Ísafold - 06.02.1889, Page 2

42
ingaraðferð hefir við sig, er því sá, að varg-
urinn mundi komast upp hjá öðrum bóndan-
um á meðan hinn væri að eyða honum, og
yrði eyðingin því langvinn. Annar ókostur-
inn við slíka aðferð er sá, að kostnaðurinn
við eyðinguna yrði varpmönnum óbærilega
þungur. Varginum verður nefnil. að mestu
leyti að eyða með skotum, og yrðu því varp-
bændur að kaupa skyttur tíl að drepa hjá
sjer, en það hefir reynzt svo kostnaðarsamt,
að ekki geta það nema stórefnaðir menn, og
þar við bætist, að árangurinn væri tvísýnn,
með því að skytturnar ynnu fyrir annara
gagni, en ekki sínu eigin.
En mesti ókosturinn er þó sá, að þessi
aðferð gæti aldrei leitt til neinnar verulegrar
eyðingar, af þeirri ofur-einföldu ástæðu, að
mestur hluti flugvargsins heldur til á .landi
uppi, engu síður í löndum þeirra, sem ekkert
varp eiga; og hver mundi verða til að eyða
þeim vargi?
Eyðingin getur því að eins heppnast vel,
að vargur í einu og sama varphjeraði sje
drepinn á öllum stöðum á einum og sama
tfma, án nokkurs tillits til sjerstakra jarða
eða landamerkja; það verður að elta hann
úr einum stað í annan og drepa hann, hvar
sem honum verður náð, hvort sem það er í
landi varpmannsins eða þess, sem ekkert
varp á. En engin von er til, að einstakir
menn gefi síg við slíku, nema til einhvers sje
að vinna.
það má því fullyrða, að engin eyðingar-
aðferð muni verða affarasæl önnur en su, að
leggja ákveðna fjárupphæð til höfuðs hverri
vargtegund; og þetta fje verða auðvitað varp-
mennirnir að leggja fram.
En með því að allt er undir því komið,
að eyðingin taki ekki með sjer langan tíma,
þá verður meiri hluti þess fjár, sem til eyð-
ingarinnar þarf, að vera á reiðum höndum,
þegar er eyðingin byrjar.
En að varpmenn geti lagt fram svo mik-
ið fje í einu, er enginn vegur til.
Hjer verður því að fara íán-veginn.
Með því að taka lán til eyðingarinnar er
tvennt unnið. Bæði er þá fjeð ávallt til taks,
þegar á þarf að halda, og hins vegar geta
varpmenn friðað svo atvinnu síuu, að þeim
verði kostnaðurinn mjög ótilfinnanlegur, ef
lánið fæst með vægum borgunarskilmálum.
Með þessari aðferð er eyðing vargsins
eigi að eins möguleg, heldur jafnvel mjög
auðveld og brotalaus; en henni verður auð-
vitað ekki komið við nema í hinum stærri
varphjeruðum, því að þar sem mjög fáir
varpmenn eru, yrði þeim dýrt að eyða þannig
vargi allt í kringum sig.
Skilyrðin fyrir því, að æðarvarp verði
friðað fyrir flugvörgum í hinum stærri varp-
hjeruðum landsins, eru því fyrst og fremst,
að varpmenn komi sjer saman um að taka
lán til eyðingar vargsins; í öðru lagi að slíkt
lán fáist, og í þriðja lagi að því sje rjettilega
varið til eyðingarinnar, þ. e. að menn ekki
með ímynduðum sparnaði baki sjer marg-
faldan kostnað. Max.
RITDÓMAR UM DISPÚTAZÍU DR. JÓNS
f>ORKELSSONAR yngra : Um kveðskap á
íslandi á 16. og 17. öld.
