Ísafold - 08.06.1889, Síða 1

Kemui út á miðvikudögum og
laugardögum. Verð árgangsins
(lO^arka) 4 kr.; erlendis 5 kr.
Borgist fyrir miðjan júlímánuð.
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bundin við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir I.okt. Af-
greiðslust. í Austurstrœti 8.
XVI 46.
Reykjavík, laugardaginn 8. júni.
1889
Palladómar um bankann.
Fáar stofnanir hafa orðið fyrir jafnmiklum
palladómum, eða jafnvel sleggjudómum, eins
og landsbankinn, alla tíð frá því hann fædd-
ist, og jafnvel áður en hann fæddist.
Eins og opt ber við, hafa nú þeir annmark-
arnir sumir, sem mest hefir verið um talað
■og mest var kviðið fyrir í upphafi, reynzt
ekki annað en hjegómi og ímyndun.
Má þar til fyrst og fremst nefna óinnleys-
-anleik seðlanna, sem bankinn gefur út.
|>að var prjedikað stanzlaust og er jafnvel
prjedikað enn —fyrir daufum eyrum nrt orð-
ið— að af óinnleysanleik seðlanna hlyti að
leiða sjálfsagt verðfall þeirra móts við gull
og silfur. Reynslan hefir látið þá spá springa
gjörsamlega; enda er það engin tilviljun,
heldur aí sýnilegum og eðlilegum rökum
runnið. Allt hjalið um óinnleysanleik seðl-
anna hefir nefnilega verið í lausu lopti byggt,
vegna þess, að seðlarnir hafa allt af verið
innleysanlegir d borði, þótt ekki sjeu þeir
það i orði. Landssjóður innleysir þá, þegar
]ieir eru látnir í gjöld til hans, og póststjórn-
in innleysir þá, ef menn þurfa að sencla þá
út úr landinu, en í það tvennt fer inegnið
af seðlamergð þeirri, sem út hefir verið gefin;
■og með því að bankinn sjálfur hefir hingað
til innleyst seðla sína, hvenær sem krafizt
hefir verið, þá hefir óinnleysanleikinn hvergi
komið fram, og seðlarnir fyrir því haldið
fullu verði. jpað hefir ekki komið hingað til
■og kemur fráleitt eptirleiðis, meðan seðlaút-
gáfan er takmörkuð eins og hún er, til hans
(bankans) kasta að innleysa meira en svo,
jafn'nliða landssjóði og póststjórninni, að hann
sje því vel vaxinn. — Oinnleysanlegleiki seðl-
anna er hættulegur fyrir gangverð þeirra, ef
seðlaútgáfan er ótakmörkuð ; en þegar hún
■er svo takmörkuð, sem hjer á sjer stað, svo
að ekki nemur nema hjer um bil þriðjung
af viðskiptaþörfinni, og þegar svo er um bú-
ið, að þetta litla, sem út er gefið, er í raun-
inni innlevsanlegt, þótt ekki sje svo í orði,
þá er slík hætta hugarburður einn. Og það
er reynslan búin að sanna.
Sú reynsla hefir líka reynzt öflugri heldur
en ræður og rit. Hún er nú búin að út-
rýma að mestu eða öllu leyti allri ótrú á
seðlum eða hræðslu við hrun í gangverði
þeirra. Slík hræðsla var raunar aldrei al-
menn nema sumsstaðar til sveita. Eu það er
til marks um, hvað lítið er um hana nú orð-
ið, að landsbankinn er farinn að eiga örðugt
með að koma ut gulli því, er hann hefir
undir höndum; almenningur vill nú miklu
heldur seðlana, sem eðlilegt er, þar sem menn
eru búnir að þreifa á þvi, að gangverð þeirra
er jafn-óyggjandi og gullsins, en þeir eru
miklu þægilegri í allri meðferð, þar a meðal
bæði smærri og stærri en það.
