Ísafold - 01.06.1889, Blaðsíða 2

174
um heldur ekki að unnt sje að færa nokkur
rökstudd mótmæli gegn henni. Hin eina
mótbára, er vjer höfum heyrt nefnda gegn
eldsvoðaábyrgð hjer á landi, er sú, að með
því að eigi sje til neitt ísl. brunabótafjelag í
landinu sjálfu, sje eigi ástæða til að kaupa
brunabótatryggingu; því þá fari öll iðgjöldin
út úr landinu til hinna erlendu brunabóta-
fjelaga. En þessi ástæða er harla ómerkileg,
enda með öllu röng. Fyrst er nú það, að
hin útlendu vátryggingarfjelög hafa hingað
til orðið að greiða miklu meira skaðabótafje
inn í landið en iðgjöldin hafa numið, með
því líka svo hefir viljað atvika/t, að allflest-
ir þeir, sem orðið hafa fyrir eldsvoðaslysum
síðari árin, hafa haft eignir sínar vátryggðar,
og margir hverjir eigi verið búnir að borga
nema lítilfjörleg iðgjöld, en fengið allháar
skaðabætur; í öðrn lagi eru litlar líkur til,
að ísl. brunabótafjelög geti myndast hjer á
landi fyrst um sinn, því til þess mun al-
gjörlega vanta fje; slík fjelög þurfa strax
í byrjun að hafa stórfje til umráða. Fyrir
hvern einstakan mann hefir það líka minnsta
þýðingu, hvort iðgjöldin renna, því að eigi
vátryggja menn eigur sínar vegna fjelaganna,
heldur vegna sjálfs sín. Hitt er mest um
vert, að mönnum gefist færi á að útvega sjer
með auðveldu og hægu móti fulltrygga ábyrgð
á eignum sínum, og þann kost eiga menn,
þó menn sjeu helzt til hirðulausir að færa
sjer hann í nyt, og það svo, að furðu gegnir;
því að eigi mun það dæmalaust, að brunnið
hafi hjá sama manninum hjer á landi stór-
vægilegir fjármunir hvað eptir annnað, án
þess hann hafi nokkurn tíma fundið sig knúð-
an til að vátryggja eigur sínar, sem hann
þannig hefir misst bótalaust fyrir sjáifsskap-
arvíti. N.
Athugasemd
um alþýðumenntamálið á pingvallafundi 1888.
Jeg bjóst aldrei við því, að þingvallafundar-
tíðindin mundu geta orðið fullkomlega nákvæm
eða rjett skýrsla um það, er fram fór á
jpingvallafundinum í sumar; þess vegna kom
mjer það ekki óvart, er jeg las þau, þótt
ýmsu væri ábótavant, og því hef jeg heldur
ekki nennt að leiðrjetta það, er til mín
tekur.
En þegar eitt af helztu blöðum iandsins,
blað, sem opt liefur heitið því, að verja ætíð
rjett og satt mál, hver sem í hlut ætti, tekur
sjer fyrir hendur, að staðfesta óáreiðanlega
skýrslu tíðindanna í mikilsvarðandi máli, eins
og «f>jóðólfur» gjörir í 10. bl. þ. á., þar sem
hann segir, að þingvallafundartíðindin skýri
nstuttlega en rjetU frá því, sem gjörðist á
fundinum í alþýðumenntunarmálinu, þá get
jeg ekki lengur þagað, en finn mig kníiðan
til, að leiðrjetta það, sem ranglega er haft
eptir mjer í þessu máli, og skal jeg um leið
leyfa mjer í fám orðum, að láta í ljósi mína
persónulegu skoðun á því.
1 þingvallafundartíðindunum segir, að Páll
prestur Pálsson hafi í byrjun umræðunnar
lesið upp tillögu þá til fundarályktunar, er
samþykkt var : en þetta er rangt, og þar af
leiða fleiri villur.
