Ísafold - 13.03.1889, Blaðsíða 1

ÍCemur út á miðvikudögum og
laugardögum. Verð árgangsins
(104 arka) 4 kr.; erlendis 5 kr.
Borgist fyrir miðjan júlímánuð.
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir I.okt. Af-
greiðslust. i Austwstrœti 8.
XVI 21.
Reykjavík, miðvikudaginn 13. marz.
1889.
Fáein orð um framfarir Islands.
Eptir
landlækni Schibebbck.
jpótt jeg sje ekki Islendingur að uppruna,
þá segi jeg það þó eins og er, að nijer er
mjög umhugað um framfarir lands þess, er for-
lögin hafa laðað mig að. það er þessi lif-
andi áhugi um hag landsins, sem knýr mig
til að koma fram með mínar skoðanir um
mein það, er að minni hyggju stendur land-
inu langmest fyrir þrifum, þótt allmargir
kunni að styggjast yið það. Með því að mjer
þannig gengur ekki nema gott til að reyna
að skýita þetta mál, skilyrðin fyrir framförum
landsins, leyfi jeg mjer að vænta umburðar-
lyndis af þeirra hálfu, er hafa aðra skoðun á
þessu mikilsverða máli.
Jeg get með engu móti fyllt þann flokk,
sem kennir afstöðu landsins, loptslagi o. s.
frv. um alla þá fátækt og eymd, sem hjer
er. það er mín innileg sannfæring, að iðin
þjóð og starfsöm g®ti haft mjög mikið
upp úr landinu. það er hvergi nærri eins
gæðasnautt og af er látið að öllum jafnaði.
Væri það rjettilega hagnýtt og almennilega
ræktað, gæti hjer lifað margfalt fleira fólk en
nú, og lifað margfalt, betra lífi.
Aðalorsök fátæktarinnar hjer á landi er sú,
að framleiðslan er svo lítil. Vjer verðum að
vinna og framleiða stórum mun meira en vjer
gjörum; því framleiðsla ýmis konar landsnytja
•er þó, þegar öllu er á botninn hvolft, upp-
spretta allra auðæfa; verzlunarmaðurinn gjör-
ir ekki nema flytur þær á milli, handiðna-
maðurinn gjörir ekki nema býr til úr þeim
hitt og þetta, og vísindamenn og listamenn
gjöra ekki nema lypta nautn jarðneskra gæða
á efra stig.
En aðalörsök hinna rýru framleiðslu hjer á
landi er leti og iðjuleysi, sem er svo algengt
meðal almennings hjer á landi, sjer í lagi
karlmannalýðsins. Hjer er raunar nálega alls
-ekkert unnið, svo vinna geti heitið, í saman-
burði við það sem annarsstaðar gjörist, nema
rjett með höppum og glöppum. Bændur gjöra
víðast hvar ekki nema slá sama blettkornið,
sem langafa-langafarþeirra slógu; mikið víðlendi
og frjósamt, er orðið gæti mikil auðsupp-
spretta, liggur í órækt og auðn. Bændur
hafa almennt litla sem enga viðleitni á að
auka og efla búnað sinn; þá vantar bæði fje,
áræði, þolgæði og framtakssemi. þeim vex
náttúran svo í augum, að þeir þora ekki að
kljást við hana; þeir hopa á hæl fyrir henni,
í stað þess að ganga öruggir á hólm við hana
og gjöra sjer hana undirgefna í sveita síns
andlitis. það lítið sem unnið er, lendir nær
eingöngu í því, að reyta frá henni þann litla
gróður, sem hún getur enn í tje látið eptir
margra alda tott, og í því, að káka við móld-
arhreysin, sjer í Iagi þakið á þeim; fyrir
vesalings kvennfólkinu fer ótrúlega mikill
tími til þess að halda við skóplöggum karl-
manna, eins og þau eru hentug eða hitt þó
heldur, og þar fram eptir götunum.
Sumir kunna nú að segja, að þetta sje allt
saman mest að kenna fjeleysi; en það erekki
satt, þótt vitaskuld sje, að atvinnufje væri
æskilegt. Ef hver maður tæki sig til allt í
einu, og færi að vinna, og vinna af kappi, þá
mundi það brátt sýna sig, að öll sú vinna
samanlögð mundi duga til þess að auka stór-
um velmegun hjer á landi, og það jafnvel
þótt vinnufje brysti til að byrja með.
En orsök þess, að 'leti og iðjuleysi er svo
algengt hjer á landi og illt að koma því af,
er hinn langtum of greiði aðgangur að fátækra-
styrk. Allir vita, hvað lítið verður afgangs
árstekjum sveitarsjóðanna til annara hluta,
þegar búið er að greiða af hendi hinn gífur-
lega fútækrastyrk.
I þessum fátækrastyrk lenda efni landsins;
hið viðbjóðslega átumein, letin og iðjuleysið,
sýgur merg þess og blóð ár eptir ár. þetta
átumein ætti að skera burt úr þjóðlíkaman-
um hið allra bráðasta. Allt þetta fje, er
landið missir á hverju ári til einskis, verður
að gjörast arðberandi; það verður að breyta
því í vinnu.
það er eins og það þyki orðið sjálfsagt hjer á
landi og óhjákvæmilegt, að hjálpa letingjanum
undir eins og hann segir: «Nú hef jeg ekkert
til að lifa á lengur; nú verðið þið að láta
mig fá eitthvað, því annars flosna jeg upp».
það er eins og menn verði hræddir við þessa
hótun; en það er óþarfi, að láta letingjana
drottna yfir sjer. Látum þá eiga sig. það
eru svo sem ekki þeir, sem landið á sjer af
viðreisnar von. Nei, þeir eru hinar verstu
blóðsugur, allir þessir landsómagar, sem sitja
heima á rúmstokknum og jeta það, sem aðr-
ir vinna sjer inn.
