Ísafold - 27.03.1889, Blaðsíða 1

Kemur út á miðvikudögum og
laugardögum. Verð árgangsins
(i04arka) 4 kr.; erlendis 5 kr.
Borgist fyrir miðjan júlímánuð.
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) btindin við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir I.okt. Af-
greiðslust. í Austurstrœti 8.
XVI 25.
Feykjavík, miðvikudaginn 27. marz.
1889
Prestaekknasjóðurinn.
|>að er ein sú stofnnn, sem allir ljúka upp
■einum munni um, að sje mjög svo fögur og
nytsamleg og nauðsynleg, en — láta þar við
lenda velflestir, láta lenda við orðin tóm, og
það þeir, sem næstir henni standa, prestarnir
sjálfir.
það er sorglegt tímanna tákn, sem vikið er
á í grein herra biskupsins hjer í blaðinu 13.
f. m., að árið sem leið skyldi alls einn prest-
ur á öllu landinu leggja nokkuð í þá guðs-
kistu. Hvar eru hinir 137, eða hvað sem
þeir eru nú margir?
það er líka merkilegt, að þegar verið var
að undirbúa stofnun sjóðs þessa, nu fyrir
mannsaldri, þá var það ekki prestur eða prests-
kona eða nein andlegrar stéttar persóna, sem
varð til þess að leggja fyrsta skerfinn til hennar,
heldur umkomulaus stúlka af almúgafólki,
vinnukona, er hjet Ingveldur Guðmundsdóttir
og var ættuð úr Ölfusi. Hún hafði með mikl-
um sparnaði dregið saman af kaupi sínu svo
mikið fje, að nam á 5. hundrað króna, og
það gefur hún svo á dánardægri sínu semfyrsta
vísi til styrktarsjóðs handa fátækum presta-
■ekkjum. það var ekki henni að kenna, að
sjóðurinn varð að láta gjöf þessa af hendi
*ptur síðar meir, eptir dómi, vegna þess að
•ekki hafði verið löglega gengið frá arfleiðslu-
skránni. Hinn fagri og lofsverði tilgangur
hennar náðist samt sem áður, með því að
gjöfin hafði, löngu áður en dómurinn kom,
haft þann árangur, að aðrir vöktust upp til
þess að koma styrktarsjóðnum á stofn.
Biskupinn, sern þá var, Helgi G. Thorder-
sen, las upp gjafabrjef Ingveldar (dags. 26.
apríl 1856) á synodus 1857, og »hreyfði því,
að nauðsyn bæri til, að stofna sjóð fyrir fá-
tækar prestaekkjur hjer á landi ; en til þess
þótti nú vart vera hentugur timú.
þannig er frá skýrt í synodus-fundarskýrslu
í iiþjóðólíin það ár.
það er með öðrum orðum, að undirtektir
sjálfra prestanna á synodus hafa verið svo
sem lýst' er með þessum orðum : »Til þess
þótti nú vart hentugur tími!»
það var nefnilega fjárkláðinn, sem blessaðir
prestarnir báru áhyggju út af. þeim þótti
-ekki hentugur tími til að hugsa um ekkjurn-
ar sínar, meðan sá vogestur vofði yfir.
Samt sem áður' ritaði Helgi biskup sama
ár umburðarbrjef um málið^til allra presta og
prófasta, og mun að vísu hafa fengið góðar
undirtektir víðast 1 orði, en miður á borði,
nema á stöku stað, og það ekki síður hjá
leikmönnum en prestum, þótt fáeinir prestar
gæfu rausnargjafir þá fyrst í stað, eins og
nefnt er í áminnztri grein biskups P. Pjeturs-
sonar. En sá sem átti mestan og beztan
þátt í, að fyrirtækið hafði framgang, annar
æn Helgi biskup, var Jón heitinn Guðmunds-
son, er þá var ritstjóri »þjóðólfs». Bæði
gaf hann til þess töluvert sjálfur, af sínum
litlu efnum, og lagði fyrirtækinu trúlega liðs-
yrði fyr og síðar.