Brjefið að vestan, sem prentað var í þessu
bl. fyrra laugardag, um »bankann og bænd-
ur«» er að því og fleiru óefað góður mæli-
kvarði fyrir hugarfari almennings til lands-
bankans nú orðið. |>ar er og tekið fram með
herum orðum, að öll hræðsla við seðlana sje
horfin rneðal almennings. En þar er talað
mikið um aðra annmarka við bankann og
stjórn hans, sem ekki var spáð fyrirfram,
og eru sumir verulegir, en sumir ómyndaðir
og ýktir að mun.
f>að eru raunar meira en ýkjur, það sem
sagt er þar um hlífðarlausa sölu á veðsett-
um jarðeignum af hálfu bankastjórnarinnar.
Ummæli brjefritarans virðast sprottin miklu
fremur af ímyndun eða kvíða fyrir því, að
bankinn fari nú að selja »hverja vildisjörðina
á fætur aunari«, heldur en sú sje raun á orð-
in hingað til.
Eptir skýrslu frá bankastjórninni, sem ekki
er minnsta ástæða til að rengja, og auk
þess er innan handar að rökstyðja, ef þurfa
þætti, hefir bankastjórnin ekki látið selja
nokkra eina vildisjörð hingað til. f>að eru
eptir skýrslu þessari alls og alls 6—sex—
jarðir og jarðarpartar, sem bankinn hefir látið
selja hingað til, eða þá leggja sjer út til
eignar, og mun enginn vilja kalla neina þeirra
vildisjörð.
Jarðir þessar og jarðarpartar, sem bankinn
hefir látið selja, eru : Torfustaðir í Húna-
vatnssýslu, Valdarás í sömu sýslu, J úr Hauka-
tungu og Háhóll í Hnappadalssýslu, J úr
Bjarnastöðum í Grímsnesi, og Hjarðarból í
Eyrarsveit.
En—enginn af þessum jörðum eða jarðar-
pörtum hefir verið seld fyrir vöntun á af-
borgun eingöngu, heldur af því, að skuldu-
nautar stóðu ekki einu sinni í neinum skilum
með vaxtagreiðslu, og voru auk þess sumir
—þrír— stroknir til Vesturheims. Einn af
þessum þremur hafði þar á ofan selt inn-
stæðukúgildi jarðarinuar, áður en hann strauk
eða fór til Vesturheims. Af hinum 2 skuldu-
nautum, sem ekki stukku af landi, hafði ann-
ar aíls eigi staðið í neinum skilum frá upp-
hafi, en hinn kominn á sveit og veðleyfandi dá-
inn, vextir eigi greiddir í mörg ár, en afborgun
aldrei áskilin (gamalt sparisjóðslán).
Hjer getur því enginn maður með sanni
sagt hart farið í sakirnar eða um skör fram.
|>á hefir bankinn enn fremur beðið um sölu
á 8 jörðumog jarðarpörtum,—salan óbúin enn.
Um þrjú af þessum veðum er svo ástatt,
að lántakendur eru annaðhvort farnir til
Vesturheims eða dánir, en engin afborgun
greidd—lánin þó 3 ára gömlu hjer um bil—
og vextir með óskilum. Hin lánin fimm eru
sömuleiðis 3 ára gömul hjer um bil, alls
engin afborgun greidd af 4 þeirra, og ekki 1
eyrir í vexti nema fyrsta árið, af því þeim
var haldið eptir þegar lánið var látið úti.
Af 5. láninu hafa vextir verið mjög óskilvíslega
borgaðir og því nær ekkert greitt í afborgun-
inni.
Bankastjórnin tjáir sig ekki hafa neitað
neinum manni um frest með afborgun, hafi
hann staðið f skilum með vexti. Verður ekki
annað sagt, én að það sje mannúðlega gert,
hafi fresturinn, sem sjálfsagt hefir átt sjer
stað stundum, verið öðruvísi en t. d. rjett
um eitt ár, gegn því, að greiða tvöfalda af-
borgun að því ári liðnu, sama sem rúma30"/»
þá; því það yrði flestum hefndargjöf.