Alexander Baumgartner, sem fyrir nokkrum
árum hefir þýtt Lilju á þýzku, og tekizt
mætavel, hefir nýlega ritað dóm um hók
þessa í hinu alkunna tímariti: Stimmen aus
Marienlach. Baumgartner er mjög lærður
maður og talinn einn af helztu rithöfundum
á þýzkalandi. Hann kom til Islands fyrir
nokkrum árum (1883) og ferðaðist hjer nokk-
uð, og er gagnkunnugur orðinn íslenzkum
hókmenntum, eins og sjest á því, sem komið
er út af ferðabók hans. Baumgartner lýkur
mjög miklu lofsorði á bókina, eins og við er
að búast. Hann segir, að það sje eins og
gleymdar aldir renni upp fyrir manni, þegar
maður lesi hana. Allt hafi höfundurinn graf-
ið upp, prentað og óprentað, sem snertir efni
þetta, með slfkri elju og atorku, að þess sjeu
fá dæmi, enda sje hjer sú áreiðanlegasta og
fyllsta lýsíng á bókmenntum Islendinga á lð.
og 16. öld, sem föng sjeu á. Inngangurinn
sje ágætt yfirlit yfir þær á tímabili þessu, og
fróðleikur sá, sem fólginn sje í bókinni í heild
sinni, sje ómetanlegur. Baumgartner lætur
í Ijósi mjög miklu ánægju yfir því, hve höf-
undurinn tali hlutdrægnislaust um íslenzkar
bókmenntir í páfadómi (Baumgartner er páfa-
trúar), og tekur það sjerstaklega fram, hve
honum hafi tekizt vel að sanna, að Jón bisk-
up Arason hafi kunnað latínu. Hann segir
að vísu, að sumt af miðaldakveðskap Islend-
inga sje lítils virði, en margt sje þó ágætt og
gullfallegt og standi hjer um bil jafnhliða því,
sem bezt var orkt áður. — Við öðruvísi dóm
var heldur ekki að búast af jafnmiklum
smekkmanni og Baumgartner er talinn.
Öðruvísi hljóð er í ritdómi þeim, sem landi
vor, Bogi Th. Melsteð, hefir ritað um bók
þessa í Historisk Tidskrift. Höfundurinn
neitar að vísu ekki, að talsvert sje á henni
að græða fyrir þá, sem fást við íslenzkar bók-
menntir á 15. og 16. öld, en finnur þó á-
stæðu til að gjöra lítið úr henni, með al-
mennum orðatiltækjum. Hann bregður dr.
Jóni þorkelssyni um það, að hann taki mjög
lítið tillit til þess, sem ritað hafi verið um
efni þetta; hann kunni ekki að nota heim-
ildarrit; hann hafi í einu orði litla hugmynd
um vísindalega rannsókn í veraldarsögu og
bókmenntasögu. Höfundurinn segir, að hin
elztu heimildarrit eptir ólærða menn sjeu að
öllum jafnaði óáreiðanlegri en sams konar
rit frá seinni tímum, en brigzlar pó dr. Jóni
um það, að hann leyfi sjer stundum að styðj-
ast við heimildarrit frá þessari öld, og það
jafnvel þegar doktorinn sýnir fram á, að þau
sjeu ekki áreiðanleg (sbr. dispútazíu bls. 212
o. s. frv.).
Dómur Boga Melsteðs um bókmenntir Is-
lendinga á tímabili því, sem um er að ræða,
er allt öðruvísi en dómur Baumgartners.
Bogi Melsteð segir, að allt frá Eysteini As-
grímssyni (f 1361) til Hallgríms Pjeturssonar
(t 1647), rúm 300 ár, hafi varla verið til önn-
ur skáld á Islandi en leirskáld. Hann segir,
að í helgikvæðunum finnist varla ein einasta
frumleg hugsun, varla eitt einasta mergjað
orð, sem beri vott um skáldlegt sjálfstæði.
þau sjeu eiginlega ákaflega vesöl eptirlíking
af eldri kvæðum í sömu stefnu, og andleg
aplafyl, í einu orði. Rímur og annar kveð-
skapur fá þaðan af verri útreið, og þykir höf-
undinum það hryllilega smekklaust.
það er hraparlegt, að Islendingar sjálfir
skuli vera að reyna til þess að gjöra bók-
menntir sínar, svo fátæklegar sem þær erú,
enn rýrari í augum útlendinga en þær eiga
skilið, einkum í þeim greinum, þar sem þær
standa fullkomlega jafnfætis samskonar bók-
menntum erlendum. Hitt er ekki síður ept-
irtektavert, að útlendingar skuli þurfa að
verða til þess, að kenna Islendingum að meta
sín eigin rit og taka málstað þeirra. — B—r.