Jeg er látinn segja : «Jeg get ekki sam-
þykkt þessa uppástungu, sem hjer liggur
fyrir». Með öðrum orðum: Jeg er látinn
segja það, að jeg vilji ekki, að alþingi styðji
alþýðumenntunarmálið eptir því, sem efni og
ástæður landsins leyfa. En slíkt hefur mjer
aldrei dottið í hug, og því síður látið mjer
um munn fara, því að jeg óska einkis fremur
en að alþingi styðji og styrki af fremsta
megni þetta eitt hið mesta uauðsynjamál
vort. En hið sanna er það, að það var alls
ekki hin áðurnefnda tillaga, er lá fyrir, er jeg
sagði þetta, heldur önnur tillaga, og hún
hljóðaði svo : «Fundurinn skorar á alþingi,
að skipa fyrir um alþýðumenntamálið með
lögum». það var þessi till., sem jeg gat eigi
samþykkt, og það fyrirverð jeg mig ekki fyrir
að viðurkenna; því að jeg ber ekki það traust
til þingsins, að það geti ráðið þessu stórmáli
heppilega tii lykta með lögum á næsta þingi;
það hefur fpngið allt of lítinn undirbúning
til þess, og skoðanir þingmanna á því eru
svo mjög sundurleitar og jafnvel á reiki,
eptir því að dæma, er sýndi sig á síðasta
þingi.
f>essu næst er jeg látinn segja, að jeg vilji
helzt ekki «þessa föstu skóla». Fasta skóla
nefndi jeg ekki, enda veit jeg ekki, við hvaða
skóla er átt með þessu nafni ; það er yfir-
gripsmikið nafn, sem getur átt við um alla
skóla, realskóla, kvennaskóla o. s. frv., og
liggur því næst, að skilja þessi orð, sem mjer
eru eignuð, þannig, að jeg vilji enga skóla
hafa. það sem jeg sagði þessu viðvíkjandi,
var á þá leið, að jeg vildi ekki lögskipaða
barna- eða unglingaskóla, heldur að þingið
styrkti með fjárframlögum þá skóla, er ein-
stakir menn eða sveitir kæmu á stofn ; því
að jeg var og er á þeirri skoðun, að ung-
mennaskólar geti að eins þrifizt og orðið að
notum í þeim byggðarlögum, þar sem menn
unna þeim, finna sjálfir þörf þeirra og vilja
eitthvað leggja í sölurnar til þess að koma
þeim á fót og halda þeim við, en ekki þar,
sem þeim væri troðið upp á menn nauðuga
viljuga með lagaboði.
En þótt jeg nú ekki telji það ráðlegt, að
lögbjóða skóla fyrst um sinn, þá er það þó
sannfæring mín, að menntun alþýðu vorrar
komist aldrei í viðunanlegt horf, fyr en að
ungmennaskólar með hentugu fyrirkomulagi
og hæfum kennurum eru orðtiir almennir
um land. því að hinir æðri alþýðuskólar,
o: realskólar, kvennaskólar, búnaðarskólar og
sjómannaskólar, verða ávallt miður sóttir, og
námið á þeim ærið torvelt og getur eigi
komið að fullum notum, á meðan alla undir-
búningsfræðslu vantar, svo að nemendurnir
koma á þá opt og tíðum illa læsir, illa
skrifandi eða óskrifandi, kunna ekkert í
reikningi, og það sem verst er, kunna alls
ekki að læra. Jeg hef opt heyrt kennara
kvarta sáran undan þe3sum vankvæðum á
skólafyrirkomulagi voru.
Auk þess hlýtur fjöldi hinna mörgu, sem
ekki getur notið menntunar á hinum nýnefndu
skólum, að fara á mis við mestalla menntun,
á meðan oss skortir ungmennaskóla. Um-
ferðakennsla sú, sem nú er farin að tíðkast
í stöku sveitum, getur að vísu mikið bætt
úr hinum algjörða menntunarskorti ungmenna
— ef kennararnir eru brúklegir, en það mun
of víða vanta á, að svo sje. En ætíð hlýtur
umferðakennsla að verða tiltölulega dýrari,
ófullkomnari og að flestu leyti óhagkvæmari
en skólakennsla, að öðru jöfnu. jpess væri
óskandi, að þingið vildi framvegis stvrkja
ungmennaskóla, ekki síður í sveitum en í
sjóplássum, og mundu þeir þá brátt fjölga, ef
eitthvað batnaði í ári; því að víða er vakn-
aður lofsverður áhugi á því, að efla menntun
alþýðu, en framkvæmdina og getuna vantar..
