Ísafold - 12.01.1889, Blaðsíða 3

15
nokkurt verkatjón sje við það, að láta úti
heyið og taka á móti því aptur.
|>að er og fjarri öllum sanni, að lánveit-
endur heysins fái skammir og illmæli fyrir
lánið, heldur á hið gagnstæða sjer stað, þar
sem jeg til þekki. Dæmi eru hins að vísu,
að þeir, sem heylán taka, þakka miðlungi vel
hjálp lánveitenda og láta illa úti lánið aptur;
en flestir borga skilvíslega hið ákveðna hey-
lán, sem er líka eðlilegt, að þeir greiði lán
þetta með fúsum vilja, þar sem það þrávallt
viðheldur bjargræðisstofni þeirra ; það mun
líka hver góður drengur álíta það siðferðis-
lega skyldu, að borga lán sitt skilvíslega.
J>að er því ekki rjettlátt, að kveða upp yfir
þjóðinni í heild sinni jafn-harðan dóm, eptir
binum fáu mönnum, sem ver breyta.
í síðasta kafla þráttnefndrar greinar
hryggir það höf., að frumvarp það, sem neðri
deild alþingis samþykkti næstliðið sumar, um
heyásetning, skyldi vera af dögum ráðið í
efri deild.
|>etta getur oss nri eigi fundizt sorgar-
efni; þyí Það er °§ V6rður þjóðinni aldrei að
verulegu liði, þótt hvert hjerað landsins setji
sjer samþykktir um heyásetning; því seint
munu fást þeir ásetningsmenn, er geti matið
rjett mismunandi hey og landkjarna hverrar
jarðar, og kosti og ókosti hvers einstaks fjár-
manns. Dæmiu eru deginum ljósari.
Samþykktir þessar hljóta að bindast við
vissan mælikvarða um heyásetning í hverri
sveit, og liggur þá í augum uppi, að þær
ganga of nærri frelsi einstakra manna.
Fyrst og fremst er það, að hey og land
er svo mismunandi, að í sömu sveitinni eru
eins góðir 3 baggar á þeirri jörðinni, sem er
kjarnbetri, eins og 4 á hinni kostaminni.
]í;nn fremur er aðgætandi, að hirðing á bú-
peningi bænda er einnig mjög misjöfn, því
það mun óhætt mega fullyrða, að fjármenn
flestir eru svo misjafnir, að á sömu jörðinni,
með sama útliti á fjenaði, getur munað á fóðr-
inu, sem eyðist yfir veturinn, þetta frá 1
til í■
|>að hefir þegar verið á það vikið, að hey-
ásetningar, þegar hann er bundinn við viss-
an mælikvarða, geti gengið of nærri frelsi
einstakra manna; og skal hjer sýnt fram á
það með dæmi.
Fátækur bóndi, sem hefir lítinn vinnu-
krapt> getur eðlilega aldrei aflað nema
lítilla heyja, en leggur mikla stund á að bæta
fjenað sinn að kynferði og hirða hann sem
bezt- Hann kemst því venjulega af með
þriðjuDg' minna fóður handa fjeuaði sínum,
en margir af nágrönnum hans.
þfú koma til sögunnar samþykktirnar.
Verður hann að líkindum samkvæmt þeim að
fækka á fóðrum nálægt þriðja part. Verður
þá bustofn hans svo lítill, að hann getur
ejgi fram dregið lif sitt og sinna af houum,
án þess að ^ sfyrk af sveitinni. Hann er
því »eð Þessu móti gjörður að sveitarhand-
bendi> Þvi ilann er að nokkru leyti sviptur
atvinDU þeirri, sem hafði hjálpað honum til
þess að geta verið sjálfbjarga.
Vseri nu ekki þetta að ganga of nærri
frjálsræði manna ?
Mjer mun að vísu verða svarað því, að
hinn umræ(i(ii bondi þurfi eigi nema í eitt
skipti að fækka fjenaði smum vegna »sam-
þykktanna». Getur vel verið; en allt um
það er það engin ástæða fyrir því, að þær geti
ekki steypt honum í volæði.
