Ísafold - 29.06.1889, Page 1

K.emur út a anðvikudö^um o"
^augardögum. Verð árgangsins
{104 arka) 4 kr.; erlendis 5 kr.
Borgist fyrir miðjan júlímánuð.
ISAFOLD.
Uppsögn (skrifleg) bunoin við
áramót, ógild nema komin sje
til útgefanda fyrir i.okt. Af-
greiðslust. í Austurstrœti 8.
XVI 52.
Reykjavík, iaugardaginn 29. júní.
1889.
Enn um bankann.
jpjer hafið, herra ritstjóri, nú nýlega flutt
i blaði yðar 3 greinir, hverja eptir aðra, um
ibankann. Hina síðustu nefnið þjer: »Rök-
studda dóma um bankann»; en samt vil jeg
mega gjöra nokkrar athugasemdir við þá grein
yðar.
I þessari síðustu grein finnið þjer ýmislegt
að bankanum, og eru þessi 8 atriði hin
helztu :
1. Að lánsfrestur bankans, 10 ár, sje of
■stuttur.
2. Að hann taki of háa vexti.
3. Að hann taki ekki að veði hús nema í
Reykjavík.
4. Að hann taki ekki gilda ábyrgðarmenn
fyrir lánum, nema þeir sjeu íReykjavík eða í
grenndvið hana.
5. Að hann taki að eins gildan 1. veðrjett
í fasteign.
6. Að hann heirnti dómkvadda menn til að
virða fasteignir.
7. Að hann standi ekki í nægum viðskiptum
við útlenda banka, og
8. Að hann láni ekki hin svonefndu reikn-
ingslán.
|>egar bankinn var stofnaður, var mjög mikil
■eptirsókn eptir peningum og lánum ; og þar
sem stofnfje hans var svo lítið, að eins 500,000
kr., mátti við því búast, að ekki mundi líða
langur tími — jafnvel að eins 1 eða 2 ár— áður
sú upphæð væri öll lánuð út, og það að mestu
móti fasteignarveðum, einkum með því lands-
sjóður hafði ekki lengur fje til að lána nje
heldur aðrir sjóðir. jpað mátti við því búast,
að afleiðingin mundi verða sú, að jafDskjótt
■og stofnfje bankans væri þannig á svona stutt-
um tíma fest í lánum, hefði bankinn ekkert
fje í höndum til að lána þeim, er síðar þyrftu
lán, annað en það, sem árlega kæmi inn í
vöxtum og afborgunum. þ>að var því ekki
furða, þótt bankastjórnin ætti ekki á hættu
að lána í fyrstu til lengri tíma en 10 ára ;
með því móti einu gat hún búizt við að hafa
árlega yfir að ráða til lána 70—100 þús. kr.,
sem mn kæmu, og minni upphæð mátti bank-
mn alls ekki hafa á reiðum höndum, hvað
sem upp á kynni að koma. Að bankastjórn-
in var nokkuð nærfærin í getgátum sínum,
iýsti sjer og bráðlega, því eptir 6' mdnaða
starfstíma átti bankinn 1 útlánum yfir 350,000
kr., en eptir 2 ára starfstíma, í júnílok 1888,
450,000 kr. af stofnfje sínu, þar af hjer um bil
a parta í lánum til 10 ára.
|>að, sem aukið hefur afl bankans nær því
'um helming, er sparisjóður Reykjavíkur, er
rann inn í bankann á fyrra helmingi ársins
1887, og sem þá átti yfir að ráða um 360,000
kr., en sem nvi er orðinn um 430,000 kr. |>að
•óbundna fje, sem bankinn hefur nú, er að
miklu sparisjóðsdeildinni að þakka ; en þess
'ber aptur að gæta, að vöxtur og fjármagn
sparisjóðsdeildarinnar er mést komin undir ár-
ferðinu í landinu. í góðum árum getur hún
haft aflögu allt að 50,000 kr. árlega, en
í hörðum árum er miklu meira tekið út, en
-lagt er inn. J>etta er byggt á reynslu spari-
sjóðs Reykjavíkur eptir 1880. Af árgæzkunni
nú og síðastliðið ár hefur einnig leitt, að bænd-
ur hafa tiltölulega lítið þurft á lánum að
halda -— því enn sem komið er, munu þeir
fleiri, sem lánin taka ekki til jarðabóta eða
þessháttar, heldur til að losa sig við kaup-
staðarskuldir og aðrar skuldir, sem að kreppa.