Felli 8. apríl 1889.
Aiinór Aknason.
Óskemmtileg nótt úti i reg-
inhafi
I útlendum blöðum eru miklar frásagnir
um slysið, sem vesturfaraskipinu «Danmark»
vildi til í vor í Atlanzhafi, en betur rættist
úr en áhorfðist eða vinir og vandamenn vest-
urfaranna í Danmörku og Noregi bjugguzt
við, þegar frjettist að skipið hefði fundizt
mannlaust og marandi í kafi; voru menn þar
milli vonar og ótta f heila viku eða meir, þar
til loks á páskadaginn, að hraðfrjettin kom
um að öllum skipverjum hefði verið bjargað.
Sá sem greinilegast hefir lýst ástandinu, þeg-
ar slysið varð, er matráðurinn á skipinu, er
Hempel heitir. Hann segir svo frá :
»Vjer lögðum frá Kristjánssandi með 665
farþega og skipshöfnin var 69 manns ; 28 af
farþegunum voru í lyptingunni, en allir hinir
í lestinni. Veðrið var þykkt, illt og hvasst,
og 4. apríl laust á útsynnmgs-ofviðri. Litlu
eptir nón þann dag (4. apríl) vissu skipverj-
ar ekki fyrri til en ógurlegt brak hayrðist f
eptri enda skipsins, og skipið sjálft skalf og
nötraði, eins og stór ísjaki hefði rekizt á það.
Varð nú óp mikið af farþegunum í lestinni,
en þeir sefuðust, er skipstjóri sagði þeim, að
ekki væri nein bráð hætta á, að skipið mundi
sökkva. þegar aðgætt var, sást, að höfuðás
vjelarinnar var brotinn hjer um bil 30 fet frá
skrúfunni. Fremri partur hins neðra enda
hafði losnað úr grópi sínu og kastazt innan
um skipið, þangað til hann hafði mölbrotið
kjölinn. Tók þá skipið að leka og kom sjór-
inn óðar inn en sogdælurnar gæti við ráðið.
Seig skipið nú smátt og smátt að aptanverðu,
og öllum var augljóst, að það hlaut að sökkva,
og skipshöfnin var í voðalegu ástandi. Að
stöðva lekann var ómögulegt; var því að eins
spurning um það, hve lengi vjer gætum hald-
ið skipinu á floti. Nóttin fjell nú á og fólk-
ið kvaldist af ótta og efasemi. «Er hægt að
halda skipinu á floti til morguns»? spurðu
allir í hálfum hljóðum. Farþegarnir komu
upp á þilfarið og hvesstu augun út í nátt-
myrkrið í von um, að sjá ljós frá einhverju
gufuskipi, sem fram hjá kyntd að fara. Of-
viðrið hafði nú aukizt, og stórsjóirnir flóðu
yfir þilfarið. Yfirmenn skipsins reyndu að
telja hina óttaslegnu farþega á, að fara nið-
ur undir þiljur, en þeir vildu heldur hafast
við á þilfarinu til þess að vera viðbúnir að
bjai’ga sjer í bátana, ef afráðið yrði á endan-
um, að yfirgefa skipið. Sökk nú skipið meir
og meir, og hver holskeflan af annari reið
yfir þilfarið. Farþegarnir hröktust flestir
fram í framstafn skipsins, sem reis æ hærra
upp úr sjónum. Apturstafninn sökk smátt
og smátt meir og meir. jpetta var öllum
augljóst, og jók það ótta farþeganna; en þó
undarlegt virðist, urðu þeir nærri því rórri
eptir því sem hættan óx og sjónin varð óg-
urlegri. Mörg hundruð manns höfðu safnazt
saman fram á skipinu, sem eyddu tímanum
með því að biðjast fyrir, syngja og tala sam-
an í lágum róm. Urðu þeir rennandi votir
af ágjöfinni, en þeir skeyttu því ekki, heldur
skimuðu stöðugt í angist sinni eptir því, að
ljósi brygði fyrir einhversstaðar á hinu kol-
dimma hafi. Bátarnir voru hafðir tilbúnir,