Enginn skilji orð mín svo, að jeg vilji eigi
kanuast við, að heyásetningurinn þurfi neinna
umbóta við. |>ví fer fjarri. En hitt finnst
mjer auðsætt, að annan veg verður að finna
til þess, að búpeningi bænda sje vel borgið,
hvaða harðindi sem yfir dynja, en þann sem
áður hefur verið talað um.
Jeg treysti mjer nú að vísu eigi öðrum
fremur til að koma með neitt óbrigðult þjóð-
ráð til bóta þessu meini, en skal þó leyfa
mjer að benda á eitt, sem jeg er sannfærður
um, að mundi geta orðið að talsverðu liði.
það er, að skipaðar sjeu af landsstjórninni
skoðanir á öllum búpeningi bænda, og menn
skipaðir til þess af sýslunefnd. Skoðunarferðir
mættu ekki vera færrí en 3 á vetri, og ættu
þeir, sem þessi starfi yrði falinn á hendur, að
eiðfestast, svo skýrslur þeirra yrði hlutdrægn-
islausar. Sýslunefnd skyldi semja skýrslusnið
handa tjeðum skoðunarmönnum, er væri mjög
nákvæmt, um ástand á öllum búpeningi livers
einstaks bónda. Skoðunarskýrslurnar ætti
svo að senda sýslumanni, er sæi um bii'ting
á þeim fyrir almenningi. p>að er auðvitað,
að skoðunarmenn þyrft.u að hafa nokkra
þóknun fyrir starfa sinn, sem yrðí talsverð-
um erfiðleikum bundið. ' Kostnað þann ætti
sjálfsagt að greiða af almannafje, á einhvern
þann hátt, er hagfeldastur þætti. En þá
ættu líka skoðunarmennirnir að hafa stranga
ábyrgð, sæta t. d. sektnm, ef það sannaðist,
að þeir hefðu vanrækt skyldu sína, af hirðu-
leysi, tómlæti eða kjarkleysi.
Jeg fjölyrðí þetta þá ekki frekara að sinni,
en ítreka þá ósk mína, að þe'ir, sem bezt eru
um það færii', haldi áfram að ræða og rita mn
þetta mikla velferðamál laudbúnaðarins hjei-
á landi.
Bitað vorið 1888. Etfikðinguk.
J"lL GAGNS OG GAMANS.
Ný skipting á árinu-
Nú á dögum, er allt gamallt þykir ónýtt,
en allt nýtt aðdáanlegt, er ekki að búast við
öðfu en sífelldum breytingum og byltingum.
1 gamla daga þótti sjálfsagt að konungurinn
drottnaði yfir þegnum sínum. Nú drottna
þegnarnir yfir konungunum. I gamla daga
brenndu menn lýsi í kolum, nú brenna menn
steinolíu á lömpnm. Aður þótti fínt að taka
í nefið ; nú er enginn maður með mönnum,
nema hann hafi vindilstúf í munni.
Á þessum byltinganna tímum þarf því ekki
að furða sig á, þó að margir sjeu farnir að
líta óhýru auga til þessarar tímaskiptingar,
sem kallast ár, og er svo ævagömul, enda er
ekki trútt um, að borið hafi á ýmsum göll-
um á henni, nú upp á síðkastið.
|>að var í stjórnarbyltingunni miklu, fyrir
100 árum, er Frakkar fóru fyrst að finna til
þess, að árið væri orðið eitthvað fornfálegt.
|>eim fannst einkum síðari hluta ársins mjög
ábótavant; septembermánuður t. d. er níundi
mánuðurinn í árinn, en orðið september þýðir
sjöundi; október er tíundi mánuðurinn, en
þýðir áttundi, og þá eru hinir tveir, sem ept-
ir eru, ekki betri. Við þetta var ekki un-
andi lengur; með nýjum siðum urðu að koma
ný mánaðanöfn, sem vit væri í.
Erakkar hreyttu því mánaðanöfnunum, en
notuðu auk þess tækifærið til þess, að breyta
því öðru, sem þeim fannst sízt geta sam-
rýmzt við nýrri og betri tíma. En þeim varð
til allrar ógæfu sú skyssan á, að lengja vik-
una, og setja 10 daga viku í stað gömlu 7
daga vikunnar. Sjö daga vikan er nú reynd-
ar orðin nokkuð gömul, og kannske fullt eins
gömul og árið. En vinnufólkið kunni vel við
gömlu vikuna; það mundi eptir orðunum:
»Sex daga skaltu verk þitt vinna«, því að það
var betur heima í biflíunni en vitringarnir í
París. Svo fórst sú breyting fyrir, og var nú
kyrrt um hríð.