— petta tvennt hefur, auk annars (svo sem
vaxtabreyting kgl.skuldabrjefa) gjört, að bank-
inn hefur nú tiltölulega mikið fje í sjóði, svo
að peningaforðinn nú sannar alls ekki, að
bankinn hafi getað, eða geti, enn sem komið
er, gjört það að reglu að lána upp á 20 ára
afborgunartíma og haft samt ætíð nóg fyrir-
liggjandi handa þeim, sem þurfa. Kaupmenn
hafa, enn sem komið er, fremur lítið notað
bankann, en fari þeir að gjöra það að nokkru
ráði, þarf bankinn að vera við því búinn að
geta tekið vel á móti. Langur borgunarfrest-
ur eykur einnig lántökurnar, sömuleiðis harð-
æri, sem þar að auki minnkar aflögufje spari-
sjóðsdeildarinnar og teppir afborgun hjá hin-
um fátækari. |>að er líka í sjálfu sjer mjög
óeðlilegt, að banki festi mest allt fje sitt í 20
ára afborgunarlán.
2. Bankinn tekur 5°/o í vexti af lánum, 6°/o
af víxlum. Auðvitað er, að menn geta litið
ýmislega á um það, hvort þessir vextir sjeu
eptir þennan tíma of háir, eða ekki. Lán-
takendur vilja að sjálfsögðu borga sem lægsta
vexti, en aptur ber á hitt að líta jafnframt,
að bankanum er það lífsspursmál, að geta
safnað sjer talsverðum varasjóði. Hann má
enn heita frumbýlingur. Hann á ekkert starf-
hús ; hann þarf að borga starfsmönnum sfn-
um, og það betur en hann til þessa hefur
gjört, eptir að störf hans hafa svo mjög auk-
izt; hann þarf eptir 2 ár að borga landssjóði
5000 kr. á ári; hann þarf að vera við búinn
því, að tugir þúsunda geti tapazt honum fyrir
ófyrirsjáanleg óhöpp, og að hann þarf að afla
sjer trausts og álits bæði innlands og utan,
og það getur hann því að eins, að hann afli
sjer öflugs varasjóðs. |>að eru heldur engin
einsdæmi, að bankar taki þá leigu; ætíð er
líka hægra að lækka vextina en hækka þá.
|>ar að auki er ekki því fje á glæ kastað, sem
bankinu aflar sjer í varasjóð. f>að verður
landinu sjálfu að notum.
3. f>að er ekki við því að bviast, að bank-
inn, eptir því sem nú hagar til, megi eðageti
lánað gegn veði í húsum annarstaðar en í
Reykjavík, svo nokkru nemi. |>að er rjett, að
vátryggja má hús utan Reykjavíkur, en þótt
vátrygð sjeu, eru þau því að eins góð
veð, að hamingjan gefi} að þau brenni án á-
setnings manna. Bkki mun yfirskoðunar-
mönnum landsreikninganna þykja þau fáu
landssjóðslán vel trygð, sem húsaveð utan
Reykjavíkur er fyrir. Bnda eru dæmin deg-
inum ljósari fyrir því, að erfitt er að fá þótt
ekki sje nema fjórðung verðs upp úr húsum
utan Reykjavíkur, ef selja þarf á uppboði.