Til sönnunar því, hve valt sje að creysta
virðingargjörðum á jörðum til veðsetningar
handa bankanum, getur bankastjórnin þess
dæmis meðal margra annara, að ein af jörð-
unurn, sem nú á að selja vegna gjörsamlegra
vanskila frá upphafi, hafi verið virt til veð-
setningar á meira en 30,000 kr., en hálflenda
hennar seld rjett um sama leyti í frjálsum
kaupum á 7000 kr.!
Prestsekknasjóðurinn.
Herra ritsjóri! 1 heiðruðu blaði yðar 27.
f. m. farið þjer nokkuð hörðum orðum um
oss prestana í grein yðar um prestaekkna-
sjóðinn, fyrir afskiptaleysi vort af sjóðinum
og dugleysi vort í að styrkja hann. Jeg
ætla mjer ekki að hrekja nein ummæli yðar
í nefndri grein ; en því mun ekki verða neit-
að, að nokkrir prestar hafa styrkt sjóðinn
með árlegum tillögum, þar sem aptur margir
ekki hafa lagt honum neitt. Jeg er líka viss
um það, að sumir prestar hefðu helzt viljað
geta lagt í sjóðinn enn, og þannig aukið hann
sem mest, en ekki sjeð sjer þetta fært, eða
álitið þetta tilgangslítið eða tilgangslaust,
með því fyrirkomulagi, sem er og hefir verið
á sjóðnum.
Prestaekknasjóðurinn þarf, eins og hver
önnur stofnun, góðar og greinilegar reglur
bæði hvað snertir stjórn lians, tillög til hans
og styrkveitingar úr honum; en mjer er ekki
kunnugt um, að um slíkt hafi verið hugsað,
hvað þeunan sjóð snertir, og þó álít jeg fast,
sanngjarnt skipulag á sjóðnum fyrsta og jafn-
vel eina skilyrðið fyrir því, að þeir sem eiga
að njóta hans, styrki hann með tillögum og
aðrir gefi til hans.
f>að er mjög falleg hugsun að gefa, —gefa
fátækum og þurfandi, en þessi hugsun ó-
prýðkar mikið, sje. gefið í ráðleysi eða hugs-
unarleysi, eða með gjöfunum vanræktar aðr-
ar þýðingarmeiri og helgari skyldur.
Mjer finnst alls ekki við því að búast, að
nokkur stjett eða nokkurt fjelag sje svo vel
skipað, að allir leggi af sjálfsdáðum sitt fram,
án þess að nokkrar vissar reglur sjeu settar
fyrir framkvæmdunum, og svo liefir þetta
einnig reynzt með prestaekknasjóðinn, og
jeg álít það eðlilegt. En þegar svona fer,
og sumir eða margir draga sig í hlje, og
geta það án þess í nokkru að missa af rjett-
indum, þá getur svo farið, að hinir, sem á-
huginn lifir hjá, hætti öllilm framkvæmdum,
og þetta ætla jeg að einnig eigi sjer stað
hvað þennan sjóð snertir. |>að er eðlilegt,
að prestar öllum öðrum fremur láti sjer annt
um prestaekknasjóð, en einkum jafnvel einungis
af því, að flestir prestar eru svo fátækir, að
þeir geta búizt við, að ekkjur þeirra og börn
verði styrkþurfar að þeim látnum. Með öðr-
um: það er hugsuuin um þá, sem prestinum
standa næstir, fremur en umhyggja fyrir
stjettinni í heild sinni, sem helzt mun hvetja
prestinn til að styrkja sjóðinn.
En sje nú sjóðurinn í því horfi, í því ó-
lagi, hvort sem ólagið er að kenna áhuga-