Að leti og iðjuleysi er svo algengt hjer á
landi er eingöngu því að kenna, hvað auð-
gengið er að fátækrastyrk, sem veittur er án
nokkurs endurgjalds í vinnu og sendur er
heim til letingjanna. Jafnvel Kínverjar, sem
eru annálaðir fyrir iðjusemi, mundu brátt
míssa þann kost, ef þeir ættu kost á fá-
tækrastyrk eins og hann gjörist hjer á landi.
það er líka naumast hægt að koma með öllu
snjallara ráð til að efla og útbreiða leti og
ómennsku, en hjer tíðkast, þetta að segja við
letingjana: «þegar þig þrýtur vistir, lætur
þú mig vita, og verður þjer þá sent eitthvað
heim til þín». Ogvið hina, sem eru að bera
sig að vera iðnir, er sagt: «Hafir þú eitt-
hvað afgangs, af því sem þú vinnur þjer inn,
þá skulum við koma og finna þig; þú hefir
ekki mikið upp úr því».
J>etta er að leggja verðlaun við letinni, og með
slíkum verðlaunum er fásinna að búast við
aukinni framleiðslu, eða ræktun á óyrktu
landi o. s. frv.
Með þessum hætti hverfur allur munur á
lífskjörum manna; enginn verður öðrum frémri,
allir verða jafnir, jafnaumir. Jöfnuðurinn er
kominn svo langt á leíð, að það er eins og
það sje ómögulegt að forða letingjanum við
að verða hungurmorða öðruvísi en að gjöra
hann jafnan þeim, sem styrkurinn er tekinn
frá. Já, hugmyndin um, aðallir eigi að vera
jafnir, hefir reyndar rutt sjer sæmilega til
rúms hjer á landi.
Og þó eru naumast til nokkur meiri ósann-
indi á jörðunni en þessi hjegómi, nje meira
eitur til fyrir mannlegt fjelag.
Látum alla vera jafna andspænis lögunum;
því er jeg með að öllu leyti. En að tala um
fullkominn jöfnuð meðal mannanna að öðru
leyti, það er fullkomin fásinna. 011 náttúran
ber vitni gegn þeirri ramskökku skoðun. Vjer
vitum, að því lengra sem dregur upp á við í
dýraríkinu, því meiri verður munurinn á ein-
staklingnunum, og langmestur verður hann
meðal fulkomnustu skepnanna, mannanna;
þar getur enginn hlutur afmáð hinn mikla
mismun, hvort hann heldur er áskapaður
(gáfur) eða löglega fengmn, með námi og ann-
ari fyrirhöfn og erfiðismunum, eptir mismun-
andi lyst og löngun til slíkra hluta.
Slíkur mismunur á lífi og lífskjörum manna
á að hafa fullt frelsi til að koma fram og
fara vaxandi eptir mætti; en hins vegar á
ekki að vernda slíkan mismun með einkarjett-
indum eða láta hann ganga að erfðum í ætt-
inni. j>ótt stjettir með einkarjettindum fyr
á tímum hafi haft slæma annmarka, og því
fari fjarri, að nokkur maður óski eptir öðru
eins ástandi og víða gerðist annarsstaðar
fyrrum, er t. d. aðalsmenn, er lifðu sjálfir í
svalii og iðjuleysi, ráku almúgann með högg-
um og slögum til að rækta fyrir sig jörðina,
þá getum vjer samt eigi varizt þeirri hugsun,
að það hefði ef til vill getað orðið íslandi
miklu fremur til blessunar en bölvunar, ef
þjóðin hefði einhvern tfma átt við þess konar
atlot að búa eða gengið í slíkan skóla. |>á
væri að öllum líkindum mikið og margt betra
hjer á landi. Mikið víðlendi, sem nú liggur í
auðn og órækt, hefði þá verið umgirt og rækt-
að. J>á hefði plógur verið altíðkað verkfæri
hjer á landi. J>á hefðu menn lært að vinna,
vitað hvað vinnudagur er, og lært að hlýða,
en það vantar algjörlega hjer á landi; hús-
bóndinn verður nú optast nær að bera það
undir vinnumanninn, hvort það standi nokk-
urn Veginn vel á fyrir honum með að taka
höndurnar úr vösunum og gjöra það eða það
viðvik.
J>að væri reyndar ekki margt að því, ef
ekki vantaði annað til að afla landinu skjótr-
ar viðreisnar, en að steypa. nokkrum aðals-
mönnum; það mundi að minnsta kosti vera
mun hægra en að kenna frjálsri en latri þjóð
að vinna.
En það er einmitt það, sem að er: það er
einmitt frelsið, sem oss vantar. Oss vantar
frjálsræði til þess að geta orðið nógu ólíkir,
eins ólíkir og oss er áskapað að geta orðið.
J>eir sem eru iðnir að náttúrufari og vinna
baki brotnu í sveita síns andlitis, þeir hljóta
að trjenast upp á því bráðlega, er þeir sjá, að því
meir sem þeir vinna, því meira eru þeir
reyttir og rúnir, til þess að letingjarnir geti
setið heima á rúmstokknum og dottað.
J>að er enginn vegur til að koma þessu
hraparlega ástandi af, annar én sá, að afnema
allan fátækrastyrk, nema fyrir börn og gam-
almenni eða þá sem veikir eru. Látum let-
ingjana flosna upp og eiga sig; þeir eru átu-
mein landsins; það er landhreinsun að þeim.
J>að ímyndar sjer margur, að slík nýbreytni