Tilfinnanlegt prestleysi. það er
hvorttveggja , að vjer Gufudalssveitung-
ar höfum ekki fengið orð fyrir að vera
framgjarnir, enda mun það mála sannast,
þar enginn hefir orðið til þess opinberlega
með einu orði að lýsa óánægju safnaðarins
út af prestleysinu hjá okkur, og þar af leið-
andi ýmsu tjóni bæði í andlegum og líkam-
legum efnum. Vjer höfum nú í 7 ár orðið
að sætta oss við part úr presti, sem býr í
öðrum hreppi og er í tveggja þingmannaleiða
fjarlægð (landveg) frá kirkjustaðnum. Hann
messar hjá oss þriðja hvern sunnudag, þegar
veður og aðrar kringumstæður leyfa ; annars
6., ef þá gefur, aunars 9., o. s. frv.; og þetta
hefir samt kostað allar tekjurnar af brauðinu.
það má nærri geta, hverjar framfarir eru
hjá okkur, eða hvernig uppfræðingunni muni
vera varið.
f>ó flestír hugsi máske eins og Gyðingar
«meira um sína líkamlegu en andlegu neyð»,
og láti sjer lynda messufjölda þann, þá mun
þó mörgum finnast mikill skortur á góðri
uppfræðingu hvað ungdóminn snertir. Vjer
höfum beðið skriflega um prest, og árlega út-
skrifast milli 10 og 20 prestaefni og brauðið
einnig bætt upp, en enginn sækir þó um
Gufudal; og hvers vegna ?
þótt efnahagur sóknarmanna sje heldur
bágborinn, þá munu þó aðrar ástæður vera
fyrir því, að enginn prestur sækir um brauðið,
en sem eru þó beinlínis prestunum að kenna,
sem hafa búið í Gufudal og ábyrgzt hann í
hin síðastliðnu 50 ár.
f>að er hin dæmafáa niðurníðsla á bújörð-
inni, bæði hvað húsin snertir, tún og engjar.
því það lítur nú helzt út fyrir, að prestsetrið
leggist í eyðí innan fárra ára, nema bót komi
einhversstaðar frá. jpar getur nú ekki nokkur
kofi staðið lengur, og hver spýta ónýt. Tún-
blettur sá, sem er í kring um bæinn, fóðrar
tæplega 1 kú, en aðaltún jarðarinnar, sem
hafði fóðrað 4—5 kýr í meðalári, — af því
fást nú 8 til 12 kaplar af móaskafnings-heyi.
Sá búhnykkur datt í einn prestinn, sem
bjó í Gufudal fyrir 50 árum, að færa bæinn
út úr túninu, og mun hann hafa fengið stipts-
yfirvalda leyfi til þess, þótt margir sóknar-
manna væru því mótfallnir.
Byggði hann bæinn upp undir hálsi, og
liggur túnblettur sá, sem þar er orðinn rækt-
aður, einlægt undir skemmdum af skriðum
ofan xir fjallinu. En síðan hafa einatt þótt
erfiðleikar á að halda við heimatúninu, reiða
á það áburð og verja það fyrir skepnuágangi,
svo langt frá bænum, og ekki verið borið á
það árum saman, svo það er nú fyrir nokkr-
um árum orðið algjört túnleysi. Er það víst
orsök til annarar niðurníðslu jarðarinnar, en
öll þessi niðurníðsla, sem að mestu eða öllu
leyti er því að kenna, að bærinn var færður,
er aðalástæðan fyrir því, að enginn prestur
vill sækja um brauðið.
Fundur var haldinn að Gufudal næstliðið
haust af hjeraðsprófasti. Mættu flestir bænd-
ur sóknarinnar og presturinn, sem hjer
þjónar. Voru rædd ýms safnaðarmál, en þó
einkum, hvað gjöra skyldi við prestsetrið.
Var jörðin boðin til ábúðar hinum efnabetri
bændum eptirgjaldslaus, og kvaðst hinn þjón-
andi prestur skyldi gefa eptir tíundir og
dagsverk af sókninni til uppbyggingarinnar,
en engin gat þegið; álitu bændur sig ekki
skylda að standa kostnað á staðnum, þar
hann hefði alla bíð verið í prestanna ábúð
og ábyrgð. þó kváðust nokkrir fúsir að rjetta
hjálparhönd, ef sjerstakur prestur kæmi og