En Erakkar hafa aldrei getað unað við
gamla árið síðan. Loksins nú fyrir 4 árum
tók einn ónefndur velgjörðamaður mannkyns-
ins að sjer, að koma gamla árinu fyrir katt-
artief. Hann lofaði 5000 frönkum — það er
hátt á fjórða þúsund króna — fyrir beztu upp-
ástungu til breytingar á árinu. Allir máttu
keppa um verðlaunin, hverrar þjóðar sem
væru.
Fimmtíu vitringar, úr öllum álfum heims,
komu með uppástungur, hver annari ólíkar,
en allar þó, að von höfundarins, til stórvægi-
legra bóta og ævarandi heilla fyrir mannkyn-
ið. Einn þeirra, frakkneskur maður, Armelin
að nafni, hlaut verðlaunin.
Til gamans fyrir þá af lesendum Isafoldar,
sem unna nýjungum, skulum vjer stuttlega
drepa á helztu atriðin úr þessari uppá-
stungu.
|>að er þá fyrst, að Armelín hugsar ekki til
að breyta því, að árið stendur ekki á heilum
degi. Til þess þyrfti líklega að stjaka ofur-
lítið við jörðinni sjálfri, en orkan verður þar
að ráða, og margt má annað vinna.
Mánuðurnir eru mis-langir, eius og allir
vita. f>að væi'i nú sök sjer, ef þeir væri þá
í einhverri röð, sem hægt væri að muna; en
það er öðru nær. Stundum eru tveir langir
mánuðir saman, stundum langur og stuttur
saman, og yfir höfuð er óreglan svo mikil, að
það er ekki fyrir aðra en þá, sem kunna að
telja á hnúum sjer, að ráða fram úr því,
hver mánuðurinn hefir 31 dag og hver 30
daga; en þeir eru nú orðnir fáir, sem þá list
kunna. Auk þess er ekkert samband milli
vikunnar og mánaðarins. Mánuðirnir parta
vikurnar sundur á ýmsan hátt. Ef einn mán-
uður byrjar á mánudag, þá byrjar næsti mán-
uður á fimmtudag eða miðvikudag, eða þriðju-
dag, eða þá mánudag. jpetta ruglar oss, þeg-
ar vjer erum að reikna vikudaga nokkuð
fram eða aptur í tímanum; og ef vjer ætlurn
að reikna út vikudaga fyrir mörgum árum
síðan, þá verðum vjer að kunna fingrarím,
en sú list er nú löngu úrelt orðin, síðan prent-
uðu almanökin fóru að verða svo ódýr. |>að
væri að vísu betra, að hinn ókunni tölvitr-
ingur, sem sjer um útgáfu almanaksins ís-
lenzka nú hin síðustu árin, vissi eitthvað of-
urlítið í því; en — verkin sýna merkin, að
hann gjörir það ekki.
Armelín hefir nú hugsazt það snjallræði
að skipta úrinu í fjóra ársfjórðunga. I hverj-
um ársfjórðung eiga að vera 91 dagur. þe.ð
verða alls 364 dagar. En þá er eptir einn
dagur og brot úr degi að auki. |>á stendur
líka heima, að 13 vikur eru í hverjum árs-
fjórðungi. Hverjum ársfjórðungi er skipt í 3
mánuði- jpessir mánuðir verða reyndar ekki
allir jafnlangir, en það má hafa á þeim röð,
sem hægt er að muna. Eyrsti mánuðurinn í
hverjum ársfjórðungi á að hafa 31 dag, hinir
tveir 30 hvor. þ>á er þar með fengið, að
þriðji hver mánuður byrjar á sama vikudag
allt árið, og ekki einungis allt árið, heldur
alla öldina, og til eilífðar; og þá þurfa menn
hvorki hnúa nje fingrarím til þess, að reikna
vikudaga lengur. því að ef janúar byrjar á
mánudag, þá byrjar febrúar á fimmtudag,
eptir nýja reikningnum, en marz á laugardag,