menn haustið 1883 öfluðu á Eyjafirði á
fáum vikum síld fyrir nærri 2 miljónir
króna.
|>að er nú reyndar satt, að síldveiðin í
stórum stýl opt er sannkallað lukkuspil,
því kostnaðurinn er mikill og áhættan og
verðið mjög mismunandi; þó gæti síldveiði
í smáum stýl( eflaust opt verið til mikilla
búbóta fyrir íslendinga. |>ví geta íslend-
ingar ekki borðað síld, eins og Bússar,
Svíar og þjóðverjar? f>ó hún sje ef til vill
notuð sumstaðar hjer á landi til mann-
eldis, þá er hún þó ekki orðin nærri eins
algeng fæða eins og í öðrum löndum.
Sjórinn kringum ísland er ótæmandi
auðsuppspretta, svo að þótt Islendingar
færu alhr til Manitoba, þá mundu Frakkar
eða aðrar þjóðir eflaust setjast óðara f
breiðrið.
f>að er mest komið undir því í hverju
landi, hvað menn eru duglegir, hagsýnir
og sparsamir; frjóvsemi landanna hefir
miklu minna að þýða fyrir efnahag þjóð-
anna enþessir eiginlegleikar,—landskostirnir
minna að þýða en mannkostirnir.
f>að mun víst engum detta í hug að
segja, að Suður-Italía sje ófrjótt land eða
óbyggilegt ; það er þvert á móti eitt hið
fegursta og blómlegasta land í heimi; þó
eru þar stórar landspildur ónotaðar og í
órækt, og gæti þó hver blettur framleitt
gnægð korns og aldina; en samt hefi eg
hvergi, þar sem eg hefi farið, sjeð eins
mikla fátækt og eymdarskap meðal alþýðu
eins og þar; þaðan fara líka margir skips-
farmar af fólki til Ameríku á hverju ári1.
Eitt af hinu fyrsta, sem maður rekur
augun í, þegar maður kemur frá öðrum
löndum til íslands, er það, hve hjer sjást
lítil mannvirki. I öðrum löndum hefir
hver kynslóðin fram af annari ræktað
landið, reist stórhýsi, borgir o. s. frv. En
hvað hafa okkar frægu forfeður gert, þessar
þolgóðu og þrautseigu hetjur, sem síra
Jón Bjarnason lofar svo mjög? f>eir hafa
— svo eg haldi mjer við orð og anda Jóns
Bjarnasonar — skilið okkur, aumingja
ættlerana, eptir á nagaðri þúfunni; þar
verðum við að sitja, sorgbitnir og kvein-
andi, og horfa yfir svívirðing foreyðslunnar,
! eins og síra Jón á melhnausnum hjá
Kálfafelli eða Scipio á rústum Kartagó-
borgar.
Síra Jón segir, að Islendingar sjeu mjög
gefnir fyrir nýungar. f>ví er nú ver og
miður, að þetta er líka missögn hjá hinum
heiðr. höf. f>eir eru einmitt langt of lítið
gefnir fyrir nýungar. Annars mundi ýmis-
legt í búnaði og iðnaði landsins vera farið
að lagast meira en er.
Og þó má sjá framför í ýmsu, þrátt
fyrir harðindi og Ameríkuferðir.
Húsagjörð er víðast miklu betri en fyrir
10—20 árum. Fjárrækt er betri og arð-
samari en fyrr. Töluverðar jarðabætur
hafa verið gerðar. Yegabætur líka, brýr
og vörður á fjallvegum. Hreinlæti hefir
stórum aukizt o. s. frv. f>ó að þetta sje
í smáum stýl enn þá, sem von er, þá ber
1) Heill skipsfarmur af ítölskum vesturförum
var í sumar (1888) gerður apturreka frá New-
York, af því þeir voru allslausir (National-
tidende).
það þó vott um vaknandi áhuga og sóma-
tilfinningu þjóðarinnar.
En það er svo óteljandi margt, sem enn
þarf að gera. f>jóðarbúskapurinn þarf að
lagast, einkum hvað snertir verzlunina. f
flestum þjóðfjelögum er kaupmannastjettin
helzti máttarstólpinn I öllum stórum og
gagnlegum fyrirtækjum; en hjer gengur
allur arður verzlunarinnar annaðhvort
beinlínis til Kaupmannahafnar, éða óbein-
linis til Gyðinga í Hamborg.
Sparsemi og sparneytni þyrfti að aukast
og hagsýni með efni sín. Menn þyrftu
að hugsa miklu betur um að sníða sjer
stakk eptir vexti og hafa reglu á reikn-
ingum sínum.
Margt er líka látið ónotað, sem þarft
er og gagnlegt. Jeg nefni að eins eitt
dæmi: þangið og fiskislorið við sjóinn ; af
því mætti framleiða margan arðberandi
blettinn.
Tíminn er heldur ekki allstaðar notaður
sem skyldi, t. d. við sjóinn þegar gæftir
eru litlar; heimavinna gæti stórum aukizt,
svo menn þyrftu ekki að kaupa utan á
sig eintómt rusl frá útlöndum o. s. frv.
Mjer dettur ekki í hug að efast um, að
sumum íslendingum líði vel í Ameriku; en
sumum lfður náttúrlega illa; svo hlýtur
það að vera þar eins og allstaðar annars-
staðar í heiminum. En hitt er eg líka
sannfærður um, að mönnum getur líka
liðið vel á Islandi, og það engu síður en í
Canada, og öllum þorranum betur, ef hjer
væri notað það sem náttúran býður. f>að
er þó líka skemmtilegri tilhugsun fyrir
íslendinga, að vaxa og dafna í sínu föður-
landi, heldur en innan um útlendar þjóðir
og nýja siði, missa svo þjóðernið fyr eða
síðar og hverfa eins og dropi í sjónum.
f>að er heldur ekki til neins fyrir ein-
staklinginn að eltast við að ná í ánægju
og hugarró í einu landi fremur en öðru;
slíkt er meira komið undir sálareðli hvera
eins en ytri kringumstæðum.
íslendingar hafa til þessa hirt lítt um
kynna sjer náttúruna í sínu eigin landi,
og þó ætti þekking á Iandinu og afurðum
þess að vera hið fyrsta, sem öll framför
er byggð á. Margir útlendir vísindamenn,
sem hjer hafa komið t. d. C. Vogt, Milne
o. fl. kvarta undan því, hvað íslendingar
gefi náttúrunni lítinn gaum.
Hin verklega þekking og hagsýni hlýtur
þó stórum að aukast með rjettri alþýðu-
menntun, og er vonandi að þing og þjóð
geri henni allt til framfara, sem unnt er.
En ef hagsýni og sparsemi eykst í
landinu, og ef stjórn og löggjöf er hagað
eptir þörfum landsmanna, þá þurfum vjer
íslendingar ekki að bera neinn kvíðboga
fyrir framtíðinni. f>ví enn þá er táp og
dugur í íslendingum, hvað sem hver segir.