Annars hefir, síðan sjóðurinn komst á stofn,
■enginn einstakur maður lagt honum nándar-
nærri annan eins styrk og biskupinn, sem nú
er, herra Pjetur. Hann hefir, eptir því sem
reikningarnir með sjer bera, gefið sjóðnum
sjálfsagt 11—1200 kr. alls sína biskupstíð, að
meðtöldum arðinum af Smásögum þeim, er
hann hefir gefið út til ágóða fyrir sjóðinn
(rúmurn 600kr.). Að hans hvötum hefir það og
að öllum líkindum verið, er dætur hans stofn-
uðu ásamt nokkrum helztu embættismannadætr-
um öðrum í Rvík, til »bazar» þess og »tombólu»
hjer í Rvík 1869, er sjóðurinn hafði upp úr
nálægt 3000 kr., meðfram fyrir talsverðar gjafir
til »bazarsins» bæði frá Englandi og Dan-
mörku, fyrir þéirra milligöngu og fleiri góðra
manna.
þetta hefir sjóðinn munað mikið um, og
lengst af hefir hann jafnframt haft þó nokkr-
ar tekjur, meiri eða minni, af árlegum tillög-
um frá prestastjettinni. En hann gæti samt
v.erið orðinn helmingi meiri en hann er nú
(17,000), og hafa þó þegar gert enn meira
gagn en hann hefir gert, ef prestastjettin
hefði ekki almennt legið á liði sínu með að
styrkja hann. Enda virðist svo sem herra
biskupinum hafi verið sýnna um að leggja
sjóðnum frá sjálfum sjer en að laða aðra til
þess,— laða presta sína til að gegna almennt
og að staðaldri þeirri hjer um bil sjálfsögðu
og ekki þungbæru skyldu, að leggja árlega
eitthvað lítils háttar af mörkum við sjóðinn.
Vjer íslendingar erum svo afdæmislega
framhaldsdaufir við nytsöm fyrirtæki. það
vantar ekki, að oss detti margt þarflegt í
hug, og sjaldnast vantar heldur hitt, að menn
sjeu fúsir að byrja. það stendur sjaldnast á
því, að menn sjeu fúsir að vera með þegar
stungið er upp á að hyrja á einhverjum nýj-
um fjelagsskap »til framfara« í hinu og þessu,
og jafnvel sjóð-stofnun í þá sömu átt. það
er talað einstaklega fagurlega um fyrirtækið,
og það fylgir meira að segja hugur máli fyrsta
árið eða fyrstu árin. En þá er búið opt og
tíðum. það er éins og oss svipi heldur mik-
ið til barnanna, sem segja óðara en þau eru
byrjuð á einhverjum leik: »Æ, nú skulum
við leika eitthvað annað«. Allt af nýtt og
nýtt, en aldrei framhald í því, sem einu
sinni er byrjað. það er framhaldið, þrekið,
þolinmæðin, tryggðin og ástfóstrið við það
sem einu sinni er vel byrjað —, það er það
sem skilur þroskuð þjóðfjelög og þau sem
eru í bernsku, eíns og vjer erum.
það væri orðið dávænt grafskriptasafn, ef
ort hefði verið eptir öll þau framfarafjelög
og almenn framfarafyrirtæki, er fæðzt hafa
hjer á landi að eins á síðari hluta þessarar
aldar, en lognazt brátt út af aptur, og sum
aldrei komizt úr reifunum.
Um nauðsyn og nytsemi Prestaekknasjóðs-
ins heyrist nú ekki annað en að allir sjeu
enn á einu máli. það sem á brestur til þess
að hann aukist og þróist skaplega, eru reglu-
bundin samtök með föst árstillög til sjóðsins
frá prestastjettinni og öðrum þeim, er kynni
að vilja styrkjaj hann, og reglubundin inn-
heimta á tillögum þessum.