Hús geta auðvitað fallið í verði einnig hjer í
Reykjavík, en síður til langframa, og hjer er
mun hægra að hafa eptirlit með viðhaldi
þeirra en annarstaðar.
4. Bankinn hefur, þegar ástæður hafa leyft,
gjört undantekningu frá þeirri reglu að heirnta,
að ábyrgðarmenn skuli vera í Reykjavík eða
í grennd við hana. En sökum þess, hve mál-
sókn, ef til kemur, er kostnaðarsöm og erfið
í fjarlægum hjeruðum, hlýtur það að vera
aðalreglan, að ábyrgðarmenn skuli vera í
Reykjavík eða í grennd við hana. f>að hefir
sýnt sig, að skilvísir menn hafa getað fengið
stór lán á ábyrgð áreiðanlegra manna, bú-
settra í fjarska við Reykjavík. I því efni er
engin ástæða til að kvarca.
5. f>að er alls ekki við því að búast, að
bankinn vilji lána upp á annan veðrjett en
fyrsta. Eigin reynsla hans, þótt ekki sje
löng, hefir sýnt, að nógu erfitt er fyrir fyrsta
veðhafanda að ná sínu, ef til kemur að selja
þarf veðið. Auk þess er opt erfitt fyrir síð-
ari veðhafendur að gæta sín fyrir því, að lán
með fyrsta veðrjetti vaxi ekki við vanrækslu
á vaxtagreiðslu, svo að síðari veðrjettir fyrir
þá sök rýrna. A hinn bóginn eru margir
vegir opnir fyrir veðeiganda; hann getur inn-
leyst 1. veðrjett um leið og síðara lánið er
tekið (hafa það þeim mun hærra), hann getur
losað einhvern hluta veðsins úr bandi hins
fyrra láns, o. fl.
6. Astæðan til þess, að bankinn heimtar
dómkvadda menn til að virða veðin, er sú,
að á þann hátt er meiri trygging fyrir, að
virðingargjörðin sje áreiðanleg, heldur en ef
sömu mennirnir í hreppnum eiga ætíð að virða
veðin.er opt og einatt eru nákunningjar þeirra,
sem lánin ætla að fá ; og er líklegra, að sýslu-
maður geti ætið kjörið til þess menn, er telja
má óvilhalla.
7. f>að væri auðvitað æskilegt, að bankinn
stæði í sambandi við banka, einkum á Skot-
landi eða Englandi, til þess að greiða fyrir
peningaviðskiptum manna við þá staði, en til
þess að geta selt mönnum hjer ávísanir á
banka á Knglandi og Skotlandi þarf bankinn
að eiga þar fje. Nú er póstsambandi við
þessi lönd þannig hagað, að ekki er hægt að
senda peningasendingar frá Islandi þangað,
og það getur því að eins orðið, að kaupmenn
leggi inn peninga sína þar og kaupi svo
þar ávísun á landsbankann, en þetta hafa þeir
hingað til ekki gjört. Bf til vill gæti bank-
inn smátt og smátt komið því á, að þetta
yrði, en þó án efa með þeim skilmálum, að
borga kaupmönnum út upphæðina hjer að
mestu í gulli, því Islendingar eru fúsari á að
selja þeim hesta og fje fyrir gull en seðla.
Til þessa þyrfti því bankinn að hafa nægan
forða af gulli. Hvort honum tekst þetta,
verður tíminn að sýna, og takist það ekki, er
það sönnun fyrir, að þörfin á slíkum viðskipt-
um ekki er svo brýn.
8. Um reikningslán get jeg verið stuttorð-
ur. Enginn hefir enn sem komið er beðið
um slíkt lán.
Yfir höfuð er æskilegt, ef menn vildu gæta
þess, að vera ekki of fýknir í að breyta fyrir-
komulagi bankans, íyr en reynsla er fengin
fyrir því, að breytt sje til batnaðar. En
enn þá er reynslan of stutt til þess, að vog-
andi sje að gjöra stórvægilegar breytingar á