Aðferðin snjallasta virðist vera sú, að pró-
fastar standi fyrir slíkum samtökum hverjí
sínu prófastsdæmi og innheimti tillögin á sín-
um visitazíuferðum og sendi sjóðnum fyrir
hver árslok.
Engum dettur í hug að ætlast til, að til-
lögin sjeu há. Aðalatriðið er, að þau sjeu
regluleg, —að aliir prestar landsins, bæði
kvæntir og ókvæntir, skoði það eins og sið-
ferðislega skyldukvöð, að láta eitthvað af
hendi rakna við sjóðinn á ári hverju. það
er enginn þeirra svo fátækur, að hann muni
um t. d. 2 kr. tillag á ári, en sjóðinn mun-
ar það stórmikið, því »safnast þegar saman
kemur«, með því líka að gjöra má ráð fyrir,
að hinir efnaðri hafi tillagið talsvert rífara.
Eins og áður er getið, var fyrsti vísir sjóðs-
ins dánargjöf, aleiga umkomulausrar vinnu-
konu. Er það nú ekki merkilegt, að enginn
prestur, og þá ekki heldur leikmaður, skuli
hafa tekið það fagra dæmi til fyrirmyndar,
og arfleitt sjóðmn að eigum sínum, öllum
eða nokkrum? það er ótrúlegt, hvað menn
eru sinnulausir lijer á landi eða hugsunar-
lausir með að ráðstafa svo fje sínu eptir sinn
dag, að það geti borið sem mestan og feg-
urstan ávöxt til frambúðar og haldið nafni
gefandans á lopti um ókomnar aldir, í stað
þess að láta fjármunina hverfa í sjóinn, með
því að smábitast í sundur til eyðslu meðal
fjarskyldra útarfa t. a. m. Eða þá hvernig
arfleiðendur gjöra það stundum, þegar þeim
verður það að vegi. þeir stofna ómagasjóð
fyrir sinn hrepp—ekki er víðsýnið !—,sem er
sama sem að gefa efnamönnum hreppsins
reyturnar, því það eru þeir, sem hafa þá
Zagra-skyldu, að standa mestan straum af ó-
mögunum.
Hvað varðveizlu Prestsekknasjóðsins snertir
og ávöxtun, þá er Söfnunarsjóðurinn svo sem
sjálfkjörinu til þess: tryggingin órjúfanleg,
ávöxtunin svo greið og viss, sem orðið getur.
Hvorttveggja er mjög mikilsvert, og hlyti að
örva menn til að styrkja hann.
Heyrzt hefir, að herra biskupinn hafi ritað
nýlega próföstum landsins umburðarbrjef með
áskorun til prestastjettarinnar um að styrkja
Prestsekknasjóðinn. það væri nú drengilegt
bragð af prestastjettinni, að gleðja sinn há-
aldraða höfðingja og sýna honum sóma með
því að verða sem bezt við þessari áskorun.
+
Dr. Guðbrandur Vigfússon.
Hann andaðist fimtudaginn 31. janúar, laust
fyrir miðnætti. Hafði hann tekið meinsemd
nokkra skömmu fyrir jól, og var það krabba-
mein í lifrinni. Hann var fæddur í Dala-
sýslu þriðjudaginn síðastan í Gói 1827, er þá
bar upp á hinn 13. Marz. Faðir hans var
Vigfús bóndi Gíslason, stúdents á Ökrum á
Mýrum, og voru þeir frændur komnir að
langfeðgatali af Bustfellingum eystra, sem
áttu kyn sitt að rekja í beinan karllegg til
Sveinbjarnar officialis þórðarsonar í Múla
(Barna-Sveinbjarnar, d. 1490), og er það föð-
urætt Guðbrands biskups. Frá Guðbrandi